ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ

ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНЫҢ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

Ә. ҚАСТЕЕВ АТЫНДАҒЫ ӨНЕР ЖӘНЕ ДИЗАЙН КОЛЛЕДЖІ

« Сәндік қолданбалы өнер» кафедрасы

ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫС

Тақырыбы: Натюрморт

Мамандық: 02140100 –Сәндік қолданбалы және халықтық кәсіпшілік өнері (бейін бойынша)

Біліктілік: 4S02140104 – Cәндік қолданбалы өнер суретшісі

Кәсіптік модуль: КМ 01Графика және кескіндеме жұмыстарын орындаудың әртүрлі техникалары мен тәсілдерін меңгеру

ОН 1.1Графикалық жұмыстарды орындаудың әртүрлі техникалары мен тәсілдерін қолдану.

Құрастырған: арнайы пән оқытушысы Елшенов М.А.

Шымкент 2025ж

УДК

Біліктілік: 4S02140104 – Cәндік қолданбалы өнер суретшісі

Кәсіптік модуль: КМ 01Графика және кескіндеме жұмыстарын орындаудың әртүрлі техникалары мен тәсілдерін меңгеру

Құрастырған: Елшенов М.А., Ә.Қастеев атындағы өнер және дизайн колледжі, «Сәндік қолданбалы өнер» кафедрасының арнайы пәндер оқытушысы

Рецензент: Қансеит Қ.Л., ҚР суретшілер одағының мүшесі, ҚР мәдениет саласының үздігі, «Сурет және кескіндеме» кафедрасының арнайы пәндер оқытушысы, педагог-шебер

Әдістемелік нұсқаулық оқу жоспарының талаптарына және КМ 01. Графика және кескіндеме жұмыстарын орындаудың әртүрлі техникалары мен тәсілдерін меңгеру жұмыстарды орындау, модулінің бағдарламасына сәйкес құрастырылған және тапсырмалар мен шығармашылық жұмыстарды орындау бойынша барлық қажетті мәліметтерді қамтиды. Бұл әдістемелік нұсқаулық «Cәндік қолданбалы өнер суретшісі» мамандығы бойынша оқытушылар мен студенттерге арналған нұсқаулық болып табылады.

«Сәндік қолданбалы өнер» кафедра мәжілісінде қаралды

Хаттама №____ «_____» __________ 2025ж.

Кафедра меңгерушісі ________________ Бақырданова А.А.

Колледждің әдістемелік кеңесінің отырысында қаралып бекітілді

Хаттама №____ « _____» __________ 2025ж.

Әдіскер __________________ Хабибуллаева С.К

ПІКІР

Аталмыш көмекші құралының мазмұны білім беру ұйымының жалпы стратегиясына бағдарланған, оның ішінде оқушылардың өзара қарым-қатынасын жетілдіруде ұстаздың тұлғалық біліктілігі ерекше ескеріледі. Автор жұмысты жазу барысында ғылыми жұмысты жазу талабына сай ережелерді сақтаған, ой-тұжырымдарының негіздемесі бар және кілтті сөздерді нақтылай білген. Жұмыстың практикалық маңыздылығы жағынан мұғалімнің қарым-қатынастағы стильін анықтаған. Жалпы жұмыстың рәсімделуі талапқа сәйкес, мазмұны жағынан тақырыпты толықтай аша білген.

Портретті дұрыс салу үшін адам анатомиясымен танысып қана қоймай, пропорцияларды дұрыс сақтай білу керек. Майлы бояумен боялған портрет тек сырттан қарағанда оңай жұмыс сияқты көрінеді, бірақ бұл жұмысты орындаудың өзіндік ерекшеліктер бар. Майлы бояумен портретті салу үшін үлкен еңбекқорлық пен тілек қана емес, мақсатыңызға жетуге көмектесетін білім де қажет.

Әдістемелік ұсынысты сынақтан өткізу Ә. Қастеев атындағы өнер және дизайн колледжінің студенттерін оқыту барысында сәтті өтті. Әдістемелік ұсынысты кескіндеме техникасын түрлендіре отырып, басқа тапсырмаларғада қолдануға болады.

Қансеит Қ.Л., ҚР суретшілер одағының мүшесі, ҚР мәдениет саласының үздігі, «Сурет және кескіндеме» кафедрасының арнайы пәндер оқытушысы, педагог-шебер

Мазмұны

Кіріспе......................................................................................................................5

Негізгі бөлім............................................................................................................7

Қорытынды бөлім..................................................................................................13

Бағалау критийлері................................................................................................14

Ұсынылған әдебиеттер тізімі...............................................................................

КІРІСПЕ

Жалпы бейнелеу өнері сонау қола заманынан басталып, кәсіби деңгейлікке жеткенше қаншама стильдер мен бағыттар пайда болды бүгінде еліміз , жеріміз, тәуелсіз болды, яғни демократия деп өнерімізді экспресстік жағдайға апарып соғып жатқанымыз ешкімге де құпия емес. Бәрімізге белгілі қай өнер саласы болмасынын өнер иелерінің талғамын, дарындылығын және де өз өнерінің қас шебері екендігін көрермен қауым бағалайды. Сол үшін суретшілер өз ісіне жауапкершілікпен қарау керек деп ойлаймын. Сонда ғана еліміздің өнер- мәдениетті өрге басады. Неше ғасыр бойы өз ырқымен жалғасын тапқан өнердің мәнісін жоғалтып алмауға тырысу керек. Бүгінде, бейнелеу өнерінің үлгісіндегі көкейкесті мәселелердлің бірі-тек қазақ жеріне ғана емес, шет елдерге де танылып жатқан қас шеберлерімізді айтарлықтай тани бермейміз, сонымен қатар Қазақстан суретшілері туралы айтылған, зерттелінген материалдар жоқтың қасы. Сол өнер иелерінің шығармаларын кеңінен зерттеп шәкірттер мен өнер сүйер қауымның баршасына кеңінен таныстыру жолын қарастыруымыз керек.

Бір айта кетер жәйіт, кешегі XX ғасырда қазақ кескіндеме өнерінің дамып, қалыптасуына және ұрпақтан-ұрпаққа жалғасуына өз үлестерін қосқан өнер тарландары аз болған жоқ. Арнайы білім алмаса да, өнерін тамашалаған халықтарды әлде де ьолса тамсандыруда. Сонымен қатар суретшілер мен өнер зерттеушілер, мұғалімдер мен шәкірттер арасында қарым-қатынасты және түсінікті маңызды жолға қою өнер мәдениетіміз үшін абзал болар еді.

Натюрморт (фр. nature morte – өлі табиғат) – бейнелеу өнері жанрының бірі; қоршаған ортадағы бір құрылымға топтастырылған түрлі тұрмыстық заттар мен жеміс-жидектерді, өсімдіктер, тағамдарды бейнелеу.

Бейнелеу өнерінің басқа түрлеріне қарағанда натюрморт суретшіден өзі кескіндейтін нәрсені табиғи қалпында, дәл де нәзік жеткізуді талап етеді. Натюрмортың алғашқы белгілері Ежелгі Шығыс, Рим, Грекия өнерінде көрініс тапқан. Натюрморт жанр ретінде XVI ғасырдың аяғы мен XVII ғасырдың басында Голландияда пайда болды. Натюрморттың жан-жақты дамуына ұлттық кескіндеме мектептері ұйытқы болды (XVII ғасырда). XIX ғасырда өмір сүрген атақты суретшілер Ф.Гойя, Э.Делакруа, Г.Курбе,Э.Мане, т.б. натюрморттың өркендеуіне ат салысты. Натюрморт жанрының шыншыл да дәлдікпен өзіндік әсерге ие болуы постимпрессионизм шеберлерінің кезеңіне (В.Ван Гог, П.Сезанн, т.б.) сәйкес келеді. Кейіннен фомизм (А.Матисс), кубизм (П.Пикассо, т.б.) ағымдарындағы суретшілермен қатар Мексика (Д.Сикейрос), Италия(Р.Гуттузо) шеберлерінің еңбектерінен де натюрморт көрініс тапты. Кеңестік дәуірде натюрморт жанрында П.П. Кончаловский, И.И. Машков, М.Сарьян ерекше танымал болды. Қазақ суретшілері Ә.Жүсіпов (“Шыны аяқ”, 1960), А.Ғалымбаева (“Дәмді шай”, 1966), С.Айтбаев (“Кітаптар”, 1966), Т.Тоғызбаев (“Қарбыз бейнеленген натюрморт”, 1974), К.Дүйсенбаев (“Табиғат көрінісі”, 1978), Е.Кәрібеков (“Натюрморт”, 1986), Б.Ақанаева “Күміс натюрморт” (2003), А.Жансейітова “Натюрморт” (2003), т.б. натюрморт жанрының шеберлері атанды.

Өнер көркем образдар жүйесі арқылы адамның дүниетанымын, ішкі сезімін, жандүниесіндегі құбылыстарды бейнелейтін қоғамдык сана мен адам танымының формасы. Өнер өмірде болған оқиғаларды каз-қалпында алмай, өзгертіп, түрлендіріп, көркем образдарды типтендіру арқылы сомдайтын эстетикалық құбылыс. Оны коғамдық сананың өзге формаларынан даралайтын белгісі де адамның шындыкка деген эстетикалық қатынасы болып табылады. Өнердің мақсаты дүниені, адам өмірін, қоршаған ортаны көркемдік-эстетикалық тұрғыдан игеру. Көркем шығарманың бел ортасында нақты бір тарихи жағдайда алынған жеке адам тағдыры, адамдардың коғамдық қатынастары мен қызметтері тұрады. Олар суреткер қиялы арқылы өнделіп, көркем образдар түрінде беріледі.

Бейнелеу өнері портрет, пейзаж, натюрморт, сахна өнері, комедия, трагедия, водевил, т.б. жанрларға бөлінеді. Өнер, жалпы алғанда, әлемді игерудің тарихи қалыптаскан көркем әдісі ретінде өзіне тән ерекшеліктер мен өзіндік сипатқа ие. Өнердің эстетикалық қызметі арқылы танымдық табиғаты мен тәрбиелік сипаты айқындалады. Әрбір тарихи кезеңнің, сондай-ақ әрбір халықтың өзіне тән эстетикалдық талап, талғамдары болады.

Өнер туындылары арқылы өмір шындығын көрсетудің әр түрлі тарихи кезеңдерге тән өзіндік көріністері бар.

Міндеттері:

Көркем сурет құралдары және жабдықтарын қолдана білу;

Материалдарды технологиялық тұрғыда және фактураны дұрыс пайдаланудың әр түрлі жолдарын;

Фактураны дұрыс пайдалану және материалдардың басқа технологиялық әдістерін білу;

Қазіргі шеберлердің және бұрынғы шеберлердің техникасымен таныстыру.

Құрал-жабдықтар:

40х50 размерде қағаздар, планшет, қылқалам, өшіргіш, т.б. қажетті заттар.

Берілген сағат саны: 28 сағат

Негізгі бөлім

Қойылым: 4-5 заттан құралған натюрморт.

Натюрмортқа қолданған заттар:

1. Кесе

2. Шыны ыдыс

3. Лимон

4. Қыштан жасалған қобдиша

5. Түсті маталар

Натюрморт жазуға керекті құралдар:

1. Планшет 30x42

2. Қалам

1 кезең: Жұмысты бастамас бұрын қойылымның жақсы жағын карап, тандап алу керек, себебі, ұнамды да жақсы жағы жұмыстың тиімді аяқталуына көмектеседі. Осы жерден қарап, композициялық ізденісті қағаз бетінің бір бұрышына немесе басқашағын қағазға іздестіреміз. Осы шыққан нәтижелі композицияны қағазға орналастырамыз.

Суретті қағаз бетіне жұмсақ қаламмен жеңіл түсіре отырып, әр заттың пропорциясына тоқталып өтеміз. Қаламмен натюрморттың жалпы нұсқасын салғаннан кейін, артық сызықтарды өшіру керек. Натюрморт сәтті аяқталу үшін, «лессировка» тәсілін қолданамыз. Кезең арқылы жасалған жұмыс натюрморттың жеңілдігін, мөлдірлігін және үйлесімділігіне бағыттайды. «Лессировка» тәсілі жеңіл мөлдір түстің үстіне, басқа мөлдір бір түстің түсуіне негізделген. Осыдан кейін майда бөлшектерге назар аудармай, үлкен көлемде жеңіл түстермен еркін беріледі.

2 кезең: Келесі кезенде заттардың шығаруға Кескіндеме мазоктардың формасын кірісеміз. Зат формасын сомдау кезінде жарык-көленке заңдылықтарын, яғни, жылт, заттың өз түсі, рефлекстерді шығаруға естен болмайды. Көлеңкенің қоюлығында бояуды бірнеше рет берсек те, түстің мөлдірлігін сақтауға тырысамыз.

3 кезең: Бұл кезеңде натюрморттың әр алуан бояуларын одан әрі жандандырып, түстерін байыта түсеміз. жазық Фондағы мата көңіл екі алып жатыр. тік ілінген көлеңке түсіп тұрған горизонталь жатқан мата көк түс беріп отыр. Осындай екі жазықтағы матаның айырмашылықтары екі бөлек. Кез-келген кескіндеме жазғанда осыған көп көңіл бөлген жөн.

4 кезең: Соңғы кезеңде жұмысты жалпы жинақтаймыз. Артқы қатардағы заттарды бұлыңғыр күйінде қалдырып, алдыңғы қатарды қанығырақ шығарамыз. Яғни, алдыңғы қатарға таза түсіреді алып, түскен көлеңкелерді үйлесімді көрсетуге болады. Осылайша, жалпыдан жалқыға ала отырып, жұмысты бір колоритке бағындырамыз. Колорит дегеніміз алуан түрлі бояу түстердің бір-бірімен тығыз байланысып, бір үйлесім табуы.

Қорытынды

Кескіндеме өнерінің натюрморт жанры. Бүгін біз натюрморт жанрына тоқталамыз. Натюрморт (фр.nature morte- өлі табиғат) бейнелеу өнері жанырының бірі, қоршаған ортадағы бір құрылымға топтастырылған түрлі тұрмыстық заттар мен жеміс-жидектерді, өсімдіктер тағамдарды бейнелеу. Натюрморт қарапайым және күрделі болып екіге бөлінеді. Қарапайым натюрморт екі, үш заттан аспайтын, күнделікті тұрмыста қолданылатын қарапайым заттардан, бұйымдардан тұрады. Ал, күрделі натюрморт көптеген заттардың жиынтығынан құралады. Натюрморт алғаш рет XVII ғасырдың басында Айша Ғалымбаеваның ұлттық натюрмортын, мың құбылта салған шығармаларын көруге болады.

Натюрморт- жансыз заттар мен бұйымдарды үйлесімді етіп бейнеленген шығарма. Натюрморт – француз сөзі, аудармасы «өлі табиғат» дегенді білдіреді. Натюрморт алғаш рет 17 ғасырда Голландияда пайда болды.

Пейзаж- табиғат көріністері бейнеленген шығармалар. Пейзаж жанры әр алуан. Кейбір пейзаж шығармалар өмірде бар нақты көріністерді бейнелесе, кейбіреулері суретшінің ой-қиялынан туады.

Портрет- адамның бет пішіні бейнеленген көркем шығарма. Портрет жазушы суретшінің басты мақсаты-дамның сырт ажары ғана емес, ішкі жан дүниесін, рухани келбетін көрсете білу.

Тарихи жанр- белгілі бір оқиғалар мен тарихи кезеңдер бейнеленген көркем шығармалар.

Батылдық жанр- соғыс оқиғалары. Отан қорғау, жер қорғау көріністері бейнеленген көркем шығарма.

Маринистік жанр- теңіз, көл, мұқит сияқты табиғат көріністері бейнеленген шығармалар.

Анамалистік жанр- жан-жануарларды бейнеленген көркем шығарма. Ол латынның «animal» (хайуанат) деген сөзінен шыққан.

Бағалау критийлері

Критериалды бағалау жүйесі оқыту, оқу мен бағалаудың өзара байланысына негізделгенін есте сақтау маңызды. Критериалды бағалаудың нәтижелері білім беру процесін тиімді жоспарлау мен ұйымдастыру үшін пайдаланылады.

- Оқу үрдісінің әр бір кезеңінде оқушының дайындық деңгейін анықтау;

- Оқу бағдарламасына сәйкес оқытудың мақсатымен нәтижелерінің жетістіктерін оқушылардың өздерінің талдауы;

- Әр бір оқушының жеке даму треакториясын бақылау;

- Оқу бағдарламасын меңгерудегі олқылықтарды жою үшін оқушыларды ынталандыру;

- Оқу бағдарламасының тиімділігін бақылау;

- Оқу үрдісін ұйымдастырудың және оқу материалын меңгерудің ерекшеліктерін анықтау үшін мұғалім, оқушы және ата-ана арасында кері байланысты қамтамасыз ету.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Мастер-класс. Натюрморт. Шаг за шагом. М.Аст. Астрель, 2006, 986.

2. О.Жаңбыршиев. «Кескіндеменің техникасы мен технологиясы». Алматы, 2004.-186.

3. Алимбаева А.К. Тенденции развития кино искусства Казахстана. Журнал №1 2004.

4. Яшухин, А.П. Живопись. М.: Просвещение, 1985. 287 с.

5. Штаничева, Н. С., Денисенко В. И. Живопись. Учебное пособие для

6. Березин В.И. Художник и спектакель. М., Знание 1967