МҰНАЙХИМИЯДАҒЫ СТРЕСС-МЕНЕДЖМЕНТ ПЕН КӘСІБИ КОММУНИКАЦИЯ

Мұнайхимия саласын таңдауым кездейсоқ емес, себебі бұл сала – еліміздің стратегиялық әлеуетін арттыратын, күрделі технологиялық процестер мен микроскопиялық дәлдікті талап ететін ғылыми зерттеулердің тоғысқан бірегей ортасы. Мен үшін инженер болу – жай ғана қондырғыларды басқару немесе сынама алу емес, шикізаттан бастап дайын өнімге дейінгі сапа тізбегін толықтай қамтамасыз ету деген сөз. Өндірісте жүрген жылдары мен бір маңызды шындықты түсіндім: егер зауыттың «жүрегі» үздіксіз гуілдеп тұрған технологиялық цех болса, оның «миы» мен «ар-ожданы» – өндірістік зертхана болып табылады. Зауыттың тиімді әрі қауіпсіз жұмысы көбінесе осы екі маңызды құрылымның – тонналап өнім шығаратын өндіріс пен оның құрамын миллиграммен өлшейтін зертхананың өзара түсіністігі мен бірлескен жұмысына тікелей байланысты.

Дәл осы күрделі өндірістік механизмді тереңірек түсінуге деген ұмтылыс мені магистратураға түсуге жетеледі. Егер бакалавриат маған мұнайхимияның іргелі заңдылықтары мен технологиялық процестердің «қаңқасын» меңгертсе, магистратура – сол білімді басқарушылық дағдылармен және ғылыми талдаумен толықтыратын келесі маңызды баспалдақ. Мен өндіріс алаңында жүріп, техникалық сауаттылықтың маңызды екенін, бірақ күрделі жүйелерді басқару үшін инженерлік ойлауды психологиялық икемділікпен ұштастыру қажеттігін анық сезіндім. Магистратураны таңдаудағы басты мақсатым – жай ғана біліктілікті арттыру емес, өндірістік тәжірибе мен академиялық ғылымды ұштастыра отырып, цех пен зертхана арасындағы жүйелі мәселелерді шеше алатын жаңа формациядағы маман атану.

Қазіргі таңда бәсекеге қабілетті, заманауи маман атану үшін тек химиялық анализ жасау әдістемесін немесе технологиялық режим картасын білу жеткіліксіз. Зертханалық нәтижелер кейде тұтас өндірістік желіні шұғыл тоқтатуға немесе режимді түбегейлі өзгертуге себеп болатындықтан, бұл процесс қызметкерлерге үлкен психологиялық жауапкершілік жүктейді. Осы мақсатта кәсіби дайындық барысында «Басқару психологиясы» пәніне ерекше назар аударып, оны тереңдетіп оқудамын. Курс аясында біз басқару процесіндегі адами факторды, әсіресе мүдделері әртүрлі бөлімдер арасындағы коммуникациялық тосқауылдарды зерттеудеміз. Түрлі ғылыми еңбектерді талдай отырып, ұжымдағы психологиялық ахуалдың сараптама дәлдігіне, қызметкерлердің зейініне және дағдарыс сәтінде шешім қабылдау жылдамдығына қалай әсер ететінін зерделеу мен үшін үлкен кәсіби жаңалық болды.

Оқу барысында қарастырылған көптеген тақырыптардың ішінен менің кәсіби қызметіме, әсіресе зертхана мен өндіріс байланысына ең өзектісі – «Өндірістегі конфликт және ұжым мүшелерінің тұлғалық күйзелісінің (стресс) себептері мен алдын-алу жолдары» тақырыбы. Мұнайхимия зертханасы – бұл қателікке жол жоқ, аса жауапты орын. Технологтар өндірістік жоспарды орындауға асығып, қысым көрсеткенде, лаборанттар сапаны мұқият тексеруге және регламентті сақтауға міндетті. Дәл осы жерде «Жылдамдық пен Сапа», «Жоспар мен Стандарт» арасында объективті мүдделер қақтығысы туындайды. Зертхана қызметкерлері өнімнің жарамсыздығы туралы жағымсыз жаңалықты хабарлағанда, өндіріс тарапынан психологиялық қысым мен агрессияға ұшырауы жиі кездеседі. Осындай жағдайда туындайтын созылмалы стресс қызметкердің зейінін төмендетіп, анализ нәтижелерінің бұрмалануына немесе қауіпсіздік ережелерінің өрескел бұзылуына әкеп соғуы әбден мүмкін.

Бұл білімді іс жүзінде қолданудың маңызы мен үшін орасан зор әрі күнделікті жұмысымның ажырамас бөлігіне айналуда. Ең алдымен, психологиялық білім маған зертханалық сынақтар кезіндегі жоғары эмоционалдық жүктемені басқаруға және әріптестерімнің көңіл-күйін реттеуге көмектеседі. Өнім сапасы стандартқа сай келмеген сыни сәттерде, бұл ақпаратты цех басшылығына дұрыс интонациямен жеткізу, эмоционалдық қысымға төтеп беру және айқай-шусыз конструктивті шешім ұсыну дағдысы қалыптасады. Мысалы, апаттық жағдайда немесе шұғыл түнгі анализ кезінде зертхана мен цех қызметкерлері арасындағы дүрбелеңді болдырмай, салқынқанды әрекет ету – қауіпсіздіктің басты кепілі. Мәселені тұлғалық емес, кәсіби деңгейде шешу екі бөлімнің арасындағы сенімді нығайтып, «біз бір командамыз» деген түсінікті қалыптастырады.

Қорытындылай келе, заманауи мұнайхимия инженері – тек колбалар мен реакторларды, күрделі формулаларды түсінетін маман ғана емес, сонымен бірге күрделі өндірістік тізбектегі адамдардың өзара қарым-қатынасын реттей алатын нәзік психолог болуы тиіс. «Басқару психологиясы» пәнінен алған жүйелі білімім маған зертхана мен өндіріс арасындағы алтын көпір болуға, даулы сәттерді бейбіт шешуге және қауіпсіз, стресссіз әрі сапалы жұмыс ортасын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Адам факторын дұрыс басқару және ұжымдағы психологиялық климатты сақтау – өнім сапасы мен өндіріс тұрақтылығының басты шарты.

Әлібеков Б.Е.

1курс магистранты

Болтаева А.М.

психология ғылымдарының кандидаты

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті