Нұрғиса Тілендиев атындағы мемориалдық музейге саяхат

Мен өткен аптада қазақтың ұлы композиторы, дирижёр, халық әртісі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Нұрғиса Атабайұлы Тілендиевтің мемориалдық музейіне барып қайттым. Бұл музей Алматы қаласында, композитордың өмірінің соңғы жылдарын өткізген үйінде орналасқан екен. Музейге бару мен үшін ерекше әсерлі, рухани бір сапар болды. Себебі мен тек қазақ музыкасының тарихын ғана емес, ұлы тұлғаның өмір жолын, оның ел мен өнерге сіңірген еңбегін өз көзімен көріп, сезіне алдым.

Музейдің құрылу тарихы

Нұрғиса Тілендиев атындағы мемориалдық музей 1998 жылы, композитордың өмірден өткенінен кейін ашылған. Музейдің негізгі мақсаты — оның өмірі мен шығармашылығын кеңінен насихаттау, келешек ұрпаққа таныстыру. Нұрғиса Тілендиев — қазақтың рухани қазынасын байытқан, халық жүрегінен орын алған тұлға. Ол «Отырар сазы» оркестрін құрған, көптеген әйгілі күй мен әндердің авторы болған. Оның «Ата толғауы», «Махамбет», «Аққу», «Ата мекен», «Көш керуен» сияқты туындылары қазақ музыкасының алтын қорына енген.

Нұрғиса Тілендиевтің музейі 1998 жылы, композитордың 75 жылдық мерейтойына орай ашылған екен. Бұл музей ұлы тұлғаның туған жері — Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Шилі ауылында орналасқан. Кейіннен музей кеңейтіліп, Ұзынағаш ауылындағы мәдениет орталығына айналған. Музейдің басты мақсаты — қазақ музыкасының тарихында өшпес із қалдырған тұлғаның өмір жолын, шығармашылық мұрасын, оның қолданған заттарын және рухани дүниесін келер ұрпаққа таныстыру.

Музейдің ең әсерлі бөлімі — «Отырар сазы» оркестріне арналған зал болды. Мұнда оркестрдің алғашқы құрамының фотосуреттері, сахналық костюмдері және халық аспаптары қойылған. Экскурсоводтың айтуынша, Нұрғиса Тілендиев 1982 жылы бұл оркестрді өзі құрған және оны Қазақстанның мәдениетінің бір символына айналдырған. Мен экраннан оркестрдің орындауындағы «Аққу» күйін тыңдадым. Күйдің әуені зал ішінде жаңғырып, ерекше рухани күйге бөледі. Сол сәтте мен өзімді қазақтың кең даласында, аққулар қалықтап ұшқан табиғаттың ортасында жүргендей сезіндім.

Музейдің ішкі көрінісі

Музейге кірген сәттен-ақ ерекше бір тыныштық пен рух сезілді. Есіктен кіре бере Нұрғиса ағамыздың үлкен портреті ілініп тұр екен. Оның жанарынан мейірім мен терең ой байқалып тұрды. Музей бірнеше бөлмеден тұрады:
– Жеке жұмыс бөлмесі,
– Қабылдау залы,
– Шығармашылық бұрышы,
– Отырар сазы оркестріне арналған экспозиция.

Жеке жұмыс бөлмесінде Нұрғиса ағамыз пайдаланған пианино, домбыралар, және жеке партитуралары қойылыпты. Домбырасының бетінде уақыттың ізі қалғанымен, оның әрбір ішегі сызылған күйдей әсер қалдырды. Үстел үстінде композитордың өз қолымен жазған ноталары, хаттары және жеке күнделіктері сақталыпты. Әсіресе, мені ерекше әсерге бөлегені — оның жазу үстелі мен ескі орындықтары. Бұл жерде Нұрғиса аға талай күй мен әндерін дүниеге әкелген шығар деп ойладым.

Тарихи жәдігерлер

Музейде көптеген тарихи құжаттар мен фотосуреттер қойылған. Сол суреттердің арасынан мен Нұрғиса ағамыздың әйгілі «Отырар сазы» оркестрімен түскен суретін көрдім. Оркестр мүшелерінің жүзінен өнерге деген махаббат пен мақтаныш сезімі байқалды. Сондай-ақ, оның шетелдік гастрольдерінен әкелінген сыйлықтары, марапаттары мен медальдары да көрініс тапқан. Бір бұрышта оның алған «Халық қаһарманы» атағының белгісі мен ордені тұр екен. Бұл көрініс маған қазақтың нағыз ұлы тұлғалары еңбегімен еліне қалай қызмет еткенін дәлелдегендей әсер қалдырды.

Отбасы және жеке өмір бұрышы

Музейдің тағы бір бөлімі — отбасылық бұрыш. Мұнда оның жұбайы Дариға Тілендиева мен қыздарының суреттері, тұрмыстық заттары қойылған. Отбасылық фотолардан жылы жүзді, қарапайым қазақ отбасының бейнесі аңғарылады. Бұл бұрыш арқылы Нұрғиса Тілендиевтің тек ұлы композитор ғана емес, сонымен қатар қамқор әке, адал жар болғанын сезіндім.

Әсерлі сәттер

Музейде «Отырар сазы» оркестрінің музыкасы баяу ойнап тұрды. «Ата толғауы» мен «Аққу» күйлері шырқалып, сол сәтте залдағы әрбір адам үнсіз тыңдап, ерекше толқып отырды. Сол музыка арқылы мен Нұрғиса ағамыздың ішкі жан дүниесін, елге деген сүйіспеншілігін, туған жерге деген сағынышын сезгендей болдым.

Музей қызметкерлері бізге экскурсия жүргізіп, әр жәдігердің тарихын түсіндіріп берді. Олар Нұрғиса ағаның өмірі туралы көптеген қызықты деректер айтты: мысалы, оның балалық шағы Алматы облысында өткенін, алғашқы шығармалары соғыстан кейінгі жылдары жазылғанын, ал өмірінің соңына дейін қазақ музыкасын дамытуға бар күшін салғанын білдім.

Бұл музейге барғаннан кейін мен Нұрғиса Тілендиевтің тек композитор ғана емес, ұлт руханиятының символы екенін терең түсіндім. Оның музыкалары — халқымыздың тарихын, дәстүрін, табиғатын, қуанышы мен мұңын біріктіріп тұрған рухани көпір іспетті. Музейден шыққан соң мен оның «Ата толғауы» күйін қайта тыңдадым — бұл жолы күй маған мүлде басқа қырынан естілді.

Нұрғиса Тілендиев атындағы мемориалдық музей – тек естелік орын емес, бұл — қазақ музыкасының жүрегі соғып тұрған қасиетті мекен. Ол ұлттың рухын ұлықтап, болашақ ұрпаққа өнеге болар ордаға айналған. Осындай музейлер арқылы біз өз тарихымызды, мәдениетімізді және ұлттық болмысымызды тереңірек түсінеміз.