« №5 ҚББМО» КММ

(Аға-тәлімгерге арналған оқу әдістеиелік құрал)

М
ектепке арналған «Дебат ұйымы »

Автор: Альмуханбетова А.Д.

Мақсатты аудитория: 14-16 жасты мектеп оқушылары

Қарағанды, 2025

Бұл бағдарлама оқушылардың сыни ойлау, көпшілік алдында сөйлеу, пікірталас мәдениетін қалыптастыру қабілеттерін жетілдіруге бағытталған. Сонымен қатар, оқушылардың зерттеу дағдыларын дамытып, логикалық дәлелдерді жүйелі түрде құрастыруына мүмкіндік береді.

МЕКТЕПКЕ АРНАЛҒАН «ДЕБАТ ҰЙЫМЫ» БАҒДАРЛАМАСЫ

КІРІСПЕ

Дебат – оқушылардың сыни ойлау қабілетін, шешендік шеберлігін, логикалық дәлел келтіру дағдыларын дамытатын маңызды құрал. Дебат ойыны барысында оқушылар өз көзқарастарын қорғауды, фактілерді талдап, дұрыс қорытынды жасауды үйренеді. Бұл бағдарлама мектептегі дебат ұйымын құру және тиімді жүргізу жолдарын қарастырады.

Бұл оқу-әдістемелік құрал аға-тәлімгерлер үшін әдістемелік ұсынымдар мен практикалық материалдарды қамтиды. Құралда балалармен жұмыс істеудің тиімді әдістері, көшбасшылық дағдыларын дамытуға бағытталған ойындар мен тренингтер ұсынылады. Дебат ұйымы – оқушылардың сыни ойлау қабілетін дамытатын, қоғамдық сөйлеу шеберлігін қалыптастыратын және өз көзқарасын қорғай білуге үйрететін маңызды құрал. Мектептегі дебат ұйымы оқушылардың зияткерлік әлеуетін дамытуға және оларды әлеуметтік белсенді азамат етіп тәрбиелеуге бағытталған.

ДЕБАТ ҰЙЫМЫН ҚҰРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ

Мектепте дебат ұйымын құру оқушыларға өз ойларын ашық әрі дәлелді түрде білдіруге мүмкіндік береді. Ұйым жұмысын жүйелі жүргізу үшін нақты құрылым, ережелер және жетекші болуы қажет. Дебат ұйымының негізгі міндеттері:

- Оқушылардың сыни ойлау қабілетін дамыту

- Қарсы пікірлерді тыңдау және сараптау дағдыларын жетілдіру

- Топтық жұмысқа дағдыландыру

- Көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру

- Қоғамдық сөйлеу және сенімділік дағдыларын дамыту

ДЕБАТ ФОРМАТТАРЫ

Дебаттың бірнеше форматтары бар, олардың ішінде мектеп оқушыларына ең қолайлысы:

- Карл Поппер форматы – екі команда арасындағы пікірталас

- Линкольн-Дуглас форматы – бір-біріне қарсы пікір білдіретін жеке дебат

- Британдық парламенттік формат – төрт топ арасында өтетін пікірсайыс

- Қазақша формат – Қазақстан жағдайына бейімделген пікірталас үлгісі

ДЕБАТҚА ДАЙЫНДЫҚ ЖӘНЕ ОҚУШЫЛАРДЫ ҚАТЫСТЫРУ

Дебатқа дайындық барысында оқушылардың зерттеу жүргізу, аргумент құру және қарсы пікірлерді талдау дағдылары дамиды. Мұғалімдер мен тәлімгерлер келесі әдістерді қолдана алады:

- Тақырып бойынша жан-жақты зерттеу жүргізу

- Аргументтерді нақты және логикалық түрде құру

- Қарсы аргументтерді жоққа шығару жолдарын әзірлеу

- Сенімді сөйлеу дағдыларын жетілдіру

- Практикалық дебаттарға жиі қатысу

ДЕБАТ ҰЙЫМЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ҚАДАМДАРЫ

1. Жоспар құру – Дебат клубының мақсаты мен жұмыс тәртібін анықтау

2. Қатысушыларды тарту – Мектеп оқушылары арасында үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу

3. Тәлімгер тағайындау – Тәжірибелі мұғалім немесе оқушы дебат клубын басқаруы қажет

4. Тренингтер өткізу – Дебат ережелері мен сөйлеу техникасын үйрету

5. Практикалық пікірталастар ұйымдастыру – Апта сайынғы жаттығулар мен жарыстар өткізу

Бағдарлама оқушылардың сыни ойлау, көпшілік алдында сөйлеу, пікірталас мәдениетін қалыптастыру қабілеттерін жетілдіруге бағытталған. Сонымен қатар, оқушылардың зерттеу дағдыларын дамытып, логикалық дәлелдерді жүйелі түрде құрастыруына мүмкіндік береді.

Бағдарламада келесі негізгі бөлімдер қарастырылған:

• Дебат ұйымын құру және оның жұмысын ұйымдастыру әдістері

• Дебат форматтары және олардың ерекшеліктері

• Оқушылардың көшбасшылық қасиеттерін дамытуға арналған ойындар мен тренингтер

• Командалық жұмысты жетілдіру әдістері

• Қарсы аргументтерді талдау және оларды жоққа шығару стратегиялары

• Практикалық пікірталастар және дебат турнирлерін ұйымдастыру

Бұл әдістемелік құрал аға-тәлімгерлерге мектепте дебат ұйымын тиімді жүргізуге және оқушыларды пікірсайысқа қызықтыруға көмектеседі. Оқушылардың зияткерлік әлеуетін дамытуға бағытталған бұл бағдарлама оларды болашақта қоғамда өз ойын еркін әрі сауатты білдіруге дағдыландырады.

БАҒДАРЛАМА МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

Бағдарламаның мақсаты – оқушылардың коммуникативтік және сыни ойлау дағдыларын дамыту.

Бағдарламаның міндеттері:

• Ақпаратты сыни тұрғыдан талдау қабілеттерін қалыптастыру.

• Сөйлеу мәдениеті мен шешендік өнерін дамыту.

• Аргумент құру және оны қорғау дағдыларын жетілдіру.

• Қарсы пікірлерді тыңдау және оларға жауап беру қабілетін дамыту.

• Өз көзқарасын дәлелдей білу дағдыларын жетілдіру.

• Топта жұмыс істеу және пікірталас мәдениетін қалыптастыру.

САБАҚ ЖОСПАРЫ

• 1-апта: Дебаттың мәні мен маңызы.

• 2-апта: Аргументтің құрылымы және дәлелдеу тәсілдері.

• 3-апта: Қарсы аргументтерді жоққа шығару әдістері.

• 4-апта: Қоғамдық сөйлеу техникасы.

• 5-апта: Дебат ережелері мен форматтары.

• 6-апта: Топтық пікірсайыс стратегиялары.

• 7-апта: Практикалық пікірталас сессиясы.

• 8-апта: Қорытынды турнир және талдау.

ДЕБАТ ФОРМАТТАРЫ

• Карл Поппер форматы – екі команда арасындағы пікірталас.

• Линкольн-Дуглас форматы – жеке пікірталас.

• Британдық парламенттік формат – төрт топ арасында өтетін дебат.

• Қазақша формат – Қазақстан жағдайына бейімделген пікірсайыс үлгісі.

ДЕБАТҚА ДАЙЫНДЫҚ БОЙЫНША КЕҢЕСТЕР

• Тақырып бойынша жан-жақты зерттеу жүргізу.

• Аргументтерді нақты және логикалық түрде құру.

• Қарсы пікірлерді болжау және оларды жоққа шығару жолдарын әзірлеу.

• Сенімді сөйлеу дағдыларын жетілдіру.

• Практикалық дебаттарға жиі қатысу.

• Топтық жұмысқа үйрену.

ҚОРЫТЫНДЫ

Бұл бағдарлама оқушылардың ойлау, дәлел келтіру және көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын жетілдіруге бағытталған. Дебат арқылы оқушылар қоғамдағы түрлі мәселелерге талдау жасап, өз көзқарасын дәлелдеуді үйренеді. Мектептегі дебат ұйымы – оқушылардың тұлғалық және интеллектуалдық дамуына ықпал ететін маңызды алаң. Дебат оқушыларға өз ойларын еркін жеткізуге, логикалық ойлауға және көшбасшылық дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл бағдарламаның көмегімен мектеп ішінде тиімді дебат клубын құруға және оны жүйелі түрде дамытуға болады.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

• Карл Поппер. «Ашық қоғам және оның жаулары».

• Шон Фэйжрко. «Дебат өнері».

• Джозеф Хед. «Пікірсайыс негіздері».

• Стивен Тулмин. «Аргументация теориясы».

• Қазақстандық пікірсайыс федерациясының әдістемелік материалдары.