"Оқушылардың фунционалдық сауаттылығын арттыруға арналған мәтіндер."

«ҚОСТАНАЙ ҚАЛАСЫ БІЛІМ БӨЛІМІНІҢ №4 ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕБІ» КММ

Оқушылардың фунционалдық сауаттылығын арттыруға арналған мәтіндер.

(Оқу – әдістемелік құрал)

Құрастырған: Бердыгужинова Акмарал Кенжебековна

Оспанова Анара Асановна

2023 жыл

Түсінік хат

Бұл мәтіндер жалпы білім беретін мектептердің қазақ тілі мұғалімдеріне, сонымен 8-9 сынып оқушыларын ОЖСБ-ға, мемлекеттік емтиханға дайындау мақсатымен құрастырылған. Сабаққа тәрбиелі, мағыналы, мазмұнды мәтіндер іріктеліп жинақталған. Оқушының алған білімін өмірде қолдана білуді негізге ала отырып жеке тұлғаны дамыту мақсатында түрлі мәтіндермен жұмыс жоспарланған. Мәтінді мұқият тыңдап, сақ отыруға баулиды, тез ойлап, тез шешім қабылдауға үйретеді. Оқушы лайықты нәрсені  таңдауға және тыңдауға үйренеді. Мәтін түрлері,оның бөліктері, мазмұны, тақырыбы, өзектілігі жан-жақты қарастырылады. Оқу сауаттылығына бастапқы қадамдарын бастайды. Мәтіннен тест сұрақтарын құрастыра отырып, мәтіннің негізгі ойын аңықтайды. Одан қорытынды жасай келе, өміріне керек нәрселерді алады. Яғни тәрбиелік маңызы зор жұмыс.

Қорыта айтқанда, мәтінмен жұмыс өз алдына басы бірікпейтін нәрсе сияқты көрінеді. Бір жүйеге түсірсек, оқыту да, тіл дамыту да, әдебиет пен қазақ тіліне деген құрмет пен қызығушылық та арта түспесе кемімейді. Ұрпақ тілі – біздің болашағымыз екенін ұмытпайық!

Тақырыптың өзектілігі:

Қазақ тілі сабағында жүргізілетін басты жұмыстар - балаларды қазақша сөйлетіп үйрету, сұраққа жауап бергізу, өздерін бір - бірімен сөйлестіру, оқығандарын ауызша айтқызу, өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру aқпaрaт беру үшін мәтінмен жұмыс жaсaйды.

Бағдарламаның мақсаты:

8-9 сынып оқушыларының оқу сауаттылығына байланысты сауаттарын кеңейту. Мәтінмен жұмыс түрлерін, мәтіннің негізгі ойын , оның құрылымдық, мағыналық жағын терең меңгертуге жағдай жасау. Болашақта , мемлекеттік емтиханға дайындықтың алғашқы сатыларын бастау .

Жаңашылдығы:

Білімнің шыңынан көрінетін бұл ғасырда оқушының шығармашыл болып қалыптасуына көмек боларлық мәтінмен жұмыс әдістерінің тиімділігін байқату.

Күтілетін нәтиже: Шығармашыл, сөздік қоры мол тұлға. Болашақта оқу сауаттылығы бойынша мемлекеттік емтиханға дайын оқушы.

1.Астана қаласы

Астана өн бойына халықтың күші мен қайратын жинап, тәуелсіз Қазақстанның мақтанышына айналған Елордасы. Қала күні жыл сайын 6 шілдеде атап өтіледі. Астана белсенді дамып жатқан қоғамның сөресіне айналды. Қаланы Есіл өзені бөліп жатыр. Онда баяу қозалыспен катерлер жүзеді. Қазіргі кезде биік, зәулім үйлер көп, біраз жылдар бұрын мұнда саусақпен санарлықтай бес қабатты үйлер болған .

Жыл өткен сайын Астана қызмет көрсету саласы дамыған ірі мегаполиске айналып келеді. Жүздеген кафелер мен мейрамханалар, дүкендер, көңіл көтеру ошақтары мен сауда үйлері ашылды.

Бүгінгі Астана – жедел қарқынмен дамып жатқан заманауи қала. Сәулет өнеріне келсек, еуропалық және шығыстық үлгілердің жағымды дәстүрлері байқалады. Айналдырған бірнеше жылдың ішінде қаланың халқы үш есеге артты. Аз уақытта қаланың бет-бейнесі де айтарлықтай өзгерді.

Зәулім үйлер Ақ Орда Бәйтерек

Сөздік:

Ұсыныс –предложение

Зәулім-высотный

Көңіл –настроение

Шешім-решение

Мәтін бойынша тапсырмалар:

1. Мәтінді оқып, аударыңыздар.

2. Сұрақтарға жауап дайындаңыздар:

А.Астана қаласы қай мемлекеттің Елордасы?

Ә. Астана қаласында қандай өзен ағады?

Б.Астана күні қай күні аталып өтеді?

В.Бұл қалада нелер бар?

3.Мына сөздерді сөз таптары бойыша кестеге орналастырыңдар.

Қала, зәулім, көшті. өзен, 1997, тез.

Сын есім Зат есім Сан есім Үстеу Етістік

4. Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдерді берілген сөздермен бастаңыз.

Қала күні жыл сайын 6 шілдеде атап өтіледі.

Жыл сайын_______________________________________________________

Айналдырған бірнеше жылдың ішінде қаланың халқы үш есеге артты.

Қаланың халқы_______________________________________________

2. Қазақстан жері

Қазақстанның жер бедері алуан түрлі . Онда жазықтар, биіктігі орташа және биік таулы аудандар кездеседі . Ойпатты жерлеріне жататындар: Каспий маңы ойпаты, Батыс Сібір жазығы .Жазық жерлер еліміздің көп бөлігін алып жатыр . Көтеріңкі биік жерлерінде қыраттар мен үстіртер:

Бетпақ Дала, Жалпы Сырт орналасқан .Ұлан - байтақ жеріміздің 40 пайызы – өзен , көл, теңіз, ал 10 пайызы таулы жер . Еліміздің жер көлемінің үлкендігі, бедерінің алуан түрлілігі Қазақстан жерінің ерекшелігі .

Сөздік:

Бедер-рельеф

Алуан- множество

Ұлан –байтақ –обширная

Жазық –равнина

Қырат –возвышенность

Ойпат –низменность

Мәтін бойынша тапсырмалар:

1. Мәтінді оқу: не түсінгендеріңді тірек сызба бойынша айтыңдар .

ҚР жері

Жазықтар Қыраттар Ойпаттар

К аспий Батыс Сібір жазығы Бетпақ Дала

Маңы ойпаты Жалпы Сырт

2. Мақалды дұрыс құрастыр.

а . Отансыз, ормансыз, адам, бұлбұл.

ә. Бесік, ел, алтын, іші.

б. Оттан да, Отан, ыстық.

в. Жұмақ, өз , әркімнің, жері.

3. Өткен шақта тұрған етістіктерді келер шаққа қойып жазыңдар:

Бардым, жаздым, оқыдым, тудым, өстім, тамашаладым, жүгірдім, алдым.

Мысалы: Бардым-барамын.

4. Берілген сұрақтарға жауап дайында:

а .Қазақстан жері қандай жер?

б. Қазақстан жері немен ерекшеленеді?

в .Еліміздің оңтүстігінде нелер өседі?

г .Қазақстан қандай мемлекет?

5. Бос орынды толтырыңдар.

М енің туған жерім Біздің

С енің Сендердің

С іздің Сіздердің

О ның Олардың

6 . «Кең-байтақ жерім-Қазақстаным» тақырыбында эссе жазыңдар.

4. Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдерді берілген сөздермен бастаңыз.

Жазық жерлер еліміздің көп бөлігін алып жатыр .

Еліміздің ____________________________________

Еліміздің жер көлемінің үлкендігі, бедерінің алуан түрлілігі Қазақстан жерінің ерекшелігі .

Қазақстан __________________________________________________________

3. Ұлттық ойындар

Қазақ халқының тұрмысы,салт-дәстүрі,ойындары көбінесе төрт түлік малмен байланысты болды. Олар ойынға мал сүйегін, қой құмалағын пайдаланған . Мысалы,мынадай ұлттық ойын түрлері бар: «Асық», «Ақсүйек», «Тобық», «Ханталапай», «Тоғызқұмалақ», «Көкпар», «Қыз қуу», «Бәйге», «Күрес».

Ойын адамның жылдамдылығын, шапшаңдығын ,логикалық ойлау қабілеттерін дамытады. Қазіргі таңда мектеп оқушылары арасында «Тоғызқұмалақ» ойыны сайыс түрінде өтіп тұрады. Қазақ халқының ұлттық ойындарында философиялық мағына жатыр.

1.Ұлттық ойындарды ассоциация арқылы көрсет.

Ұлттық ойындар

2.Сұхбатты толықтыр:

-Сен төрт түлік малды білесің бе?

-Иә, ...... .

-Атап шықшы.

-Олар: ...., .., ..... , ..., ...., .... .

-Ежелде қазақ халқы немен айналысқан?

-Ежелде қазақ халқы ........ айналысқан .

-Қазақ халқының қандай ұлттық ойындарын білесің?

-Мен «Ханталапай»,......., ........ білемін.

-Ұлттық ойындар көбінесе неге байланысты болды?

-Ұлттық ойындар көбінесе............ байланысты болған.

3 . Тест сұрақтарына жауап беріңдер:

1.Ұлттық ойынның атауын тап.

а .ханталапай

ә .шаңғы тебу

б .шанамен сырғанау

2.Етістік қандай сұраққа жауап береді?

а .кім? не?

ә .неше? қанша?

б .не істеді? не қылды?

3.Етістіктің неше шағы бар?

а .2

ә .5

б . 3

4. Өткен шақта тұрған етістікті тап.

а . сату

б . сатушы

ә. сатты

5. Еңбек деген сөздің синонимін тап.

а . жұмыс

ә . мамандық

б. қызмет

6. Күрделі сан есімді көрсет.

а . оныншы

ә . он

б . он бір

4. Сурет бойынша жұмыс. Ойын түрлерін анықта.

...? …?

…?

… ? …?

4. Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдерді берілген сөздермен бастаңыз.

Қазіргі таңда мектеп оқушылары арасында «Тоғызқұмалақ» ойыны сайыс түрінде өтіп тұрады.

«Тоғызқұмалақ» ойыны _____________________________________________

4. «Уақыт алтыннан да қымбат»

Біздің мектепте көптеген үйірмелер жұмыс істейді. Оқушылар өз қалауы бойынша бос уақыттарын осы үйірмелерде өткізеді. Мектепте «Шахматшылар», «Көркемөнер», «Математика әлемінде» т.б.үйірмелер бар. Мен Марат до