Сабақ тақырыбы: Ми бөліктері және үлкен ми сыңарлары қыртысының аймақтары

Сабақ мақсаты:

Білімділік:

Сынып оқушыларына ми, ми бөліктері, үлкен ми сыңарларының аймақтары: қимыл – қозғалыс, көру, есту, иіс сезі т.б. қызметтері, үлкен ми сыңарларының құрылысы, бөлімдері олардың атқаратын қызметтері жөнінде толық мағлұмат беру.

Дамытушылық:

Мидың маңызыдылығын өмірдегі алатын орнын баяндай отырып, білімдерін дамыту.

Тәрбиелік:

Оқушыларды салауатты өмір салтына, ми арқылы әр нәрсені дәріптеп ұйымдастыруға, дұрыс

шешімдер қабылдай білуге тәрбиелеу.

Сабақ түрі: Дәстүрлі

Сабақ типі: Аралас сабақ

І. Ұйымдастыру бөлімі: 1мин.

• Сынып оқуышаларымен амандасу;

• Сынып оқушыларының оқу – құралдарын тексеру;

• Зейіндерін сабақққа аудару;

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

• Сандар сөйлейді

• Мүшелер сөйлейді

• Тест тапрсырмасы

• Биологиялық диктант

• Тест тапсырмасы:

• Жеке тапсырма:

• №1. 1.Орталық жүйке жүйесімен іске асырылатын және бақыланатын, сыртқы немесе ішкі тітіркендіргішке жауап реакциясы –

• А) Рефлекс доғасы Б) Рефлекс В) Рецептор Г) Жүйке орталығы

• 2. Орталық жүйке жүйесінен тыс нейрон денелерінің шоғырлануы –

• А) Жүйке түйендері Б) жүйке қабығы В) вегетативті жүйе Г) сомалық

• 3. Қаңқа бұлшықеттерінің жұмысын реттейтін жүйке жүйесінің бір бөлігі –

• А) жүйке қабығы Б) вегетативті жүйе В) жүйке түйіндері Г) сомалық

• 4. Ересек адам миының орташа массасы –

• А) 1300-1500 Б) 1200-1400 В) 1300-1400 Г) 130-1400

• 5. Жұлынның жалғасы –

• А) аралық ми Б) мишық В) ортаңғы ми Г) сопақша ми

• №1. 1. Б 2. А 3. Г 4. В 5. Г

• Биологиялық диктант.

• Жүйке ұлпасының негізін жүйке жасушалары _{-----------------------} түзеді. (нейрондар)

• Жүйке жасушалары _{-----------------} , _{---------------------} және _{----------------} ұштарынан тұрады. (дене, өсінді, жүйке)

• Нейрондар _{--------------------} , _{------------------------} - _{------------------} және _{------------------} болады. (сезімтал, қимыл-қозғалыс және аралық)

• Жұлын _-------- сегменттен тұрады. (31)

• _{-------------------------- ------} - жұлынның жалғасы. (сопақша ми)

• №2. 1. Мүшелер жүйелерін атап жаз. _,

• Тест тапсырмасы:

• Жұлын қызметі –

• А) рефлекстік Б) өткізгіш В) рефлекстік және өткізгіш Г) өткізгіш және қимыл

• 2. жұлын май рефлекстердің іс-әрекетін қамтамасыз ететін жұлын қызметінің бірі –

• А) өткізгіштік Б) рефлекстік және қимыл В) рефлекстік Г) өткізгіш және қимыл

• 3. Мидың белгілі бөлігінде орналсқан және қандай да бір мүшенің немесе жүйенің қызметін реттейтін жүйке жасушаларының жиналуы.

• А) жүйке орталығы Б) жүйке жүйесі В) рефлекстік Г) шеткі жүйке жүйесі

• 4. Адам миының орташа массасы –

• А) 130-1400 Б) 1300-1400 В) 1200-1300 Г) 1300-1500

• 5. Импульстердің барлық рецепторлардан үлкен ми сыңарларының қыртысына түсуі

• А) ортаңғы ми Б) аралық ми В) сопақша ми Г) көпір

• 1. В 2. В 3. А 4. Б 5. Б

• 3. Ортаңғы ми қызметі –

ІІІ. Сергіту сәті:

«Бір қосып айту» Шарты: сынып оқушыларына сандар айтамын, сол сандарға олар 1, 2 және 3 сандарын қоысп хормен жауап береді. мыс. 20+1=21, 98+1=99, 101+1= 102, 135+2=137, 140+2=142, 205+2=207, 103+3=106, 200+3= 203, 205+3=208, 125+3=128, 126+3=129, 235+3=238, 333+3=336.

ІҮ. Актуалдау:

Ақпаратты тыңдайды,

Бос қарап ол жатпайды.

Нұсқау беріп мүшеге

Қозғалыстар жасайды – ми. Ақыл ойдың қоймасы – ми. Оқушылар біздер жүйке жүйесінің орналасуына қарай орталық және шеткі болып бөлінетінін білдік. Орталық жүйке жүйесіне ми мен жұлынның кіретінін білдік, алдыңғы сабақта жұлын оның құрылысымен таныссақ, бүгін ми оның бөлімдерімен, атқаратын қызметтері жөнінде мағлұмат аламыз.

Мақсаты:

- оқушылар бүгін біздер ми, мидің бөлімдерімен атқаратын қызметтерімен танысамыз.

Ү. Жаңа сабақты түсіндіру. Интерактивті тақтада үлкен ми сыңарларының құрылысы тұрады. Үлкен ми сыңарларында сенсорлық – сезімтал аймақтар орналасқан. Самай бөлігінде есту аймағы ал иіс сезу және дәм сезу аймағы төбе және самай бөліктернің шегінде, шүйде бөлігінде – көру аймағы орналасқан. Қимыл – қозғалыс аймвғы орталық жүлге алдында, маңдай бөлігінде орналасқан. Орталық жүлге артында тері – бұлшықет сезімінің аймағы орналасқан. Олардың зақымдануы саңыраулыққа, иіс сезудің жойылуына, көрудің бұзылуына т.б. апарып соғуы мүмкін.

Адамның оң және сол жақтағы ми сыңарларынң қызметі әр түрлі. Оңқайдың сол жақ ми сыңарында, ал солақайдың оң жақ ми сыңарында есту және қимыл – қозғалыс орталықтары, адам туылғаннан кейін қалыптасатын сөйлеу мен жазу орталықтар орналасқан. Оларда ауызша жәнеп жазбаша сөзді қабылдаумен қалыптастыру өтеді. Бұған түсетін ақпарат талданады, қорытындыланады. Оң жақ ми сыңары музыка және көркем шығармашылық, музыкалық дыбыс, т.б. жауапты бейнелі ойлау процестеріне қатысады десе де ми бір тұтас әрекет етді. Онымен адамның санасы, ойлауы, ақыл – есі, еңбек іс- әрекеті байланысты, бұл - тек адамға тән қасиеттер

Мидың құпиясы адамды ерте заманнан бастап қызықтырған. Адам миы – ақпараттың үлкен көлемін қабылдап, өңдеуге қабілетті күрделі мүше. Мидың пішіні күрделі және ол бас сүйек қуысында орналасқан. Ересек адам миының орташа массасы 1300-1400г. Бұл дегеніміз – организмнің жалпы массасының 2%- ы. Бірақ жұмыс істеген кезде ми организмде түзілген энергияның 25%-ын жұмсайды.

Адам миы негізгі үш бөлімнен тұрады: ми діңі(сопақша ми, көпір, ортаңғы, аралық), мишық және үлкен ми сыңарынан тұрады. Олардың барлығы бір-бірінен құрылысы мен қызметі бойынша ерекшеленеді.

Сопақша ми-жұлынның жалғасы. Олардың құрылысы мен қызметі ұқсас. Ақ зат бетінде, ал сұр зат ядро түрінде ішінде орналасқан. Сопақша мида өткізгіш және рефлекстік қызмет атқарады. Сопақша мидың сұр затының ядросы арқылы тіршілік үшін маңызы көптеген рефлекстердің доғасы өтеді: ас қорыту (сору, жұту, ас қорыту безінің қызметі); қорғаныс(жөтелу, түшкіру, құсу): жүрек-қан тамырлары(жүрек іс әрекетін реттейтін, тамыр қозғалтқыш); тыныс (тыным қозғалысын реттейтін, тыныс орталығы). Сопақша мидан тіл, жұтқыншақ, көией, қалқанша без, ірі қан тамырлары мен ішкі мүшелердің іс-әрекетін басқаратын жүйкелер шығарады.

Сопақша ми көпір арқылы ортаңғы ми, аралық ми және үлкен ми сыңарларына қозуды өткізеді. Көпір сопаққша миды ортаңғы мимен жалғастырады. Сонымен қатар көптеген рефлекстік қызмет атқарады.

Сопақша ми мен көпір зақымданса, нейрондар тіршілігін жояды да, белгілі мүшелерге өткізгіш қызмет тоқтайды, бұдан тіршілік тоқтап қалуы да мүмкін.

Ортаңғы ми-жарық пен дыбысқа жылдамреакция көрсетуді қамтамасыз етеді. Басты бұруға және жарыққа байланысты көз бұршағының қисықтығы; қарашық мөлшерін өзгертеді, бұлшықе ет тонусын сақтайды. Жарқ еткен жарыққа н/е бір дыбысқа жалт бұрылып қарау адамға қауіпті.

Аралық ми. Аралық ми арқылы импульстер барлық рецепторлардың үлкен ми сыңарларының қыртысына түседі. Жүру, жүзу сияқты күрделі қозғалғыш рефлекстердің үлкен бөлігі аралық мимен б/ты. Ядролары әртүрлі ішкі мүшелер жұмысын реттейді аралық ми зат алмасуды, су мен тамақ ішуді, дененің тұрақты темп/н сақтауды реттейді. Аралық мидың кейбір ядроларының нгейрондары гуморальдық реттелуді жүзеге асыратын биологиялық белсенді заттар өндіреді.

ҮІ. «Тірек сөз» Тақтаға тақырып бойынша 9 сөз жазамын, 1мин.

• Ақпарат

• Күрделі мүше

• Масса

• Ми діңі

• Жұлынның жалғасы

• Рефлекстік

• Жарық, дыбыс

• Импульс

• Тепе-теңдік

Осы сөздерді тақтаға жазып қоямында 1мин. уақыт беремін, тақтадағы сөздерді дәптерлеріне жазады. 1 мин. 8 – 9 сөз жазған бала (ес)

Жаңа тақырыпты оқуға 3мин. уақыт беремін.

Тақырыпты түсіндіріп болғасын манағы сөздердің мазмұны ашылып түседі.

Сын тұрғысынан сұрақтар. СТО. 20 сұрақ.

1. Ересек адамның масасы 1300 – 1700 г. Жоқ 1300 – 1400г

2. Ми діңінің құрамына мишық кіреді. Жоқ кірмейді, сопақша, ортаңғы, аралық, көпір.

3. Сопақша ми өткізгіштік және рефлекстік қызметтер атқарады. Я

4. Мидың пішіні өте жай және ол кеуде қуысында орналасқан. Жоқ. Пішіні өте күрделі және ол бас сүйекте орналасқан

5. Сопақша мидан тіл, жұтқыншақ, көмей, қалқанша без, ірі қан тамырлары мен ішкі мүшелердің іс-әрекетін басқаратын жүйкелер шығады. Я

6. Ортаңғы ми көпір арқылы аралық ми мен үлкен ми сыңарына қозуды өткізеді. Жоқ. Сопақша ми.

7. Ортаңғы ми жарық пен дыбысқа жылдам реакция көрсетуді қамтамасыз етеді. Я

8. Ортаңғы ми қарашық мөлшерін өзгертеді. Я

9. Ортаңғы ми бұлшық ет тонусын сақтайды. Я

10. Сопақша ми мен көпір зақымданса, нейрондар тіршілігін жояды. Я

11. Ортаңғы ми арқылы импульстер барлық рецепторлардан үлкен ми сыңарларының қыртысына түседі. Жоқ, аралық ми

12. Жүру, жүзу сияқты күрделі қозғалғыш рефлекстердің үлкен бөлігі сопақша мимен байланысты. Жоқ, аралық ми

13. Аралық ми зат алмасуды, су мен тамақ ішуді, дененің температурасын сақтауды реттейді. Я

14. Аралық ми өзара байланысқан екі сыңардан тұрады. Жоқ мишық

15. Мишықтың жұқа беткі қабаты қыртыс деп аталады. Я

Не білдік, не үйрендік?

Оқушылар бүгін сіздер не білдіңіздер, не үйрендіңіздер? осы төңірегінде дәптерлеріне тақырыптық сөздік қор жазады.

5мин. ең көбін санатамын. 63 жоғары

Бағалау. Тапсырмаларды орындаған оқушылар бағаланады. Уақыттың қорына қарап адаммен мидың арасындағы байланысты орындатамын.

.

Қорытынды. Мұғалім.

Үйге тапсырма: Ми бөліктері және үлкен ми сыңарлары қыртысының аймақтары. СТО – ға 10 сұрақ

Сабақ аяқталды сау болыңыздар!

Бекітемін:

9 «А» 14.02.2018 _{----------------------------}