Түркістан облысы

Шардара ауданы

«Оқушылар үйі»МКҚК

«Сабақта халық ауыз әдебиетін тиімді пайдалану»

(Оқу-әдістемелік құрал)

2024-2025 оқу жылы

....

Тақырыбы: «Сабақта халықауыз әдебиетін тиімді пайдалану»

(Оқу – әдістемелік құрал)

Пікір

Ұсынылып отырған оқу-әдістемелік құрал халық ауыз әдебиетін оқытудың теориялық және практикалық аспектілерін қамтитын маңызды еңбек болып табылады. Құралдың мақсаты – қосымша білім беру педагогтерінің халық ауыз әдебиетін тиімді пайдалануға көмектесу, шығармашылық қабілеттерін дамыту және ұлттық мәдениеттің құндылықтарын түсінуге жол ашу.

Шардара аудандық Оқушылар үйінің әдістемелік бөлімінің меңгерушісі : Е.Х.Нысанбекова

Құрастырушы : Қосымша білім беру педагогі:

Туракулова Лаззат Пазилбековна

Аңдатпа (аннотация)

Осы оқу-әдістемелік құралдың негізгі мақсаты — халық ауыз әдебиетінің сабақта тиімді қолданылуын қамтамасыз ету, оқушылардың әдебиеттік және шығармашылық қабілеттерін дамыту. Құралда халық ауыз әдебиетінің әртүрлі жанрлары (ертегілер, аңыздар, батырлық жырлар, мақал-мәтелдер, тұспалдар) мен олардың оқытудағы маңызы жан-жақты қарастырылады. Халық ауыз әдебиеті — ұлттың мәдени мұрасы, тіл байлығы мен дүниетанымының негізі болып табылады. Осы мұраны оқу үдерісінде тиімді пайдалану арқылы оқушылардың қазақ халқының мәдени құндылықтарын тереңірек түсінуіне ықпал етуге болады.

Бұл құралда халық ауыз әдебиетін оқу барысында қолдануға болатын түрлі әдіс-тәсілдер, сабақ жоспарлары, шығармашылық тапсырмалар мен жаттығулар ұсынылған. Әрбір жанр бойынша әдістемелік бағыттар мен ұсыныстар мектеп пәні ретінде оқытуды дамытуға және оқушылардың қызығушылығын арттыруға бағытталған. Сонымен қатар, әдістемелік құралдың басты мақсаты — халық ауыз әдебиеті арқылы оқушылардың тілін байыту, шығармашылық дағдыларын қалыптастыру, моральдық құндылықтарды, патриотизм мен ұлттық сананы тәрбиелеу болып табылады.

Құралда сабақ жоспары, тақырыптық жоспарлар, әдістемелік ұсыныстар, оқушыларға арналған тапсырмалар мен дидактикалық материалдар қамтылған. Бұл оқу-әдістемелік құралдың ауқымы ұстаздар мен педагогтар үшін халық ауыз әдебиетінің сабақтарда тиімді қолданылуын және оның оқушылардың жан-жақты дамуына оң әсерін тигізетінін дәлелдейді.

Мазмұны:

Аңдатпа.....................................................................4

Кіріспе........................................................................6

Негізг бөлім................................................................7

Халық ауыз әдебиетінің жанрлары......................8

Халық ауыз әдебиетін тиімді пайдалану...........11

Халық ауыз әдебиетін сабақта қолдану

әдіс-тәсілдері..........................................................13

Сабақта халық ауыз әдебиетін тиімді қолдану

үшін...................................................................................15

Сабақ жоспары (Үлгі)....................................................17

Халық ауыз әдебиетінің балаларды дамытудағы

ролі....................................................................................20 «Қасқыр мен кісі» ертегісі.............................................22

«Ит пен мысық,тышқан» ертегісі..............................25

Төлдер айтысы...............................................................28

Жыл басына таласқан хайуанаттар........................31

Жұмбақтар сайысы.......................................................34

Қорытынды.....................................................................35

Пайдаланған әдебиеттер.............................................37

Кіріспе

Халық ауыз әдебиеті - бұл халықтың (әдетте, жазбасыз мәдениеттегі) ауызша сөзбен жасалған шығармашылығының жиынтығы. Ол ұрпақтан-ұрпаққа ауызша жолмен беріліп отырады және халықтың тарихын, мәдениетін, дүниетанымын, тілін сақтайды.

Халық ауыз әдебиеті – халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан рухани қазынасы, ауызша түрде ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырған көркем шығармашылығы. Ол халықтың дүниетанымын, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін, арман-мұратын және тарихи тәжірибесін бейнелейді. Халық ауыз әдебиеті – ұлттық мәдениеттің негізі, рухани құндылықтардың қайнар бұлағы.

Негізгі бөлім

Халық ауыз әдебиетінің жанрлары өте көп және әр халықтың өзіндік ерекшеліктеріне байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Дегенмен, жалпылама түрде қазақ халық ауыз әдебиетінің негізгі жанрларын болады Халық ауыз әдебиетінің негізгі бөлімі – бұл оның жанрлары, тақырыптары, идеялары, көркемдік ерекшеліктері және әлеуметтік-мәдени қызметі туралы тереңірек талдау. Осы бөлімде әрбір жанрдың ерекшеліктері, кейіпкерлердің бейнесі, тілдік қолданыстар және халықтың дүниетанымы қалай көрінетіні қарастырылады.:Сабақтың тақырыбына сай мақал-мәтелдер немесе жұмбақтар қолдану. Бұл оқушылардың ойын оятып, сабаққа қызығушылығын арттырады.

Тақырыпқа қатысты аңыз немесе әңгіме айту. Бұл тақырыптың мәнін тереңірек түсінуге көмектеседі.Сабақтың тақырыбын ашу үшін ертегілерді пайдалану. Ертегілер арқылы моральдық құндылықтарды, адамгершілік қасиеттерді түсіндіруге болады.Тарихи оқиғаларды баяндау үшін жырлар мен дастандарды пайдалану. Бұл оқушылардың тарихи санасын қалыптастыруға ықпал етеді.

Тілдік талдау жасау үшін мақал-мәтелдерді, жұмбақтарды, жаңылтпаштарды қолдану. Бұл оқушылардың тіл байлығын арттырады.Сабақтың негізгі идеясын бекіту үшін мақал-мәтелдерді пайдалану.

Сабақтан алған әсерлерін білдіру үшін шағын шығарма жазуды ұсыну.Халық ауыз әдебиеті әдебиет сабақтарымен шектелмей, басқа пәндермен (тарих, қазақ тілі, музыка, т.б.) байланыстырылуы тиіс. Халық ауыз әдебиетінің жанрлары мен түрлері бағдарламада жүйелі түрде, жас ерекшеліктеріне сай орналастырылуы керек. Мысалы, бастауыш сыныпта ертегілерге, орта буында аңыздар мен жырларға, жоғары сыныпта дастандар мен толғауларға басымдық берілуі мүмкін.

Халық ауыз әдебиетінің жанрлары

Халық ауыз әдебиетінің жанрлары өте бай және әр халықтың өзіндік ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болуы мүмкін. Дегенмен, барлық халықтарға ортақ, негізгі жанрларды атап өтуге болады.

Ертегілер:Хайуанаттар туралы ертегілер: жануарлардың қатысуымен болатын оқиғалар. Мысалы: “Түлкі мен тырна”, “Қасқыр мен жеті лақ”.Сиқырлы ертегілер: әдеттен тыс құбылыстар, сиқырлзаттар мен кейіпкерлер бар оқиғалар. Мысалы: “Алтын балық”, “Күлше қыз”.Тұрмыстық ертегілер: қарапайым адамдардың өмірінен алынған, ақылдылық пен тапқырлықты көрсететін оқиғалар. Мысалы: “Алдар Көсе”, “Бай мен жарлы”.

Аңыздар:Тарихи аңыздар: нақты тарихи оқиғалар мен тұлғаларға байланысты аңыздар. Мысалы: “Шыңғыс хан”, “Томирис”.Топонимикалық аңыздар: жер-су аттарының шығу тарихын түсіндіретін аңыздар. Мысалы: “Байкал көлі”, “Алатау”.Космогониялық аңыздар: әлемнің пайда болуы, жаратылыс туралы аңыздар.Батырлық жырлар (эпостар): халық батырларының ерлік істерін, Отанды қорғау жолындағы күресін жырлайтын көлемді шығармалар. Мысалы: “Алпамыс батыр”, “Қобыланды батыр”, “Ер Тарғын”

ппеяр.Лиро-эпостық жырлар: Сюжетті баяндаумен қатар, кейіпкерлердің сезімдері мен ойларын лирикалық түрде жеткізетін жырлар. Мысалы: “Қыз Жібек”, “Күлше қыз”.

Лирикалық жанрлар:

Халық әндері:Тұрмыстық әндер: отбасылық жағдайлар, махаббат, сағыныш туралы әндер.Діни әндер: діни наным-сенімдерге байланысты әндер.Еңбек әндері: еңбек процесін суреттейтін әндер.Салт-дәстүр әндері: той, жерлеу, бала туу сияқты рәсімдермен байланысты әндер.

Тақпақтар: қысқа, әзіл-қалжың аралас өлеңдер.

Драмалық жанрлар:Халық ойындары: салт-дәстүрлермен байланысты театрландырылған ойындар.

Қуыршақ театры: қуыршақтар арқылы қойылатын көріністер.

Дидактикалық (ауызша тәрбие) жанрлар:

Мақал-мәтелдер: өмірлік тәжірибенің қорытындысы, даналық сөздер.

Жұмбақтар: заттар мен құбылыстарды жасырын түрде сипаттайтын сұрақтар.

Жаңылтпаштар: айтуға қиын сөз тіркестері.

Ерекше атап өтетін жанр:Айтыс: екі ақынның суырып салма өнер жарысы.Бұл - халық ауыз әдебиеті жанрларының толық тізімі емес, бірақ ең көп таралған және маңызды түрлері. Әрбір жанрдың өзіндік ерекшеліктері, тақырыптары мен көркемдік құралдары бар. Халық ауыз әдебиетін зерттеу арқылы біз халықтың тарихын, мәдениетін және дүниетанымын тереңірек түсіне аламыз.

 

Халық ауыз әдебиетін тиімді пайдалану

Халық ауыз әдебиеті - ұлттық мәдениетіміздің асыл қазынасы, ғасырлар бойы жинақталған даналықтың, өмірлік тәжірибенің және көркемдік шеберліктің көрінісі. Оны тиімді пайдалану арқылы біз жас ұрпақтың рухани дүниесін байытып, ұлттық санасын қалыптастыра аламыз. Халық ауыз әдебиетін пайдаланудың бірнеше тиімді жолдары бар:

1. Білім беру процесінде: Ертегілерді, аңыздарды, батырлар жырларын оқыту арқылы оқушылардың тіл байлығын арттыру, сөздік қорын молайту, көркемдік талғамын дамыту. Шығармаларды талдау арқылы ұлттық құндылықтарды сіңіру, тарихи сананы ояту. Мақал-мәтелдер мен жұмбақтарды пайдалану арқылы тілдік ойындар ойнату, логикалық ойлау қабілетін дамыту.

Тарих сабақтарында: Аңыздар мен тарихи жырларды пайдалану арқылы өткенді елестету, тарихи тұлғалардың ерлігін бағалау, отансүйгіштік сезімді ояту.

Музыка сабақтарында: Халық әндерін тыңдау, үйрену арқылы ұлттық музыкалық мәдениетті таныту, эстетикалық талғамды дамыту.

Сыныптан тыс шараларда: Театрландырылған қойылымдар ұйымдастыру, ертегілер мен аңыздар негізінде ойындар өткізу, айтыс өнерін жаңғырту.

Отбасында:

Балаларға ертегілер айтып беру, жырлар оқып беру арқылы қиялын дамыту, тілдік қорын молайту, жақсылық пен жамандықты ажыратуға үйрету.

Мақал-мәтелдерді күнделікті өмірде қолдану арқылы балаларға даналық сөздерді сіңіру, өмірлік тәжірибемен таныстыру.

Отбасылық мерекелерде халық әндерін айту, салт-дәстүрлерді көрсету арқылы ұлттық мәдениетті сақтау және ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу.

Бұқаралық ақпарат құралдарында:

Халық ауыз әдебиетінің үлгілерін теледидар мен радиодан насихаттау, жастарға таныстыру.

Халық ауыз әдебиетіне арналған бағдарламалар, деректі фильмдер түсіру арқылы ұлттық мәдениетті дәріптеу.

Әлеуметтік желілерде халық ауыз әдебиетінің үлгілерін жариялау, танымал ету.

4. Мәдениет және өнер саласында:

Халық ауыз әдебиетінің сюжеттері мен образдары негізінде театр қойылымдарын, кинофильмдерді, анимациялық фильмдерді жасау.

Заманауи музыкада халық әндерінің әуендерін пайдалану, ұлттық бояуды сақтау.

Көркемөнер туындыларында халық ауыз әдебиетінің мотивтерін қолдану.

Тиімді пайдалану шарттары:

Жастық ерекшеліктерді ескеру: Балаларға қарапайым ертегілер, ал жасөспірімдерге батырлар жырларын ұсыну.

Мақсатты аудиторияны ескеру: Сабақта, отбасында, бұқаралық ақпарат құралдарында әр түрлі әдістерді қолдану.

Креативтілік: Халық ауыз әдебиетін заманауи форматта ұсыну, жаңа технологияларды пайдалану.

Сапалы материалдарды пайдалану: Сенімді дереккөздерден алынған шығармаларды пайдалану, тілдік нормаларды сақтау.

Халық ауыз әдебиетін сабақта қолданудың әдіс-тәсілдері

Халық ауыз әдебиеті – оқушылардың тілдік қорын байытып, дүниетанымын кеңейтіп, ұлттық құндылықтарды бойына сіңіруге ықпал ететін құнды материал. Оны сабақта тиімді қолдану үшін әртүрлі әдіс-тәсілдерді пайдалануға болады.

1. Әңгімелеу және талқылау әдісі:

Мұғалім ертегіні, аңызды немесе батырлар жырын баяндайды.

Оқушылар шығарманың мазмұны бойынша сұрақтарға жауап береді, кейіпкерлердің іс-әрекетін талқылайды, шығарманың негізгі идеясын анықтайды.Талқылау барысында шығарманың бүгінгі күнмен байланысын, өмірлік мәнін анықтауға болады.

2. Рөлдік ойындар:

Оқушылар шығарма кейіпкерлерінің рөлін сомдайды.Рөлдік ойын арқылы оқушылар кейіпкердің ішкі дүниесін тереңірек түсінеді, эмпатия сезімін дамытады.Рөлдік ойынды сахналау арқылы оқушылардың актерлік шеберлігін, сөйлеу мәдениетін дамытуға болады.

3. Шығармашылық жұмыстар:Шығарма желісі бойынша сурет салу, коллаж жасау.Шығармаға шағын эссе жазу, пікір білдіру.

Шығарманың жалғасын жазу, жаңа эпизодтар қосу.Шығарманың негізінде өлең, ән шығару.

4. Интерактивті әдістер:

“Ми шабуылы” әдісі арқылы шығарманың тақырыбына қатысты идеяларды жинау.

“ДЖИГСОУ” әдісі арқылы оқушыларды топтарға бөліп, әр топқа шығарманың бір бөлігін талдауды тапсыру, содан кейін әр топ өз нәтижелерімен бөліседі.

“Ыстық орындық” әдісі арқылы бір оқушыны “ыстық орындыққа” отырғызып, оған шығарма кейіпкерінің атынан сұрақтар қою.

5. АКТ-ны пайдалану:

Шығармаға арналған презентация жасау, бейнеролик көрсету.

Интерактивті тақтада тапсырмаларды орындау, ойындар ойнау.

Онлайн платформаларды пайдаланып, викториналар өткізу, сауалнамалар жүргізу.

6. Салт-дәстүрлерді көрсету:

Салт-дәстүр әндерін тыңдау, бірге айту.Салт-дәстүрлерге байланысты қойылымдар көрсету.Салт-дәстүрлердің мағынасын түсіндіру.

7. Тілдік ойындар:

Мақал-мәтелдерді жалғастыру, мағынасын түсіндіру.Жұмбақтар шешу, жаңа жұмбақтар құрастыру.Жаңылтпаштарды жаттау, жылдам айтуға жаттығу.Кейіпкерлердің сөздерін пайдаланып диалог құрастыру.

Сабақта халық ауыз әдебиетін тиімді қолдану үшін:

Материалды оқушылардың жас ерекшелігіне сай таңдау.Сабақтың мақсатына сәйкес әдіс-тәсілдерді таңдау.Оқушылардың белсенділігін арттыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту.Ұлттық құндылықтарды насихаттау.Заманауи технологияларды тиімді пайдалану.Осы әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, сіз оқушылардың халық ауыз әдебиетіне деген қызығушылығын арттырып, білімдерін тереңдете аласыз.

Ертегі сабақтарын тиімді ұйымдастыру үшін оның құрылымын дұрыс жоспарлау қажет. Төменде ертегі сабақтарының ықтимал құрылымы келтірілген, оны өз қажеттіліктеріңізге қарай бейімдей аласыз:

I. Ұйымдастыру кезеңі (2-3 минут):

Оқушылармен амандасу, көңіл-күйлерін сұрау.

Сабаққа дайындығын тексеру (оқулық, дәптер, қалам).

Оқушылардың назарын сабаққа аудару (қызықты сұрақ, бейнеролик, т.б.).

II. Өткен материалды қайталау (5-7 минут):

Ойын элементтерін пайдалану (викторина, кроссворд, т.б.).

III. Жаңа сабақтың тақырыбын, мақсатын жариялау

(2-3 минут):

Сабақтың тақырыбын қызықты түрде жариялау (жұмбақ, бейнеролик, т.б.).Оқушылармен бірге сабақтың мақсатын анықтау (біз бүгін нені үйренеміз, не істейміз).

IV. Жаңа материалды меңгерту (15-20 минут):

Ертегіні оқу (мұғалім, оқушылар немесе аудиожазба).

Сөздік жұмысы (түсініксіз сөздердің мағынасын ашу).

Ертегіні бөліктерге бөліп талдау:

Оқиғаның басталуы.

Негізгі оқиғалар, проблемалар.

Оқиғаның шешімі.

Кейіпкерлерді сипаттау:

Кейіпкерлердің сыртқы келбеті.

Кейіпкердің жағымды немесе жағымсыз екенін анықтау.

Шығарманың идеясын анықтау (не нәрсеге үйретеді, қандай құндылықтарды дәріптейді).

V. Жаңа материалды бекіту (10-12 минут):

Сұрақтарға жауап беру (ертегі бойынша түсінгенін тексеру).

Рөлдік ойындар (кейіпкерлердің диалогтарын ойнау).

Шығармашылық тапсырмалар орындау (сурет салу, эссе жазу, т.б.).Топтық жұмыс (ертегіні сахналау, жаңа соңы ойлап табу).

Ойын элементтерін пайдалану (викторина, кроссворд, т.б.).

VI. Рефлексия (2-3 минут):

Сабақта не үйренгендерін сұрау.Сабақтың қандай бөлімі қызықты болғанын сұрау.Сабақ туралы өз ойларын білдіру.

Оқушылардың қызығушылығын арттыра отырып халық ауыз әдебиетін оқытуды қызықты, тартымды ету үшін заманауи әдістер мен технологияларды қолдану.

Халық ауыз әдебиетін мектеп бағдарламасына енгізу ұлттық бірегейлікті сақтау мен жас ұрпақтың рухани дүниесін

байытудың маңызды факторы болып табылады. Осы қағидаттар мен жолдарды ұстана отырып, бұл маңызды міндетті табысты жүзеге асыруға болады. Осыған орай сабақ үлгісін қосуды жөн көрдім.

«Ертегілер әлеміне саяхат» сабақтан үзінді.

Сабақ жоспары (Үлгі)

Сабақ тақырыбы: Аңыздар. Жалпы түсінік. “Баян сұлу мен Қозы Көрпеш” аңызы.

Топ 3

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Аңыздардың ерекшеліктерін түсіндіру, “Баян сұлу мен Қозы Көрпеш” аңызының мазмұнымен таныстыру.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау, есте сақтау, сөйлеу қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Адамгершілік, сүйіспеншілік, адалдық сияқты құндылықтарды қалыптастыру.

Сабақтың типі: Жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Әңгімелеу, түсіндіру, сұрақ-жауап, талдау, жобалау.

Көрнекіліктер: Оқулық, аңызға байланысты суреттер, слайдтар, бейнероликтер.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі (2 минут):

Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу, сабаққа даярлығын тексеру.

• Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру (5 минут):

Алдыңғы сабақта өткен материалды қайталау (Ертегілер туралы).

Ертегілердің қандай түрлерін білесіңдер?

Сүйікті ертегілеріңді атаңдар.

Ертегілердің қандай ерекшеліктері бар?

Жауаптарды тыңдау, бағалау.

ІІІ. Жаңа сабаққа кіріспе (5 минут):

“Жұмбақ шешу” әдісі:

Жұмбақ: “Екі жас бір-бірін сүйді, Бірақ қосыла алмады. Олардың махаббаты туралы әңгіме бар, Ол қандай шығарма?” (Аңыз)

Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

ІV. Жаңа сабақты түсіндіру (20 минут):

Аңыз туралы жалпы түсінік:

Аңыз дегеніміз не? (Тарихи оқиғаларға негізделген, кейде қиял-ғажайып элементтері бар халық шығармасы)

Аңыздар не туралы баяндайды? (Батырлар, билер, әулиелер, жер-су аттары туралы)

Аңыздардың ертегіден қандай айырмашылығы бар? (Нақты оқиғаларға жақын келеді)

“Баян сұлу мен Қозы Көрпеш” аңызымен танысу:

Аңызды мұқият оқу (мұғалім оқиды немесе аудио жазбадан тыңдатады).

Мұғалімнің түсіндірмесі: Аңыздың негізгі мазмұны, кейіпкерлердің сипаттамасы.

Суреттер мен слайдтарды көрсету арқылы аңыздың мазмұнын толықтыру.

“Жоба жасау” әдісі:

Оқушыларды топтарға бөлу.

Әр топқа аңыздың бір бөлігін (кейіпкерлер, оқиғаның дамуы, т.б.) зерттеуді тапсыру.

Топтарға ақпарат жинау, талдау, постер жасау.

Сергіту сәті (2 минут):

Көз жаттығулары.

V. Бекіту (10 минут):

Сұрақ-жауап:

“Баян сұлу мен Қозы Көрпеш” аңызының басты кейіпкерлері кімдер?

Аңыздағы оқиға қай жерде өтеді?

Қозы мен Баян неліктен қосыла алмады?

Аңыз бізге қандай сабақ береді?

Аңыз туралы өз ойларын айту.

VI. Қорытынды (2 минут):

Сабақты қорытындылау, оқушылардың жауаптарын бағалау.

Аңыздың маңыздылығын атап өту, ұлттық құндылықтарға назар аудару.

Халық ауыз әдебиетінің балаларды дамытудағы ролі.

Халық ауыз әдебиетінің оқушыларға әсері өте кең ауқымды және жан-жақты болып келеді. Ол оқушылардың жеке тұлға ретінде қалыптасуына, білім деңгейін арттыруға және қоғамдағы рөлін түсінуге оң ықпалын тигізеді.

1. Рухани-адамгершілік әсері:

Ұлттық құндылықтарды сіңіру: Халық ауыз әдебиеті арқылы оқушылар өз халқының тарихымен, мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен танысады. Бұл олардың бойына патриоттық сезімді, ұлттық рухты сіңіреді.

Адамгершілік қасиеттерді дамыту: Ертегілер, аңыздар, дастандар арқылы оқушылар жақсылық пен жамандықты, адалдық пен опасыздықты, мейірімділік пен қатыгездікті ажыратуға үйренеді. Олар әділдік, қайырымдылық, достық сияқты адамгершілік құндылықтарды бойына сіңіреді.

Моральдық тағылым алу: Халық ауыз әдебиетінің шығармаларындағы кейіпкерлердің іс-әрекеттері, олардың басынан өткен оқиғалар оқушыларға өмірлік сабақ болады, жақсы мен жаманның аражігін ажыратуға көмектеседі.

Өзін-өзі тану: Халық ауыз әдебиетін оқу арқылы оқушылар өздерінің кім екенін, қай халықтың өкілі екенін, олардың міндеті мен жауапкершілігін түсінеді.

2. Білімдік әсері:

Тілдік даму: Халық ауыз әдебиетінің шығармалары оқушылардың тіл байлығын, сөздік қорын дамытады. Олар көркем тілді, әдеби нормаларды үйренеді.

Ойлау қабілетін дамыту: Жұмбақтар, мақал-мәтелдер, ертегілер оқушылардың ойлау, қиялдау, талдау, салыстыру қабілеттерін дамытады.

Танымдық қызығушылықты арттыру: Халық ауыз әдебиеті оқушылардың әлемге, табиғатқа, адамдарға деген қызығушылығын арттырады. Олар тарихты, мәдениетті, әдебиетті тереңірек зерттеуге ұмтылады.

Эрудицияны кеңейту: Халық ауыз әдебиеті арқылы оқушылар әртүрлі мәдениеттер, дәстүрлер, тарихи оқиғалар туралы білім алады.

3. Шығармашылық әсері:

Шығармашылық қабілеттерін дамыту: Халық ауыз әдебиетін оқу, талдау, шығармашылық жұмыстар (шығарма жазу, сурет салу, рөлдік ойындар, т.б.) орындау оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытады.

Қиялын ұштау: Ертегілер, аңыздар оқушылардың қиялын ұштап, жаңа идеялар мен образдар туғызуға ықпал етеді.

Көркемдік талғамды қалыптастыру: Халық ауыз әдебиеті оқушылардың көркемдік талғамын, эстетикалық сезімін дамытады. Олар әдемілікке, сұлулыққа құштар болады.

Өзін-өзі көрсету мүмкіндігі: Халық ауыз әдебиетінің шығармалары оқушыларға өз ойларын, сезімдерін, көзқарастарын еркін білдіруге мүмкіндік береді.

4. Әлеуметтік әсері:

Коммуникативтік дағдыларды дамыту: Халық ауыз әдебиеті тақырыптарына байланысты пікірталастар, талқылаулар, топтық жұмыстар оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамытады.

Командада жұмыс істеуге үйрету: Ертегілерді сахналау, дастандарды оқу сияқты іс-шаралар оқушыларды бірлесіп жұмыс істеуге, өз рөлін түсінуге үйретеді.

Сабырлылық пен төзімділікке тәрбиелеу: Халық ауыз әдебиетінің кейіпкерлерінің бастан өткерген қиындықтары, олардың күресі оқушыларды сабырлылыққа, төзімділікке тәрбиелейді.

Қоғамдық белсенділікті арттыру: Халық ауыз әдебиеті оқушыларды өз елінің, өз халқының тарихына, мәдениетіне қатысты іс-шараларға белсенді қатысуға ынталандыра

Қысқа мерзімді жоспар

Мұғалімнің аты-жөні:		Л.Туракулова
Мектебі		«Оқушылар үйі»
Үйірме атауы.Топ		«Қуыршақ театры»
Күні		12.11.2024ж
Тарау немесе бөлім атауы:		Ертегілер елінде
Сабақтың тақырыбы:		«Қасқыр мен кісі»
Оқу мақсаты:		Оқушыларды ертегінің мазмұнымен таныстыру, негізгі идеясын ашу. Кейіпкерлерге мінездеме беру арқылы ертегінің идеялық мазмұнын түсіндіру. Оқушылардың тіл байлығын, сөздік қорын молайту, оқу дағдысын жетілдіру. Жақсылық пен жамандықты ажыратуға, адамгершілік қасиеттерді бағалауға тәрбиелеу.
Көрнекіліктер		Суреттер (қасқыр, кісі бейнеленген)Интерактивті тақта (қажет болса)Үлестірмелі материалдар (тапсырмалар жазылған карточкалар)
Әдіс –тәсілдер:
Күтілетін нәтиже		Оқушылар ертегінің мазмұнын біледі, оқиғаның желісін айта алады.Кейіпкерлерге мінездеме бере алады, жақсы және жаман қасиеттерді ажыратады.Ертегінің негізгі идеясын түсінеді, өмірмен байланыстыра алады.
Сабақ түрі		Аралас сабақ
Уақыты	Кезеңдері	Тапсырма Тапсырманың мақсаты	Бағалау	Ресурс тар
3 минут	Ұйымдастыру	Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу. Психологиялық ахуал орнату: Жүректен-жүрекке тілек айту	Не меңгеретінін білу үшін
20 минут	Жаңа сабақ	Жұмбақ жасыру: Тістері бар, бірақ жемейді, Тұмсығы бар, бірақ сөйлемейді. (Қасқыр) Ертегінің тақырыбын жариялау: “Бүгін біз “Қасқыр мен кісі” атты қазақ халық ертегісімен танысамыз.” Оқулықтағы түсініксіз сөздермен таныстыру (мысалы: аңдып, шұңқыр, т.б.).Сөздердің мағынасын түсіндіру, сөз тіркестерін құрастыру. Ертегіні оқу: Мұғалім мәнерлеп оқиды.Оқушылар іштей қадағалайды. Түсінгенін тексеру: Ертегіде кімдер туралы айтылады? Қасқыр кімді кездестірді? Кісі қасқырға қалай көмектесті? Қасқыр кісіге қалай жауап берді? Ертегіні бөліктерге бөліп талдау: Кісінің қасқырға көмектескен жері. Қасқырдың кісіге жамандық жасаған жері. Ертегінің негізгі ойы.
5 минут	Сергіту сәті	Қимылды жаттығулар жасау (мысалы, жануарлардың қимылын бейнелеу).
5 минут	Тәжірибе	Кісі қандай? (мейірімді, ақылды, т.б.)Қасқыр қандай? (қарау, зұлым, опасыз, т.б.) Мақал-мәтелдермен жұмыс:Ертегінің мазмұнына сәйкес келетін мақал-мәтелдерді таңдау.Мысалы: “Жақсылыққа жақсылық - әр кісінің ісі, жамандыққа жақсылық - ер кісінің ісі”.	Жаңа тақырыпты тәжірибе арқылы меңгеру
4 минут	Бекіту	Сұрақтар қою арқылы өткен материалды қайталау."
3 минут	Қорытынды Рефлексия	Сабақтан алған әсерлері мен білімдері туралы ой бөлісу. Рефлексия: Сабақта не үйрендіңдер? Сабақ сендерге не берді? Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды мадақтау.

Қысқа мерзімді жоспар

Мұғалімнің аты-жөні:		Л.Туракулова
Мектебі		«Оқушылар үйі»
Үйірме атауы.Топ		«Қуыршақ театры»
Күні		21.10.2024ж
Тарау немесе бөлім атауы:		Ертегілер елінде
Сабақтың тақырыбы:		Ит пен мысық, тышқан дос.
Оқу мақсаты:		Оқушыларды ертегінің мазмұнымен таныстыру, негізгі идеясын ашу. Кейіпкерлерге мінездеме беру арқылы ертегінің идеялық мазмұнын түсіндіру. Оқушылардың тіл байлығын, сөздік қорын молайту, оқу дағдысын жетілдіру. Жақсылық пен жамандықты ажыратуға, адамгершілік қасиеттерді бағалауға тәрбиелеу.
Көрнекіліктер		Суреттер (ит,мысық,тышқан)Интерактивті тақта (қажет болса)Үлестірмелі материалдар (тапсырмалар жазылған карточкалар)
Әдіс –тәсілдер:		Топқа бөлу
Күтілетін нәтиже		Оқушылар ертегінің мазмұнын біледі, оқиғаның желісін айта алады.Кейіпкерлерге мінездеме бере алады, жақсы және жаман қасиеттерді ажыратады.Ертегінің негізгі идеясын түсінеді, өмірмен байланыстыра алады.
Сабақ түрі		Аралас сабақ
Уақыты	Кезеңдері	Тапсырма Тапсырманың мақсаты	Бағалау	Ресурстар
3 минут	Ұйымдастыру	Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу. Психологиялық ахуал орнату: Жүректен-жүрекке тілек айту	Не меңгеретінін білу үшін
20 минут	Жаңа сабақ	Кейіпкерлерге мінездеме беру: Ит қандай? (адал, қамқор, т.б.) Мысық қандай? (ақылды, тапқыр, т.б.) Тышқан қандай? (әлсіз, қорқақ, бірақ көмектесуге дайын) Сұрақтарға жауап беру арқылы ертегінің идеясын ашу: Ертегі неге үйретеді? Достық деген не? Нағыз дос қандай болу керек?
5 минут	Сергіту сәті	Қимылды жаттығулар жасау (мысалы, жануарлардың қимылын бейнелеу).
5 минут	Тәжірибе	Сыныпты үш топқа бөлу: “Ит”, “Мысық”, “Тышқан”. Әр топ өз кейіпкерінің атынан достық туралы өлең немесе мақал-мәтел құрастырады. Топтар өз жұмыстарын ұсынады.	Жаңа тақырыпты тәжірибе арқылы меңгеру
4 минут	Бекіту	Сұрақтар қою арқылы өткен материалды қайталау."
3 минут	Қорытынды Рефлексия	Сабақтан алған әсерлері мен білімдері туралы ой бөлісу. Рефлексия: Сабақта не үйрендіңдер? Сабақ сендерге не берді? Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды мадақтау.

Ертегі кейіпкерлері.

Қойылымнан үзінді.

Қысқа мерзімді жоспар

Мұғалімнің аты-жөні:		Л.Туракулова
Мектебі		«Оқушылар үйі»
Үйірме атауы.Топ		«Қуыршақ театры»
Күні		23.21.2024ж
Тарау немесе бөлім атауы:		Халық ауыз әдебиеті
Сабақтың тақырыбы:		Халық ауыз әдебиетінің түрлері
Оқу мақсаты:		Білімділік: Оқушыларды халық ауыз әдебиетінің негізгі түрлерімен таныстыру, әр жанрдың ерекшеліктерін түсіндіру. Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, шығармашылық қиялын, тіл байлығын дамыту, өз ойларын еркін жеткізе білуге үйрету. Тәрбиелік: Ұлттық мәдениетке деген сүйіспеншілігін арттыру, халықтың рухани мұрасын құрметтеуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер		Интерактивті тақта (презентация, бейнероликтер үшін) Үлестірмелі материалдар (тапсырмалар жазылған карточкалар, кестелер) Суреттер, иллюстрациялар Аудиожазбалар (халық әндері, батырлар жырының үзінділері)
Әдіс –тәсілдер:		Топқа бөлу
Күтілетін нәтиже		Оқушылар халық ауыз әдебиетінің негізгі түрлерін атай алады және әрқайсысына мысал келтіре алады. Әр жанрдың ерекшеліктерін біледі. Оқушылар өз ойларын еркін жеткізе білуге үйренеді, шығармашылық қабілеттері артады. Ұлттық мәдениетке деген қызығушылықтары оянады.
Сабақ түрі		Аралас сабақ
Уақыты	Кезеңдері	Тапсырма Тапсырманың мақсаты	Бағалау	Ресурстар
3 минут	Ұйымдастыру	Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу. Психологиялық ахуал орнату: Жүректен-жүрекке тілек айту	Не меңгеретінін білу үшін
20 минут	Жаңа сабақ	“Халық ауыз әдебиеті” деген сөз тіркесі нені білдіреді? Халық ауыз әдебиетіне жататын қандай шығармаларды білесіңдер? Аталарың мен әжелерің сендерге қандай ертегілер айтып берген? Интерактивті тақтада халық ауыз әдебиетіне қатысты суреттер, бейнероликтер көрсету. III. Жаңа тақырыпты меңгерту (20-25 минут): Халық ауыз әдебиетіне жалпы сипаттама беру: Халық ауыз әдебиеті – ауызша түрде ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырған шығармалар. Халықтың дүниетанымы, әдет-ғұрпы, тарихы көрініс табады. Тіл байлығы, көркемдігімен ерекшеленеді. Халық ауыз әдебиетінің негізгі түрлерімен таныстыру: Ертегілер: Анықтамасы, ерекшеліктері (қиял-ғажайып оқиғалар, жақсылықтың жеңісі). Түрлері: хайуанаттар туралы, сиқырлы, тұрмыстық. Мысалдар: “Алтын балық”, “Бауырсақ”, “Алдар Көсе”. Аңыздар: Анықтамасы, ерекшеліктері (тарихи оқиғаларға негізделуі, сенімділік элементтері). Түрлері: тарихи, топонимикалық (жер-су аттары туралы). Мысалдар: “Аңырақай шайқасы”, “Байкал көлі”. Батырлар жыры: Анықтамасы, ерекшеліктері (батырлардың ерлігі, Отанға деген сүйіспеншілігі). Мысалдар: “Қобыланды батыр”, “Алпамыс батыр”. Мақал-мәтелдер: Анықтамасы, ерекшеліктері (қысқалығы, нұсқалығы, терең мағынасы). Мысалдар: “Отан оттан да ыстық”, “Еңбек ер атандырады”. Жұмбақтар: Анықтамасы, ерекшеліктері (жасырын түрде сипаттау, шешуді қажет ету). Мысалдар: “Қабат-қабат қатарланған, ақылды кітап аталған” (Кітап). Айтыс: Анықтамасы, ерекшеліктері (суырып салмалық, сөз өнері, әзіл-қалжың). Мысалдар: Біржан мен Сара айтысы.
5 минут	Сергіту сәті	Қимылды жаттығулар жасау (мысалы, жануарлардың қимылын бейнелеу).
5 минут	Тәжірибе	“Кім жылдам?” ойыны: Оқушыларды топтарға бөлу. Әр топқа халық ауыз әдебиетінің әр түріне мысал келтіруді тапсыру. Ең көп мысал келтірген топ жеңіске жетеді.	Жаңа тақырыпты тәжірибе арқылы меңгеру
4 минут	Бекіту	“Сәйкестендіру” ойыны: Тақтаға халық ауыз әдебиетінің түрлері мен олардың анықтамалары жазылған карточкаларды ілу. Оқушылар карточкаларды сәйкестендіруі керек.
3 минут	Қорытынды Рефлексия	Сабақтан алған әсерлері мен білімдері туралы ой бөлісу. Рефлексия: Сабақта не үйрендіңдер? Сабақ сендерге не берді? Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды мадақтау.

Қысқа мерзімді жоспар

Мұғалімнің аты-жөні:		Г.Мусабекова
Мектебі		«Оқушылар үйі»
Үйірме атауы.Топ		«Жас толқын»
Күні		23.21.2024ж
Тарау немесе бөлім атауы:		Халық ауыз әдебиеті
Сабақтың тақырыбы:		Қарға мен түлкі
Оқу мақсаты:		Білімділік: Оқушыларды “Қарға мен Түлкі” ертегісінің мазмұнымен таныстыру, кейіпкерлердің іс-әрекеттерін түсіндіру, ертегінің негізгі идеясын ашу. Дамытушылық: Оқушылардың тіл байлығын, сөздік қорын молайту, оқу дағдыларын жетілдіру, сахналық шеберліктерін дамыту. Тәрбиелік: Ақылды болуға, жағымпаздыққа алданбауға, сақ болуға тәрбиелеу.
Көрнекіліктер		Интерактивті тақта (презентация, бейнероликтер үшін) Үлестірмелі материалдар (тапсырмалар жазылған карточкалар, кестелер) Суреттер, иллюстрациялар Аудиожазбалар (халық әндері, батырлар жырының үзінділері)
Әдіс –тәсілдер:		Топқа бөлу
Күтілетін нәтиже		Оқушылар ертегінің мазмұнын біледі, оқиғаның желісін айта алады.Кейіпкерлерге мінездеме бере алады, жақсы мен жаман қасиеттерді ажыратады.Ертегінің негізгі идеясын түсінеді, өмірмен байланыстыра алады.Жағымпаздықтан сақтану керектігін түсінеді.
Сабақ түрі		Аралас сабақ
Уақыты	Кезеңдері	Тапсырма Тапсырманың мақсаты	Бағалау	Ресурстар
3 минут	Ұйымдастыру	Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу. Психологиялық ахуал орнату: Жүректен-жүрекке тілек айту	Не меңгеретінін білу үшін
20 минут	Жаңа сабақ	Сурет көрсету арқылы сабақтың тақырыбын ашу: Қарға мен Түлкінің суретін көрсету.Сабақтың тақырыбын жариялау: “Бүгін біз “Қарға мен Түлкі” атты қазақ халық ертегісімен танысамыз.” IV. Жаңа материалды меңгерту (15-20 минут): Сөздік жұмыс: Түсініксіз сөздермен таныстыру (мысалы: жағымпаздану, ақымақ, қарқылдау). Сөздердің мағынасын ашу, сөз тіркестерін құрастыру. Ертегіні оқу: Мұғалім мәнерлеп оқиды. Оқушылар іштей қадағалайды. Түсінгенін тексеру: Ертегіде кімдер туралы айтылады? Қарға не тауып алды? Түлкі ірімшікті қалай алдап алды? Ертегі неге үйретеді?
5 минут	Сергіту сәті	Қимылды жаттығулар жасау (мысалы, жануарлардың қимылын бейнелеу).
5 минут	Тәжірибе	Кейіпкерлерге мінездеме беру: Қарға қандай? (ақылды, бірақ аңқау, мақтаншақ) Түлкі қандай? (айлакер, жағымпаз) Рөлдік ойын: Екі оқушыны таңдау: біреуі Қарға, екіншісі Түлкі. Олар ертегіні сахналайды.	Жаңа тақырыпты тәжірибе арқылы меңгеру
4 минут	Бекіту	Ертегіні мәнерлеп оқу. Кейіпкерлерге сипаттама жазу. “Маған сабақ болған оқиға” тақырыбына шағын шығарма жазу.
3 минут	Қорытынды Рефлексия	Сабақтан алған әсерлері мен білімдері туралы ой бөлісу. Рефлексия: Сабақта не үйрендіңдер? Сабақ сендерге не берді? Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды мадақтау.

Қорытынды.

Халық ауыз әдебиеті – ұлттық мәдениетіміздің ажырамас бөлігі, халқымыздың ғасырлар бойы жинақтаған рухани қазынасы. Оның оқушыларға тигізер әсері зор: рухани-адамгершілік тұрғысынан тәрбиелеп, адамгершілік құндылықтарды сіңіреді, білімдік тұрғыдан тілін, ойлау қабілетін дамытады, шығармашылық тұрғыдан қиялын ұштап, өзіндік көзқарасын қалыптастырады, әлеуметтік тұрғыдан коммуникативтік дағдыларын дамытып, қоғамдық белсенділікке баулиды.

Мектеп бағдарламасында халық ауыз әдебиетіне кең орын берілуі, оқулықтар мен әдістемелік құралдардың сапалы болуы, сабақтарда заманауи әдіс-тәсілдерді қолдану, сыныптан тыс іс-шараларды ұйымдастыру – бәрі де халық ауыз әдебиетінің оқушыларға тигізер пайдасын арттырады.

Халық ауыз әдебиеті – өткенімізбен бүгінгіміздің, ұрпақтар сабақтастығының алтын көпірі. Оны сақтау, зерттеу және жас ұрпаққа жеткізу – әрқайсымыздың парызымыз.

Пайдаланған әдебиеттер

Халық ауыз әдебиеті тақырыбы бойынша пайдаланған әдебиеттер тізімін ұсынамын. Бұл тізім нақты менің жасаған жауаптарыма қолданылған дереккөздерді қамтиды, және сіздің оқуыңызға және зерттеуіңізге пайдалы болуы мүмкін:

Негізгі дереккөздер:

Қазақ әдебиеті оқулықтары:

5-сынып, 6-сынып және жоғары сыныптардың қазақ әдебиеті оқулықтары (бағдарламаға сәйкес). Оқулықтарда халық ауыз әдебиетінің үлгілері (ертегілер, аңыздар, мақал-мәтелдер, т.б.) беріледі, жанрлар туралы мәліметтер, талдау үлгілері бар.

Халық ауыз әдебиеті антологиялары мен жинақтары:

“Қазақ халық әдебиетінің антологиясы” (бірнеше томдық).

Халық ауыз әдебиетінің жеке жанрларына арналған жинақтар (ертегілер жинағы, мақал-мәтелдер жинағы, т.б.).

Зерттеу еңбектер мен мақалалар:

М.Әуезовтің “Қазақ халқының әдебиеті” (немесе осы тақырыптағы басқа еңбектері).

Ш.Уәлихановтың, Ә.Марғұланның, С.Қирабаевтың және халық ауыз әдебиетін зерттеуге үлес қосқан басқа ғалымдардың еңбектері.

Халық ауыз әдебиетінің жекелеген жанрларына (ертегі, аңыз, дастан, т.б.) арналған зерттеулер мен мақалалар.

Әдістемелік құралдар:

Қазақ әдебиеті сабақтарына арналған әдістемелік құралдар, оқытушыларға арналған нұсқаулықтар.

Халық ауыз әдебиетін оқытудың әдіс-тәсілдеріне арналған мақалалар мен жинақтар.

Интернет ресурстары:

Ұлттық кітапханалардың, мұрағаттардың сайттары.

Ғылыми порталдардағы мақалалар мен зерттеулер.

Википедия сияқты ашық энциклопедиялар. (Ақпаратты тексеру қажет)

Сөздіктер:

Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.

Этнографиялық сөздіктер (салт-дәстүрлерге қатысты терминдерді түсіну үшін).

Қосымша дереккөздер (көмекші):

Журналдар мен газеттердегі мақалалар.

Теледидар және радио бағдарламалары (халық ауыз әдебиетіне арналған).

Мұражайлардың материалдары (халық ауыз әдебиетіне қатысты экспонаттар).

.....

.....

.....

........

......

.....

......

....