Мақал-мәтелдер

1.Отпен ойнама, күйерсің.

2.Ойын түбі – от.

3.От жақпа - пісерсің,

Ор қазба – түсерсің.

4.Сумен ойнама – батарсың,

Отпен ойнама – күйерсің.

5.От пен су – тілсіз жау.

Тақпақтар

1. От жақпа күйерсің
   Өртеніп жүрерсің
   Сіріңкені ұстасаң
   Бәлеге сен түсерсің

2. Оттың ісі қуырмақ
   Желдің ісі суырмақ
   Қазір жанған жалынды
   Алып ұшып қуалмақ

3. Кешір, досым, қателестім.
   Шырпыны ұстап, көктемеспін.
   Ата – ананың рұқсатынсыз
   Сіріңкеге беттемеспін.

4. Алыңдар ұғып, балалар,
   Істері кейде шалалар.
   Шырпы, оттық, электрге
   Шама келсе жоламаңдар.

5. Өрт пен су –
   Тілсіз жау деген,
   Ойнама анау тауменен
   Бір-ақ күнде тас талқан
   Жүзіп жүрген сау кемең.

6. Өнбейтін досың дау болар,
   Өрт пен су тілсіз жау болар.
   Табынсаң Құдай, Аллаға,
   Он екі мүшең сау болар.

7. Нәзік те мықты мына гүл,
   Құдірет Аллам - ұға біл.
   Тілсіз жауың өрт пен су,
   Шалмасын десең дұға қыл!

8. Өмірдің өзі дана деп,
   Көзіңді көкке сала кет
   Айналайын өрт пен су,
   Халқымды менің аман ет!

Жұмбақтар

1. Дабылға тез жететін,
   Жалынға сүңгіп кететін.
   Қақалса да түтінге,
   Тайсалмайтын батыл кім,
   Жасқанбайтын батыр кім?
   
   Жауабы: Өрт сөндіруші

2. Жердің әрін жейді,
   Жолда кезіккеннің,
   Аямай бәрін жейді.
   Бұл қандай алпауыт?
   Айта ғой, дәл тауып?

Жауабы: Өрт

3. Жер жүзін бір айдаһар жеп барады,
   Аузынан бітеу сүйек боп барады.
   Айдаһардың аузына түспей қалса,
   Енді іске жарамаймын деп барады.
   
   Жауабы: Өрт.

4. Жүрген жерін жалмайды.
   Тастан басқа қалмайды.
   (От)

5. Қимылы оңдырмас,
   Кішкене қоңырбас.
   (Сіріңке)

6. Өңеші кең,
   Дәу аузымен жұтады.
   Төбесі дөң,
   Кіші аузымен құртады.
   (Пеш)

7. Салып ем шыны сарайды,
   Тілінен жарық тарайды.
   (Шам)

8. Шудалары желпеңдеп,
   Үйден шығып жатады,
   Көкке өрлейді көлбеңдеп,
   Бұлт болып батады.
   (Түтін)

Ертегі: «Ұшқын иесі мен бала Асыл»

Баяғыда бір ауылда *Асыл* деген ақылды, бірақ өте қызыққыш бала өмір сүріпті. Бір күні ол үлкендердің от жағып жатқанын көріп, жанып тұрған алаудың жанында жалғыз қалып қояды. Алауға қарап тұрып:

— Қандай әдемі! Жарық та жылы екен! Мен де ойнап көрейінші, — деп, жалынына жақындай береді.

Сол сәтте алаудың ішінен кішкентай *Ұшқын иесі* шыға келіп:

— Асыл, тоқта! Мен кәдімгі ойыншық емеспін, — деп шыж-быж етіп сөйлепті.

Асыл таңданып:

— Сен кімсің?

— Мен – Оттың Ұшқынымын. Адамға жылу да беремін, асын да пісіремін, бірақ менімен ойнасаң — үйді, орманды, тіпті достарыңды да жарақаттап қоюың мүмкін, — дейді.

Асыл ойланып қалады:

— Бірақ сен сондай қызықсың ғой…

— Қызық болу — қауіпсіз болу деген сөз емес, — деп жымиыпты Ұшқын. — Сен менімен ойнасаң, мен ашуланып, үлкейіп, бәрін өртеп жіберуім мүмкін. Ал егер мені үлкендер дұрыс қолданса, мүлде зиянсыз боламын.

Сол сәтте алыстан анасының даусы естіледі.

— Асыл, оттың жанынан алыстап кет! Қауіпті ғой!

Ұшқын иесі де басын изейді:

— Байқадың ба, Асыл? Менің ең жақсы досым — сақтық. Ал балалардың ең жақын досы — үлкендер.

Асыл басын шайқап:

— Мен түсіндім. Сен — пайдалысың, бірақ ойыншық емес екенсің. Енді саған жақындап ойнамаймын.

Ұшқын қуанып:

— Дәл солай! Мен сенің ақылды болғаныңа қуаныштымын. Ал бір күні от жағуды үйренгің келсе, тек үлкендердің қасында үйренесің.

Содан бері Асыл өрттің қаншалықты күшті әрі қауіпті екенін жақсы түсініпті. Ол достарына да:

— От — дос болады, бірақ тек сақ болсаң! – деп айтып жүріпті.

Ал Ұшқын иесі ауылдағы барлық балаларға риза болып, алауды тек қажет кезде ғана жылытып, күлімдеп тұратын болыпты.

Ертегі: «Айдананың абайсыз әрекеті»

Бір ауылда өте ақылды, бірақ кейде асығыс болып кететін *Айдана* деген қыз өмір сүріпті. Ол үй шаруасына әрдайым көмектесетін, бірақ ойынға тез елтіп кететін әдеті бар екен.

Бір күні анасы нан пісіру үшін пешке от жағып жатады.

— Айдана, пештің жанында ойнама. От — дос та, жау да бола алады, — дейді анасы.

— Жарайды, мама, — деп қыз басын изейді.

Анасы аулаға шығып кеткенде, Айдана жалынның әдемі жанып тұрғанын көріп:

— Қандай қызық! Үйдің сыртындағы ағаш таяқшаны әкеліп, отқа тигізсем қалай болады екен? — деп ойлайды.

Ол таяқшаны отқа жақыңдатып еді, кенет жалын лап етіп көтеріліп, қызды шошытып жібереді. Сол сәтте пештің түбінен өте кішкентай, қызғылт түсті *От Шағала* шығыпты.

— Айдана, сен не істеп жатырсың? — дейді ренжи.

— Мен… ойнап көргім келді, — дейді қыз ұялып.

От Шағала бастасын шайқап:

— Менің түрім кішкентай болса да, күшім үлкен. Сен мені ойыншық деп ойлап тұрсың, бірақ менің бір ғана қателігім үйіңді де, ауылды да өртеп жіберуі мүмкін. Сен қорыққан сол сәт — менің үлкен өртке айналар кезім еді.

Айдана түсіне алмай:

— Бірақ сен үйді жылытасың, нан пісіруге көмектесесің ғой?

— Әрине, — дейді Шағала, — бірақ мен тек үлкен адамның бақылауында тұрғанда ғана мейірімді боламын. Менің мінезім — қызба. Кішкентайларға жақын болсам, өзімді тоқтата алмаймын.

Айдана басын төмен салып тұрып:

— Мен шын қорқып кеттім… енді қайталамаймын.

От Шағала күлімдеп:

— Міне, бұл — нағыз ақылды адамның сөзі. Есіңде болсын: от – қажет, бірақ онымен ойнауға болмайды.

Дәл осы кезде Айдананың анасы ішке кіріп, жағдайды түсініп, қызын құшақтайды.

— Қызым, сабырлық — қауіпсіздіктің кілті. Сен өзіңді тоқтата білгеніңе қуаныштымын.

Содан бері Айдана пешке де, алауға да тек алыстан қарап, отты үлкендермен бірге ғана қолданатын болған. Ал От Шағала да қыздың ақылды болғанына риза болып, әрдайым үйге тек жылу мен береке әкеліп тұрыпты.