«Оқу сауаттылығы»

«ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫ»

ОҚУШЫНЫҢ ЖЕКЕ ЖҰМЫС ДӘПТЕРІ

Кіріспе

Оқу сауаттылығы – бұл оқушының мәтіндерді түсініп оқу және олардан қажетті ақпаратты алу қабілеті. Бүгінгі таңда бұл дағды тек мектепте ғана емес, күнделікті өмірде де маңызды рөл атқарады. Оқу сауаттылығының деңгейін арттыру үшін мәтіндермен жұмыс істеу, ақпаратты дұрыс түсініп, оған өз көзқарасын білдіру қажеттілігі туындайды.

Бұл элективті курс оқушыларды мәтінмен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіруге, оның ішінде мәтіннің құрылымы мен мазмұнын түсініп, нақты ақпаратты шығару қабілетін арттыруға бағытталған. Курс барысында әртүрлі мәтіндермен жұмыс істей отырып, оқушылар ойлау дағдыларын дамытады, өз пікірін дәлелдей алады және шығармашылық қабілеттерін кеңейтеді.

Сіздер, құрметті оқушылар, курс барысында мәтіндерді терең талдап, олардың ішкі және сыртқы факторларымен жұмыс істей отырып, оқу сауаттылығын жақсарту бойынша көптеген жаңа әдістер мен тәсілдерді үйренетін боласыздар.

IV БӨЛІМ. МӘТІНДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ІШКІ-СЫРТҚЫ ФАКТОРЛАРДЫ АНЫҚТАУ

1-ТАПСЫРМА. МӘТІНДІ ОҚЫП, ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ФАКТОРЛАРДЫ АЖЫРАТ

Мәтін:

Айнұр – бесінші сынып оқушысы. Ол күнде мектепке ерте тұрып барады. Үй тапсырмасын уақытында орындайды. Жақсы баға алу үшін ата-анасы оны жиі мадақтайды. Айнұр кітап оқығанды ұнатады. Ол кітапханаға апта сайын барады. Бір күні сынып жетекшісі оны мектептегі “Оқырмандар клубына” шақырды. Айнұр қуана келісіп, жаңа достар тапты.

Сұрақтар:

1. Айнұрдың жетістікке жетуіне әсер ететін ішкі факторлар қандай?

2. Сыртқы факторларға не жатады?

3. Мәтіннен Айнұрдың оқу сауаттылығын дамытатын әрекеттерді ата.

4. Мәтіннің негізгі ойы қандай?

Жеңіл тапсырма:

Төмендегі сөздерді екі бағанға бөліп жаз:

Дескрипторлар:

• Мәтінді түсініп оқиды;

• Ішкі және сыртқы факторларды ажырата алады;

• Жауаптарын негіздейді.

⸻

2-тапсырма. “Менің жетістігім” эссе-ойтолғау

Нұсқаулық:

Өз жетістігің туралы жаз. Саған не көмектесті? Қандай ішкі және сыртқы факторлар әсер етті? 8–10 сөйлем жаз.

Дескрипторлар:

• Тақырыпқа сай жазады;

• Факторларды орынды қолданады;

• Өз ойын жүйелі жеткізеді.

Қаласаңыз, келесі бөлімдерге өтейін:

V бөлім – “Сұрақтар мен жауаптар құрастыру”,

VI бөлім – “Сын тұрғысынан ойлау: дәлелде, салыстыр”.

V бөлім. Сұрақтар мен жауаптар құрастыру

1-тапсырма. Мәтінді оқып, оған сұрақтар құрастыр және жауап бер.

Мәтін:

Ерасыл сабақтан кейін үйге асықты. Ол бүгін ата-анасына көмектескісі келді. Әкесімен бірге дүкенге барды. Анасына ас әзірлеуге көмектесті. Сабақ оқып болған соң сүйікті кітабын оқыды.

Тапсырма:

1. Мәтінге 3 сұрақ құрастыр:

• Біреуі – жалпы сұрақ;

• Біреуі – нақты сұрақ;

• Біреуі – «неге?» сұрағына жауап беретін сұрақ.

2. Әр сұрағыңа нақты жауап жаз.

Жеңіл деңгейлі тапсырма:

Төмендегі сөйлемдерді сұраққа айналдыр:

а) Ерасыл дүкенге барды.

ә) Ол анасына көмектесті.

б) Ол кітап оқыды.

Дескрипторлар:

• Мәтін мазмұнын түсінеді;

• Сұрақ құрастырады;

• Сұрақтарға нақты жауап береді.

VI бөлім. Сын

VI бөлім. Сын тұрғысынан ойлау: дәлелде, салыстыр (жалғасы)

Мәтін:

Аружан мен Нұрсұлтан – жақын достар. Аружан үнемі кітап оқиды, ал Нұрсұлтан спортпен айналысқанды ұнатады. Олар бос уақыттарында бірге серуендейді, бірақ әрқайсысының қызығушылығы әртүрлі.

Тапсырма:

1. Аружан мен Нұрсұлтанның ұқсастығы мен айырмашылығын кесте арқылы көрсет.

2. Сеніңше, қайсысының уақыты тиімді өтіп жатыр? Өз ойыңды дәлелде.

Жеңіл деңгейлі тапсырма:

• Мәтіннен бір сөйлемді алып, «неліктен?» деген сұрақ қойып көр.

• Сол сұраққа қысқаша жауап жаз.

Дескрипторлар:

• Мәтіндегі ақпаратты салыстырады;

• Өз пікірін дәлелдейді;

• Сын тұрғысынан ойлап, қорытынды жасайды.

⸻

VII бөлім. Ішкі және сыртқы факторлар

1-тапсырма. Оқушы жетістігіне әсер ететін факторларды анықта.

Мәтін:

Ермек күн сайын сабаққа дайындалып, ұстаздарының берген тапсырмасын уақтылы орындайды. Үйінде оған жақсы жағдай жасалған. Отбасындағы қолдау мен мектептегі мотивация оның табысты оқуына ықпал етеді.

Тапсырма:

1. Мәтіннен ішкі және сыртқы факторларды бөліп жаз: 2. Сенің оқу үлгеріміңе қандай факторлар әсер етеді деп ойлайсың? Өз ойыңды жаз.

Жеңіл деңгейлі тапсырма:

• Берілген факторлардан ішкі немесе сыртқы екенін белгіле:

а) Ұқыптылық –

ә) Ата-ана қолдауы –

б) Сабақ кестесі –

в) Өз бетімен дайындалуы –

Дескрипторлар:

• Фактор түрлерін ажыратады;

• Мәтіннен ақпаратты іріктейді;

• Өмірлік жағдаймен байланыстыра алады.

Мәтін:

Айнұр – бесінші сынып оқушысы. Ол күнде мектепке ерте тұрып барады. Үйдің алдындағы бақта гүлдер өсіп, әдемі түстерімен көз тартады. Мектепте оқып, өзіне қажетті білімдерді алады, бірақ ең бастысы – ол достарымен бірге қызықты уақыт өткізуге де назар аударады. Айнұр үшін білім алу тек мектепте ғана емес, сонымен қатар, үйінде кітап оқу мен өз-өзіне уақыт бөлу арқылы да жүзеге асады. Оның отбасында әрқашан өзара түсіністік, қолдау және сүйіспеншілік бар. Айнұр осыны өз өмірінде басты фактор ретінде қарастырады.

Ішкі факторлар:

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

Сыртқы факторлар:

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

Дескрипторлар:

• Оқушы мәтінді түсініп оқып, ішкі және сыртқы факторларды анықтайды;

• Ішкі факторларды адамның тұлғалық ерекшеліктерімен, ал сыртқы факторларды қоршаған орта мен жағдайлармен байланыстырады;

• Жауап нақты әрі толық жазылған.

Бұл бөлімде оқушыларға мәтіндерді тереңірек түсіну мен олардың ішкі және сыртқы факторларын ажырату бойынша тапсырмалар берілген.

VIII бөлім. Шығармашылық тапсырма: Мәтін құрастыр

Тапсырма:

Төмендегі берілген 5 сөзді пайдаланып, қысқаша әңгіме құрастыр.

Сөздер: мектеп, дос, кітап, ойлау, жауапкершілік

Мәтін жаз:

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

Қосымша тапсырма:

• Өз мәтініңнен 2 сөйлемді таңдап, әрқайсысына сұрақ қой.

• Сол сұрақтарға жауап жаз.

Жеңіл деңгейлі тапсырма:

• Әңгімеде не туралы айтылғанын бір сөйлеммен түйінде.

Дескрипторлар:

• Берілген сөздерді мағыналы түрде байланыстырады;

• Қысқа мәтін құрастырады;

• Негізгі ойды анықтай алады;

• Сұрақ қою және жауап беру дағдысын қолданады.

IX бөлім. Қорытынды бағалау парағы (өзіндік бағалау)

1. Тапсырманы түсініп орындадым ба?

[ ] Иә

[ ] Жартылай

[ ] Жоқ

2. Қандай тапсырма маған оңай болды?

………………………………………………………………………………….

3. Қай тапсырма қиындық тудырды және неге?

………………………………………………………………………………….

4. Өзіме қояр баға (1–5 аралығында):

[ ] 1 [ ] 2 [ ] 3 [ ] 4 [ ] 5

5. Мен келесі жолы жақсарту үшін не істеймін?

………………………………………………………………………………….

4-БӨЛІМ: ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ФАКТОРЛАРҒА НЕГІЗДЕЛГЕН СҰРАҚ-ЖАУАП ЖҰМЫСТАРЫ

Мақсаты: Оқушының мәтін мазмұнын өз бетінше саралауына, ішкі және сыртқы факторларды ажыратуына жағдай жасау.

Тапсырма 1. «Ішкі ме, сыртқы ма?»

Мәтіннен берілген тұжырымдарды оқып, ішкі факторға жатса – «І», сыртқы факторға жатса – «С» деп белгіле.

Дескрипторлар:

• Тұжырымның мәнін түсінеді;

• Фактордың түрін ажыратады.

Тапсырма 2. «Себеп пен салдар»

Мәтінді оқып, оқиға ішіндегі себеп пен салдарды бөліп жаз.

Себеп:

………………………………………………………………………………….

Салдар:

………………………………………………………………………………….

Дескрипторлар:

• Себеп пен салдарды нақты анықтайды;

• Оқиғаның логикалық байланысын көрсетеді.

5-БӨЛІМ: ЖЕҢІЛ ДЕҢГЕЙДЕГІ ТАПСЫРМАЛАР

Тапсырма 1. Мәтінге байланысты дұрыс жауабын таңда.

Сұрақ: Неге кейіпкер мектепке кешікті?

а) Ұйықтап қалды

ә) Автобус бұзылып қалды

б) Сабақ кестесін ұмытып қалды

в) Досымен сөйлесіп тұрды

Дескрипторлар:

• Мәтіннен нақты ақпаратты таба алады;

• Жауаптардың ішінен дұрысын таңдайды.

Келесі бөлімде: 6-БӨЛІМ: ЖЕТЕКШІ СҰРАҚТАР АРҚЫЛЫ ОЙ ҚОРЫТУ және 7-БӨЛІМ: КРИТЕРИЙ БОЙЫНША БАҒАЛАУ (ДЕСКРИПТОРЛАРМЕН) қамтылады. Жасай берейін бе?

Жақсы, жалғастырамын:

6-БӨЛІМ: ЖЕТЕКШІ СҰРАҚТАР АРҚЫЛЫ ОЙ ҚОРЫТУ

Мақсаты: Оқушының мәтінді терең түсінуіне, әртүрлі сұрақтар мен ой тұжырымдарын ұсына отырып, сыни ойлау қабілетін дамыту.

Тапсырма 1. «Мәтіннің негізгі ойы қандай?»

Мәтіннің негізгі ойын анықтап, оны қысқаша баянда.

Негізгі ой:

………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………….

Дескрипторлар:

• Мәтіннің негізгі ойын дұрыс анықтайды;

• Оны қысқаша, нақты әрі түсінікті түрде жеткізеді.

Тапсырма 2. «Оқиғаның мәні мен себептері»

Мәтіндегі негізгі оқиғаның себептері мен салдарын көрсетіңіз.

Оқиғаның себебі:

………………………………………………………………………………….

Оқиғаның салдары:

………………………………………………………………………………….

Дескрипторлар:

• Оқиғаның себеп-салдарын дәл түсінеді;

• Әрекеттер арасындағы байланысты анықтайды.

7-БӨЛІМ: КРИТЕРИЙ БОЙЫНША БАҒАЛАУ (ДЕСКРИПТОРЛАРМЕН)

Мақсаты: Оқушының өз жұмысын және басқа оқушылардың жұмыстарын бағалау дағдыларын қалыптастыру.

Тапсырма 1. Өзіңіз жасаған жұмыс бойынша бағалау

1. Өз жұмысында дұрыс ақпаратты пайдалана алдым ба?

2. Жауаптарым қысқа және түсінікті болды ма?

3. Тапсырмаларды орындауда қандай қиындықтарға тап болдым?

Бағалау шкаласы:

• 4 – Жауап толық, дәл, дұрыс.

• 3 – Жауап толық емес, бірақ дұрыс.

• 2 – Жауап қате, бірақ мазмұнды түсінік бар.

• 1 – Жауап түсініксіз, нақты емес.

Тапсырма 2. Топпен жұмыс: Бір-біріңіздің жұмыстарыңызды бағалаңыз

Топ ішінде әр оқушы басқа оқушының жұмысын бағалайды. Әрбір бағалау критерийі бойынша (мазмұн, дәлдік, толықтық) өз пікіріңізді білдіріңіз.

Бағалау критерийлері:

• Жауаптың толықтығы

• Мазмұнның дәлдігі

• Түсініктілік

Дескрипторлар:

• Оқушының жұмысына объективті түрде баға береді;

• Бағалау кезінде нақты критерийлерді пайдаланады.

8-БӨЛІМ: ТЫҢДАЛЫМДЫ ЖӘНЕ ОҚУДЫҢ ҚОРЫТЫНДЫ ТАПСЫРМАЛАРЫ

Мақсаты: Оқушылардың тыңдалым дағдыларын және оқу барысында алған білімдерін қорытындылап, тәжірибеде қолдана білуін дамыту.

Тапсырма 1. «Тыңдалым бойынша сұрақтар»

Мәтінді тыңдап болғаннан кейін келесі сұрақтарға жауап беріңіз:

1. Мәтіннің басты идеясы қандай?

2. Негізгі кейіпкердің мақсаты не болды?

3. Оқиғаның соңында қандай өзгеріс болды?

Дескрипторлар:

• Мәтінді тыңдай отырып, негізгі ақпаратты анықтайды;

• Сұрақтарға нақты әрі толық жауап береді.

Тапсырма 2. «Талқылау және қорытынды жасау»

Мәтін бойынша талқылау жүргізіңіз. Өз пікіріңізді айта отырып, мәтіннің мазмұнын және оның өмірлік маңызын ашыңыз.

Қорытынды пікір:

………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………….

Дескрипторлар:

• Талқылау барысында өз пікірін білдіреді;

• Мәтіннің мазмұны мен маңызын терең түсініп қорытынды жасайды.

9-БӨЛІМ: ЖАДЫ ТАПСЫРМАЛАРЫ

Мақсаты: Оқушының мәтіндер бойынша жады мен ақпаратты сақтай алу қабілетін дамыту.

Тапсырма 1. «Мәтіннің басты элементтерін есте сақта»

Мәтіннен негізгі ұғымдар мен терминдерді жазыңыз. Оларды болашақта қалай қолдануға болатынын ойластырыңыз.

Негізгі ұғымдар мен терминдер:

………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………….

Дескрипторлар:

• Мәтіндегі негізгі ұғымдарды анықтайды;

• Олардың өмірде қолдану жолдарын ұсынады.

Қорытынды

“Оқу сауаттылығы: Ойла және дәлелде” элективті курсы арқылы оқушылар өздерінің мәтіндермен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіріп, оқу мен ойлау қабілеттерін дамытады. Курс барысында мәтіндерді оқып, талдай отырып, ішкі және сыртқы факторларды анықтау, дәлелдер келтіру, өз пікірін қалыптастыру дағдыларына ие болады. Бұл дағдылар оқушыларға тек мектепте ғана емес, өмірде де маңызды шешімдер қабылдау мен ақпаратты дұрыс түсініп, өз көзқарастарын дәлелдеп айтуға мүмкіндік береді.

Мәтіндерді терең талдау, ойлау қабілетін дамыту, және түрлі факторлар мен себеп-салдарды түсіну оқу сауаттылығын арттыруда өте маңызды рөл атқарады. Оқушылар осы курс арқылы күрделі мәтіндермен жұмыс істей отырып, дәлелді пікірлер айтып, олардың ойлау қабілеттерін тереңдете алады.

5–6 сыныптарға арналған “Оқу сауаттылығы: Ойла және дәлелде” элективті курс

Оқушының жеке жұмыс дәптері

⸻