Пейзаж: табиғат көрінісін бейнелеудің көркемдік мәні

Кіріспе

Пейзаж – табиғаттың көрінісін суреттейтін өнер мен әдебиет жанры. Ол адам мен табиғат арасындағы байланысқа негізделіп, қоршаған ортаның сұлулығын, ерекшелігін және көңіл күйін бейнелеуге бағытталады. Пейзаж жанры адамзат мәдениетінің ежелгі кезеңдерінен бастау алады. Табиғатқа сүйіспеншілік, оны тануға деген талпыныс адам шығармашылығын қалыптастырған рухани негіздердің бірі болды.

Бұл рефератта пейзаж жанрының мәні, түрлері, әдебиет пен өнердегі рөлі, сондай-ақ қазақ мәдениетіндегі ерекшелігі қарастырылады.

1. Пейзаж ұғымы және оның көркемдік ерекшелігі

«Пейзаж» сөзі француз тілінен аударғанда “табиғат көрінісі” деген мағынаны білдіреді. Өнерде пейзаж табиғаттың сыртқы келбетін ғана емес, оның көңіл-күйін, динамикасын, түстер үйлесімін, жарық пен көлеңке әсерін көрсетуге бағытталған.

Пейзаждың басты ерекшелігі:

• табиғатты көркем бейнелеу;

• суреткердің жеке көзқарасын жеткізуі;

• адам сезімін табиғат көрінісі арқылы беруі;

• уақыт пен мезгілдің өзгерісін көрсетуі.

Әдеби шығармаларда пейзаж кейіпкердің жағдайын ашуға, оқиға ортасын елестетуге, шығарма атмосферасын құруға қызмет етеді.

2. Пейзаж жанрының негізгі түрлері

Пейзаж бірнеше бағытқа бөлінеді, олардың әрқайсысының өзіндік көркемдік мақсаты бар.

1. Табиғи пейзаж – орман, тау, өзен, дала, аспан көріністерін көрсету.

2. Қалалық пейзаж – ғимараттар, көшелер, қала өмірі.

3. Архитектуралық пейзаж – тарихи және мәдени ғимараттар.

4. Өнеркәсіптік пейзаж – зауыт, фабрика, өндіріс орындарының бейнесі.

5. Қиял-ғажайып пейзаж – суреткердің ойынан туған фантастикалық кеңістіктер.

Көркем әдебиетте де осы бағыттардың барлығы кездеседі. Табиғат суреттері шығарманың эмоциялық бояуын күшейтеді.

3. Әдебиеттегі пейзаждың рөлі

Әдебиетте пейзаж – көркемдік тәсілдердің бірі. Оның атқаратын қызметі төмендегідей:

• Оқиға орны мен уақытын көрсету – табиғат құбылыстары арқылы сюжет кезеңдері нақты әрі әсерлі беріледі.

• Кейіпкердің көңіл күйін ашу – табиғат көрінісі мінездің немесе эмоционалдық күйдің көрінісі ретінде қолданылады.

• Шығарманың идеялық мазмұнын толықтыру – табиғат арқылы ақын немесе жазушының ойы, өмірлік көзқарасы көрініс табады.

• Эстетикалық әсер беру – көркем тілмен жасалған пейзаж оқырманға ләззат сыйлайды.

Қазақ әдебиетінде Абайдың жыл мезгілдерін суреттейтін өлеңдері пейзаж жанрының көркем үлгісі болып саналады.

4. Бейнелеу өнеріндегі пейзаж

Пейзаж суретшілердің шығармашылығында ерекше орын алады. Қылқалам шеберлері табиғаттың түстік байлығын, жарық қозғалысын, кеңістікті тереңдікпен көрсете отырып, көрерменге эстетикалық әсер қалдырады. Пейзаж суреттері:

• табиғат сұлулығын паш етеді;

• ұлттық ерекшелікті көрсетеді;

• экологиялық мәдениетті қалыптастыруға ықпал етеді;

• адамға рухани тыныштық береді.

Дүниежүзілік өнерде Клод Моне, Иван Айвазовский, И.Бродский, И.Левитан сынды суретшілер пейзаж жанрын биік деңгейге көтерген.

5. Қазақ мәдениетіндегі пейзаждың орны

Қазақ халқы табиғатпен етене өмір сүрген халық болғандықтан, ұлттық өнер мен әдебиетте пейзаждың алатын орны ерекше.

• Қазақ әдебиеті табиғатты туған жермен, ұлттық болмыспен, халықтық рухпен байланыстыра суреттейді. Абай, Жансүгіров, Мұқағали секілді ақындар табиғат көрінісі арқылы адам сезімін, уақыт өзгерісін, туған жерге деген сүйіспеншілікті жеткізген.

• Қазақ бейнелеу өнері – Ә.Қастеев, К.Телжанов, С.Мәмбеев туындыларында дала кеңдігі, таудың асқақтығы, көшпелі өмірдің ерекшелігі жарқын көрініс тапқан.

Пейзаж ұлттық дүниетанымды танытатын маңызды көркемдік құралға айналды.

6. Пейзаждың тәрбиелік және танымдық маңызы

Пейзаж жанры:

• табиғатты қорғау және аялау сезімін қалыптастырады;

• эстетикалық талғамды дамытады;

• оқушының шығармашылық ойлауын арттырады;

• туған жерге деген сүйіспеншілікті күшейтеді;

• табиғатқа жанашырлықпен қарауға тәрбиелейді.

Табиғатты көркемдік тұрғыда сезіну — адам руханиятының маңызды көрінісі.

Қорытынды

Пейзаж – табиғат сұлулығын бейнелейтін, адам сезімін ашатын, көркемдік құндылығы жоғары жанр. Ол әдебиетте де, бейнелеу өнерінде де ерекше орын алып, адамның эстетикалық дүниетанымын қалыптастырады. Пейзаж арқылы адам табиғаттың тынысын сезіп, оның құндылығын терең түсінеді. Сондықтан пейзаж жанры қазіргі заман мәдениетінде де өзектілігін жоғалтпайтын мәңгілік тақырып болып қала береді.