Ойлан, ізде, тап! Әл-Фараби шығыстың ғұлама ғалымы (квестойыны)

Ойлан, ізде, тап!

Әл-Фараби шығыстың ғұлама ғалымы

(квестойыны)

1.10 а, б сынып оқушылары

2. Ойынға қатысушылар саны – 7-10

Мақсаты:қатысушыларды ұйымшылдыққа, ғылымға, тапсырмалардың шешімін оңай және жылдам шешуге, топта жұмыс жасауға және өзіндік пікірді дамытуға бағыттау.

Мұғалім:2020 жыл«Әлемнің екінші ұстазы» атанған Әбу Насыр Әл-Фарабидің 1150 жылдығы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтеді.

Әбу Насыр Әл-Фараби 870 жылы Арыс өзенінің Сырға барып құятын сағасындағы Фараб (қазіргі Түркістан облысы Отырар ауданы маңайындағы ортағасырлық қала) қаласында дүниеге келді. Ғұлама ойшылдың толық аты-жөні – Әбу-Насыр Мұхаммед ибн Мұхаммед Тархан ибн Ұзлағ Әл-Фараби.
Ол әулетті отбасыда өмірге келді. Оның әкесі әскери қолбасшы болған. Орта ғасырда Фараб қаласы ғылым мен мәдениеттің ордасы еді. Мұнда Александриядан кейінгі әлемдегі ең үлкен кітапхана орналасты. Осының арқасында Әл-Фараби ондағы құнды қолжазбалар және кітаптармен танысуға мүмкіндік алды. Ғалымның жастық шағы осы шаһарда өтті"

Отырар медресесінде ,Шаш, Самарқан,Бұхара, кейін Харран,Мысыр,Халеб,Бағдат шаһарларында білім алған

Түркі ойшылдарының ең атақтысы,ең мәшһүрі, «Әлемнің 2-ұстазы» атанған ғұлама.

Тарихи деректер бойынша 70 жуық тіл білген.Өздігінен көп оқып,ізденген ойшыл

философия,логика,этика,метафизика,тіл білімі,жаратылыстану,география,математика,

медицина,музыка салаларынан 150-ге тарта трактат қалдырды.

Тапсырма №1.

Әл-Фараби нақыл сөздерін қиынды ретінде қиып тастау,оны дұрыс құрастыру

1 топ

Ар-ождан алдындағы адалдық өз қадір-қасиетіңе, ізгі іс-әрекетіңе байланысты. Шыншылдық адалдықпен ағалас. Өрге жүзген өнегелі ісімен, Таңда адал дос өз теңіңнің ішінен. Адам мақсатына өзін-өзі жетілдіру арқылы жетеді. Мінез-құлық міні – рухани кеселге жатады.  Өзгенің пікірін иемденіп кету – надандық һәм ниеті қара адамға лайық іс. Бейқамдық сәтсіздікке бастайды. Жүргендер көп достық атын малданып, Қалмағайсың сен де бірде алданып. Өз бойында жоқ қасиеттерге құмар кісі көлгір келеді. Білімді болу деген – жаңалық ашуға қабілетті болу.  Білім қуған жанның ойы күнделікті күйбеңнен көп алыста жатады. Шын білім – ақиқат, анық білім. Ғылым адам санасына болмысы бөлек, ерекше ұтқыр ұғымдарды орнықтыру арқылы ғана терең ұялайды. Ғылыммен айналыссам деген адамның ақыл-ойы – айқын, ерік-жігері – зор, тілек-мақсаты – ақиқат пен адалдыққа қызмет етуге талап жолында болуы шарт. Жай ләззат іздеу, кәсіпқұмарлыққа ұқсас әрекет ондай болмасқа керек.  Мінез – жанның айнасы. Адамның басына қонған бақыттың тұрақты болуы жақсы мінез-құлыққа байланысты. Мінез бен ақыл жарасса – адамгершілік ұтады.  Сұлу саз жан сергітеді. Тән ауырса – жан да ауырады.

2 топ

Тәрбиелеу дегеніміз – адамның бойына білімге негізделген этикалық құндылықтар мен өнер қуатын дарыту. Музыка – рухтың, құмарлық пен ынтызарлықтың, әр алуан көңіл-күйдің ісі. Музыканың негізгі міндеті – адамның эстетикалық қажетін өтеу. Адамға тән бір жақсы қасиет – өзін қоршаған әлемнің әсемдік сырларына үңілу, содан рухани нәр алу, өзінің нәзік сезімін образдар арқылы паш ете алу. Ғақлия көзбен қарасаң, Дүние – ғажап, сен – есік. Жаһлы көзбен қарасаң, Дүние – қоқыс, сен – меншік. Ұстаздық мінез-құлық нормасы мынадай болуға тиіс: ол тым қатал да болмауы керек, тым ырыққа да жығыла бермеуі керек. Өйткені, аса қаталдық – шәкіртті өзіне қарсы қояды, ал тым ырыққа көне беру – қадірін кетіреді, берген білімі мен ғылымына шәкірті селқос қарайтын болады.

Тапсырма №2.

Артық әріпті тап

1 топ

ДАМАСК-ДАМАСКО

АЛЬ-КИНДИ-АЛЬ-КИНДИТ

2 топ

КЛАВДИЙ-КЛАВДИЙЫ

ПТОЛОМЕЙ-ПТОЛОМЕЙ

Тапсырма №3.

Керек сөздерді дұрыс орналастыр

1 топ

Шығыстың ғұлама ойшылы Әбу Насыр әл-Фараби 870 жылы бүгінде Отырар аталатын, Арыс өзенінің Сырға барып құятын сағасындағы Фараб қаласында дүниеге келді (қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысындағы Отырар қаласының маңайындағы ортағасырлық қала). Фарабидің толық аты-жөні Әбу-Насыр Мұхаммед Иби Мұхаммед ибн Ұзлағ ибн Тархан Әл-Фараби. Әл-Фараби түрік тайпасының дәулетті бір ортасынан шыққаны бізге мәлім, бұған дәлел оның толық аты жөнінде "Тархан" деген атаудың болуы. Туған жері қазақтың ежелгі қаласы Отырарды арабтар Барба-Фараб деп атап кеткен, осыдан барып ол Әбу Насыр әл-Фараби, яғни Фарабтан шыққан Әбу Насыр атанған. Сол тұста өмір сүргендердің қалдырған жазбаларына қарағанда, Отырар қаласы IX ғасырда тарихи қатынастар мен сауда жолдарының торабындағы аса ірі мәдениет орталығы болған.

2 топ

Әл-Фараби – көрнекті ойшыл, өзінің замандастарының арасындағы ең ірі ғалым, философ жәнешығыс аристотелизмінің ең ірі өкілі. Өзінің білімділігі мен сауаттылығының арқасында "Екінші Ұстаз" атауына ие болды. Әл-Фарабидің шығармашылық мұрасы орасан зор (150-ге жуық философиялық және ғылыми трактаттар), ал оның айналысқан ғылыми салалары ол – философия мен логика, саясат пен этика, музыка мен астрономия. Ғылыми еңбектерінің ең әйгілісі "Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары жайлы трактат" деп аталады. Оның атақты “Музыка туралы үлкен трактат” деген шығармасы әлемнің көптеген тілдеріне аударылған.Әл-Фараби философия саласы бойынша грек ойшылы Аристотельдің "Категориялар", "Метафизика", "Герменевтика", "Риторика", "Поэтика", бірінші және екінші "Аналитика", "Топикасы" және т.б көптеген еңбектеріне түсініктемелер жазды.

Тапсырма №4

Топтық тапсырма

1 топ

1.Абу Насыр әл-Фарабидің туған жылы- 870ж

2.Әл-Фараби шыққан тайпа -түрік

3.Сауаттылығы мен білімділігінің арқасында алған атағы –«екінші ұстаз»

4.Әл-Фарабидің әкесі кім болған- әскери қолбасшы

5.Дамаскіде жазып бітірген шығармасы-«Қайырымды қала тұрғындары»

6.Ғұлама ойшыл ғалымдарды нешеге бөлген - екі

7.Абу Насыр әл-Фарабидің толық аты-жөні-Әбу-Насыр Мұхаммед Иби Мұхаммед ибн Ұзлағ ибн Тархан Әл-Фараби

8.Қанша тіл білген-70

9.Абу Насыр әл-Фарабидің қайтыс болған жылы-950ж

10.Дамаскіде жерленген жері-патшалар мазары

2 топ

1.Абу Насыр әл-Фарабидің туған жері-Фараб

2.Қанша трактаттары бар-150

3.Әлемнің көптеген тілдеріне аударылған тракттаты-«Музыка туралы үлкен трактат»

4.Абу Насыр әл-Фарабидің толық аты-жөні-Әбу-Насыр Мұхаммед Иби Мұхаммед ибн Ұзлағ ибн Тархан Әл-Фараби

5. Ғылыми атағы-ойшыл,математик түріктанушы

6.Білім алған медресесі-Отырар

7.Қанша тіл білген-70

8.Дамаскіде жазып бітірген шығармасы-«Қайырымды қала тұрғындары»

9.Сауаттылығы мен білімділігінің арқасында алған атағы –«екінші ұстаз»

10.Абу Насыр әл-Фарабидің қайтыс болған жылы-950ж

Тапсырма №4

Жапандабірнәрсе бар өтеқызық, Жаңалықтыкүнделіктіберержазып. Ішіндетолыпжатқанқазынасы бар, Қорекқыппайдаланартәмамхалық.

Жауабы: газет

Газеттебелгіленгенәріптерденсөздерқұрастыруқажет.

1887 жылы Орал облысы Орал уезіЖымпитыболысының №1 ауылындадүниегекелген. Батысбөлімшесініңтөрағасы, заңгерЖаһаншаДосмұхамедов

КүнбатысАлашордакеңсесі

ШкафтыңқасынаЖаһаншаДосмұхамедовтіңсуретінілу, шкафтыңүстіне карта бөлігі мен келесітапсырмажасырылыптұрады. Нүктелердіңорнынатиістісандардықой.

Тапсырманышешсеңіздер, тағыбіркиеліорынтуралымәліметтершығады. Тапсырмадаекісөзберілген. Олардыңекеуіне де тәнортаққасиеттері бар сөздерді, жауаптардытабыңыз. Іскесәт!

Орал-Атырау тасжолының ……… шақырымы. …….. жылытабылды. Шағанөзенініңарнасықұлағанжағалаудыңүстіндеорналасқан. Қалашықтыңкөлемішамамен …..га құрайды. ….қабаттантұрады. Жердіқазукезінде ….кірпішкүйдіретін пеш, … тұрғынүйжәнеәртүрліқұрылыстартабылды.

Тапсырма:

1. Жүрек –Артерия

2. Ысқырық –Шу

3. Цунами –Дауыл

4. Париж-Лондон

5. Азия –Африка

6. Канал –Плотина

1. Астаналар 7. Стихиялықапат

12.Қан айналумүшелеріДыбыс 2001

2. Жершарыныңбөліктері 3. Жасанды су құрылысы

12 2001 15 1 2 7 3 2015 20 17

Жауабы:

1.Орал- Атырау тасжолының 12 шақырымы.

2. 2001 жылытабылды. Шағанөзенініңарнасықұлағанжағалаудыңүстіндеорналасқан.

Қалашықтыңкөлемішамамен 7 га құрайды. ….қабаттантұрады. Жердіқазукезінде ….кірпішкүйдіретін пеш, … тұрғынүйжәнеәртүрліқұрылыстартабылды. ЖАЙЫҚ ҚАЛАШЫҒЫ

Мынаребустышеш.

,, ,,, ,,, ,,

Жауабы : Ор ындық

ОрындықтыңастынанДәдематакесенесініңфотосуретіжәнекелесітапсырмашығады.

Жұмбақ

Сөзбасында

«Б» болсам

Бас киіміңболамын,

Сөзбасында

«Ө» болсам

Жаздапісіптоламын.

Солбөлмегеөрік пен бөріктіңсуретінжапсырыпқоямыз. Өрік пен бөріктіңсуреттерінқосанкездеартқыжағынанмәтіншығады.

Олдыбыстолқындарыншығарады. Оныңекітүріболады. Біріншісімеханикалықәдіспендыбысжазатын, екіншісідыбыстықайтажаңғыртады. Өнердің

айтулыөкілдерініңүн-даусыжазылыпалынып, кейініұрпаққасақтауғақалдырылады. (Граммафон)

Граммафоныңартқыжағына

Мынасөздердіңбәрінеортақжалғаудытабыңыз.

«Ол» сөзінбөлмегежапсырыпқою. СөздіңартқыжағынаҒұмарҚарашзиратыныңсуретітабылады.

Сіздербарлықкедергілерденөтіп, соңғыбекетке де жеттіңіздер. Таза А4 қағаз, желім-қарындашалыпжинақталғанқартақиындыларынқұрастыруқажет. Сіздердіңізденімпаздықтарыңыз бен білмідеріңіздіңарасындабізкөптегенкедергілердіжеңдік. Ойынғабелсенеқатысқандарыңызүшіналғысбілдіреміз.