қабілетті оқушыларға араналған карточкалар

Тақырып бойынша 11 материал табылды

қабілетті оқушыларға араналған карточкалар

Материал туралы қысқаша түсінік

6 сынып оқушыларына арналған жеке карточкалар

Материалдың қысқаша нұсқасы

1.География нені оқытады?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

«География» атауы қазақ тіліне аударғанда

деген сөзді білдіреді.

2. Жер туралы географиялык білімнің дамуы. Жер шары туралы ежелгі заманғы түсініктер сол заманның географиялык карталарында көрсетілген. Біздін заманымызға дейінгі III ғасырда мұндай картаны ежелгі грек ғалымы__________________________________

__________________________________________________________________жасаған.

Ал біздің заманымызға дейінгі II ғасырдаоны грек ғалымы _____________________

_________________________________________________________________________

анағұрлым жетілдірген еді.

3. Оқулықты және жарты шарлар картасын пайдаланып, төмендегі кестені толтырыңдар.

Реті №	Жылдары	Саяхатшылардың аты-жөні	Зерттеу себептері	Қай жерге сапар шекті
				1. Америкаға


				2. Алғаш рет Жер шарын айналып шықты


				3. Үндістанға


				4. Орта Азияға


				5. Антарктидаға


				6. Табиғаттағы өзгерістерді бақылау.

4.Кескін картаға саяхатшылардың жүрген жолдарын түсіріңдер.

5.XIX ғасырда өмір сүрген қазақ географы. Оның география ғылымына қосқан үлесі қандай?

6.Табиғаттағы өзгерістерді бақылау.а) Жинаған мәліметтерің бойынша кестені толтырыңдар. (мұндай кестені ай сайын толтырып отырыңдар.)

Бақылау жүргізген уақыт		Күннің биіктігі	Температура		Желдің бағыты мен күші (балл.)	Бұлттылық және бұлттардың түрлері	Жауын-шашын түрі	Табиғаттың басқа құбылыстары
күні	сағаты	Күннің биіктігі	Бақыланған кездегісі	сөткелік орташасы	Желдің бағыты мен күші (балл.)	Бұлттылық және бұлттардың түрлері	Жауын-шашын түрі	Табиғаттың басқа құбылыстары
1	2	3	4	5	6	7	8	9
	8 13 19
	8 13 19
	8 13 19
	8 13 19
	8 13 19
	8 13 19
	8 13 19

ә) Бір күнгі ауа температурасының графигін сызыңдар.

25°

20°

15°

10°

5°

7° 10° 13° 16° 19°

7.Жүргізілген бақылауларың бойынша кестені толтырыңдар.

Сұрақтар

Жыл мезгілдері

Бақылау өткізілген жер

күз

қыс

көктем

жаз

Күннің көкжектен биіктігі

Өсімдіктердегі өзгерістер

Су қоймаларындағы өзгерістер

Жыл мезгілдеріне қарай болған өзгерістердің себептерін қорытындылап жазыңдар.

8.Жиналған мәліметтер бойынша күннің көкжиектен биіктігін графикке түсіріңдер.

60

50

40

30

20
10 0


	21 наурыз	22 маусым	23 қыркүйек	22 желтоқсан

Күннің биіктігі

9. Тест сұрақтарына жауап беріңдер.

1)Алғаш географиялық картаны кім жасады?

а) Эратосфен;

ә) М. Бехайм;

б) К. Птолемей.

2) Біздің заманымыздың II ғасырында өмір сүрген грек ғалымы кім?

а) К. Птолемей;

ә) X. Колумб;

б) Эратосфен.

3) Алғаш рет Жер шарын айналып шыққан саяхатшы:

а) X. Колумб;

ә) Ф. Магеллан;

б) М. Бехайм.

4) Орта Азияны зерттеген географ-ғалым:

а) А. Никитин;

ә) М. П. Лазарев;

б) Н. М. Пржевальский.

5) XVғасырда Үндістанға саяхат жасаған орыс саяхатшысы:

а) Н. М. Пржевальский;

ә) Ф.Ф.Беллинсгаузен

б) А. Никитин.

6) XVғасырда глобусты жасаған ғалым:

а) М. П. Лазарев;

ә) М. Бехайм;

б) Ф.Ф.Беллинсгаузен

10. Сарамандық жұмыс.

Дүниетанудан алған білімдеріңді жалғастыру мақсатында ауа айын, күннің көкжиектен көтерілген биіктігін, су коймаларындағы маусымдық өзгерістерді бақылаңдар. Бұл жұмыс 1 жыл бойы жүргізіледі, ол үшін төмендегі тапсырманы орындаңдар.

Тапсырма. Табиғатты зерттеу, оның ерекшелігін түсіну үшін тұрақты байқаулар жүргізу, осындай жұмыстың бірі ауа райын бақылау екенін түсіндіру.

1. Ауа райын бакылауды тәулігіне бір рет жүргізуге болады. Бұл бақылауларды таңертеңгі сағат 8-де жүргізген дұрыс, өйткені бұл сағатта температура орташа тәуліктік температураға жақын келеді.

2. Әр айдың 20-сында күннің көкжиектен көтерілу биіктігін анықтап, кестені толтырыңдар.

11. Желдің бағытын бағдаршамен көрсетіңдер: оңтүстік жел, солтүстік жел, батыс жел, шығыс жел.

12. Жыл бойы су қоймаларына бақылау жүргізе отырып, мына кестені толтырыңдар.

Қатуы	Сең бұзылуы	Сең жүруі	Өзен суының молығуы

13. Әр айдың 20-сында тал түстегі күннің биіктігін белгілеп отыррыңдар. Ол үшін мектеп алаңына орнатылған сырықтан түскен көлеңкенің ең ұзарған және барынша қысқарған айын анықтаңдар. Күннің биіктігінің өзгеруіне орай, күн сәулесінің түсу бұрышы жыл мезгілдеріне қарай өзгеретініне зер салыңдар. Осы бақылаулардың нәтижесін пайдаланып кестені толтырыңдар.

Айы

Көлеңкенің ұзындығы (см)

Күннің көкжиектен биіктігі

Күннің ұзақтығы (сағ)

14. Дүние жүзін алғаш айналып шыққан саяхатшы кім және оның жүргізген зерттеулерінің қандай маңызы бар?

_____________________________________________________________________________

15. Ш. Уәлихановтың географиялық зерттеулерінің маңызы қандай? Оның география ғылымына қосқан үлесін айтып беріңдер.

_____________________________________________________________________________

16.Жаңа заманда қандай ірі географиялық зерттеулер жүргізілді?

_____________________________________________________________________________

Жер – Күн жүйесінің планетасы

1. Күн жүйесіне қанша планета кіреді? Олардың аттарын атаңдар.

_____________________________________________________________________________

2. Неліктен планеталар Күн төңірегінде тұйық сызыкқ жасап айналып жүреді? Себебін түсіндіріңдер.

_____________________________________________________________________________

3. Жердің Күн жүйесіндегі орнының қандай мәні бар?

_____________________________________________________________________________

4. Күнге ең жақын планета мен ең алыс планетаны атаңдар.

_____________________________________________________________________________

16. Жаңа заманда қандай ірі географиялық зерттеулер жүргізілді?

_____________________________________________________________________________

5. Планеталардың жұлдыздардан айырмашылығын түсіндіріңдер

_____________________________________________________________________________

6. Ертедегі халықтар Жердің пішіні қандай деп ойлаған?

_____________________________________________________________________________

7. Жердің шар тәріздес екендігіне кандай дәлелдер бар?

_____________________________________________________________________________

8. Жер өз білігін канша уақытта 1 рет айналып шығады?

_____________________________________________________________________________

9. Жердің өз білігін айналуының қандай маңызы бар?

_____________________________________________________________________________

10. Жердің өз білігінен айналуының тіршілік үшін қандай маңызы бар?

_____________________________________________________________________________

11. Жыл мезгілдері неге байланысты өзгереді?

_____________________________________________________________________________

12. Жер Күнді орбита бойымен қанша уақытта 1 рет айналып шығады?

_____________________________________________________________________________

13. Еуразияда қыс болғанда, Аустралияда жылдың кай мезгілі болады деп ойлайсыңдар?

_____________________________________________________________________________

14. Оңтүстік Америкада жаз болганда, Солтүстік Америкада жылдың қай мезгілі болып жатады?

_____________________________________________________________________________

15. Күннен келетін жылу мөлшері Жер бетіне калай түседі? Ол неге байланысты?

_____________________________________________________________________________

16. Сарамандық жұмыс. Теллурийді пайдаланып, жердің жердің күнді айналу козғалысын байқаңдар. Жер білігі көлбеу орналасқанын және осы көлбеулігі Күнді айналғанда тұрақты күйінде қалатындығын ескеріңдер. Орбитаның әр жеріне барғанда солтүстік және оңтүстік жарты шарларға Күн сәулесінің түсу бұрышы мен мөлшері қалай өзгереді?

_____________________________________________________________________________

17. 1957 жылы 4 қарашада Жердің тұңғыш жасанды серігі ұшырылды. 1957 жылы 3 желтоқсанда Жердің екінші жасанды серігіұшырылды. Осылар туралы не білесіңдер?

_____________________________________________________________________________

ПЛАН ЖӘНЕ КАРТА

План

1. Бағдарлау дегеніміз не?

2. Азимут ұғымына сипаттама беріңдер.

3. Қашықтықты өлшеудің қандай тәсілдерін білесіңдер?

4. Масштабтың қандай түрлерін білесіңдер? Әрқайсысына сипаттама беріңдер.

5. Масштабты пайдаланып, 50 м қашықтықты сызыңдар.

а) 1 см - 10 м.

ә) 1 см - 5 м.

6.Төменде берілген масштабтың қайсысы ірі масштаб болып саналады?

1) 1см : 100 м_____________________________________________________________

2) 1см : 275 м_____________________________________________________________

3) 1см : 500 м_____________________________________________________________

7.Қандай масштабтар көрсетілген?

а) 1 : 25 000 000

ә) 1 : 2500 000

8. План дегеніміз не?

9. Планнын суреттен айырмашылығы.

а) Планда _____________________________________________________________________

в)Суретте ____________________________________________________________________

1 0. Әңгіме бойынша шартты белгілерді пайдаланып, сызбаны құрастырындар.

Біз әжем екеуіміз (қаладан)шығып, (тас жол)

м енжүріп,(өзендегіағаш

к өпір)ден өттік. (Көл мен батпақты)

а йналып, (аралас орман)ішіндегі орманшының

(үйіне) бардық. Әжем сонда қалды. Біз Серік

е кеуіміз 1 шақырым (шалғындағы соқпақ жол) мен (жеміс бағына)барып, алма жинадық.

11. Мына кестені толтырыңдар (әрбір масштаб түріне мысалдар көрсетіңдер).

Сызықтық масштаб	Сандық масштаб	Атаулы масштаб

12. Көкжиек деп нені атайды?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13.Тұсбағарды пайдалана отырып, мына бағыттарды анықтаңдар.

а) Сенің сыныбыңның терезесі ___________________орналасқан, есігі________________________________орналасқан, тақтасы____________________ орналасқан.

ә) Менің үйім мектептің_____________________________________________________.

бағытында орналасқан.

б) Мектеп пен үйіңнің ара қашықтығы қандай?

в) Кандай көшелерді кесіп өтесің?

г) Қандай азимутпен жүресің?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

14. Өз бөлмеңнің планын сыз. Масштабын өзің таңдап ал.

15. Көкжиек тұстарын қалай білуге болады?

1. _______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

3._______________________________________________________________________

4. ______________________________________________________________________

5._______________________________________________________________________

16. Туристер А нүктесінен лагерьге дейін 180° азимут бойьі ша 5 км жүріп, 45° азимут бойынша 1,5 км және 90° азимут бо ынша 3 км жүріп өту керек.

Олардың жүрген жолын сызба түрінде салыңдар.

Масштабы: 1 см - 1000 м.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

17. Мына сөздерді (аралас орман, бұта, сокпақ жол, жыра, шалғын, батпақ, өзен, көпір, автомобиль жолы, бақ) топографиялық шартты белгілермен көрсетіп, әңгіме құрастырыңдар.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

18. Біздін саяжайға баратын жол________________________________

қылы өтеді, ол___________________________________ ға айналып кетеді.

Жолды қысқарту үшін ___________________________________ мен жүріп

_____________________жанынан __________________айналып өттік. Сонан

соң _____________________арқылы өттік. Одан кейін _______________мен

жүріп отырып, өз саяжайымызға келдік.

19. Салыстырмалы биіктік дегеніміз

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

20. Абсолют биіктік дегеніміз

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

21. Горизонтальдар деп –

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

а) Биіктігі 15,5 м төбе горизонталь арқылы қалай белгіленеді?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

22.Бергштрих деген не?

23. Төбенің биіктігі 80 м. Оны горизонталь сызықтармен көрсетіңдер. Оның солтүстік беткейі - жатық, ал оңтүстік беті - тік. Горизонталь сызықтарды әр 10 м сайын жүргізіндер.

24. Төбенің биіктігі 22 м. Оның шығыс беткейі - тік, ал беткейі - жайдақ. Төбені горизонталь арқылы бейнелеңдер. Горизонтальды әрбір 5 м сайын жүргізіңдер.

25. Өзің тұратын елді мекеннің планын пайдаланып: а) өзің тұратын көшені тап; жолдың екі жағында кездесетін барлық нысандарды ата; ә) мектеп пен өз үйіңнің ара қашықтығын анықта; б) планды пайдалана алатыныңды жолдастарыңа көрсет.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

26. Топографиялық диктант.

Туристер кесілген орманнан шығып, оңтүстік-шығыстагы тас жолмен 300 м жүріп, солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай ағып жатқан, ені 5 м өзеннен ағаш көпір арқылы өтіп, өзеннің сол жағындағы шалғындықтың арасындағы жалғыз аяқ жолмен шығысқа қарай 2 км жүріп, орманшының үйінен өтіп, 1 км солтүстікке жүріп, бұлақка тоқтайды.

Масштаб: 1 см - 500 м бойынша туристердің жүрген жолының планын түсір.

27. 25 м төбені және 15,5 м қазаншұңқырды горизонталь арқылы қалай бейнелейсіңдер?

28. Жергілікті жердің қарапайым планын түсіру үшін қандай дайындық жұмыстары жүргізіледі?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

29. Планға түсіретін жердің мөлшеріне карай әр түрлі әдістер қолданылады. Мына әдістердің мазмұнын айтып бер:

а) айнала нысаналау әдісі;

ә) қималар әдісі;

б) көлденең сызықтар әдісі;

в) айналып шығу әдісі.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

30. Айнала нысаналау әдісімен мектеп алаңының планын жасаңдар.

32. Географиялык диктант. Мүгалім ұғымдардың мағынасын айтады. Сендер сол санды дұрыс жауаптың тұсына қоясындар.

1. Жерді бағдарлау.6. Горизонталь.

2. Түсбағар.7. Абсолют биіктік.

3. Азимут.8. Салыстырмалы биіктік.

4. Солтүстік.9. План.

5. Масштаб.10. Деңгейлегіш.

Чайнворд «География»

1.Теңіз деңгейінен бірдей биіктіктегі нүктелерді қосатын сызықтар.

2.Солтүстік және Оңтүстік полюстер арқылы өтетін шеңберлер.

3.Көкжиек түстарын анықтайтын құрал.

4.1519 – 1522 ж. дүние жүзін алғаш рет айналып өткен саяхатшы.

5.Күнге ең жақын орналасқан планета.

6.Жер бетінің жазықтықта кішірейтілген бейнесі.

7.XVғасырда ресейден Индияға барған орыс саяхатшысының аты.

8.Солтүстік бағыты мен белгілі бір затарасындағы бұрышты көрсететін бағытты қалай атайды?

9.Жер шарының ең ортасындағы қоймалжың ішкі қабатты қалай атайды?

		1	Г
	2		Е
	3		О
4			Г
5			Р
	6		А
	7		Ф
8			И
		9	Я

Географиялык карта. Глобус

1. Жердің пішіні_________________________ тәрізді. Жердің білігінен экваторға дейінгі қашықтық______________________________________км, ал полюске дейін________________________км.

2. Экватордың ұзындығы_________________км.

Глобустардың масштабтары: 1:____________________________________

1:________________________________, 1:____________________________.

3. Алматыдан экваторға дейін_____________________________________км. ал Солтүстік полюске дейін_______________________________________км.

4. Географиялық карта деп

_____________________________________________________________________________

5. Физикалык карталар табиғаттың қандай нысандарынбейнелейді?

_____________________________________________________________________________

6. Егер 2000 км қашықтық 20 см-ге тең деп алынған болса, картаның масштабы қандай болғаны?

7. Жердің шар тәрізді екенін адамдар қалай білген?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Жер шарын айналып шығу үшін алғашқы саяхатшыларға қанша уақыт қажет болды? Осыдан қандай қорытынды жасауға болады?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Неліктен географиялық карталарда Жер шарының бетін бұрмалаусыз жазып көрсетуге мүмкін емес?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Масштабына қарай карталар

а)________________________________________________________________

ә)________________________________________________________________

б)_________________________________________________________________

болып келеді.

11. Қазақстанның картасы, глобус және жарты шарлар картасы бойынша кестедегі нысандардың ара қашықтығын анықтандар.

Өлшенетін қашықтықтар

Картаның түрі

Масштабы

Өлшеу қорытындысы

Сырдария сағасынан

Алматыға дейін

Қазақстанның картасы

Жарты шарлар картасы

Глобус

1_______________

1________________

______________км

Маңғыстау

түбегінен

Алтайға

дейін

Қазақстанның картасы

Жарты шарлар картасы

Глобус

1_______________

1________________

______________км

12. Жер өз білігінен ____________________________________________________________

қарай айналады.

Жердің солтүстік және оңтүстік нүктелері______________________________________

___________________________________________________________________деп аталады.

13. Бір полюстен екінші полюске карай жүргізілген шеңбер_______________________деп аталады. 1 меридианның доғасы ұзындығы _________________км-ге тең.

14. Экваторға параллель жүргізілген сызықтарды____________________________

________________________________________________________________________дейді.

15. Градус торы деп____________________________________________________________

16. Жалпы географиялык карталар дегеніміз қандай қарталар?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

17. Тақырыптық карталардың қандай ерекшелігі бар?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

18. Кестені толтырыңдар.

Градус торы сызықтарының сипаты

№

Градус торы сызықтарының

белгілері

Меридиандар

Параллельдер

Көкжиектің қай тұстарына бағытталған?

Градуспен алғанда ұзындығы қандай?

Километрмен алғандағы ұзындығы қандай?

1 градустың км-мен алғандағы ұзындығы қандай?

Глобустағы пішіні қандай?

Жарты шарлар картасындағы пішіні қандай?

________________

20000 км

111 км

________________

____дан _____ға

дейін кемиді.

Әр параллельде

________________

азаяды.

________________

19. Географиялық ендік дегеніміз –

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

20. Параллель доғасының бастапқы меридианнан берілген орынға дейінгі градуспен алынған шамасын қалай атайды?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

21. Жер бетіндегі нүктенің ендігі мен бойлығы осы нүктенің ____________________________________________________________________ көрсетеді.

22. Кескін картаға географиялық ендік пен бойлықты түсіріңдер.

23. Глобустан Лондонның географиялық ендігін анықтаңдар.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

24. Алматы қаласының координаталарын анықтаңдар:

ендігі _______________, бойлығы ____________ , абсолют биіктігі_____________.

25. Астананың географиялықкоординаталарын анықтаңдар:

____________с. е.,_______________ш. б.

26. Париж, Дели, Афины, Вашингтон, Буэнос-Айрес қалаларының географиялық координаталарын анықтаңдар.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

27. Картамен жұмыс.

а) 50° с. е. пен 14° ш. б.-та орналасқан ел және оның астанасы қалай аталады?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

ә) Орталық белігі 19° о. е. пен 47° ш. б.-та орналасқан аралда ең кішкентай шала маймылдар тіршілік етеді, оның денесінің ұзындығы 12 см. Осы аралдың километрмен есептегендегі ұзындығы мен ені қандай?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

28. Жарты шарлардың кескін картасына 0° меридиан мен 180 меридианды қызыл қарындашпен сыз.

0° - параллель қалай аталады, оны көк бояумен белгіле.

9. Картадағы 90° с. е. пен 90° о. е-ті тап, олар қалай аталады?

30. Мына жерлер Алматының қай жағында (көкжиек тұстары бойынша) орналасқан?

1) Іле Алатауы____________________________________________________________

2) Қапшағай_______________________________________________________________

3) Каспий теңізі___________________________________________________________

4) Балқаш көлі_____________________________________________________________

5) Астана қаласы__________________________________________________________

31. Карта бойынша мына қалалардың ара қашықтығын анықтандар.

1.Алматыдан Астанаға дейін км.______________________________________________

2.Алматыдан Қарағандыға дейін км.__________________________________________

3. Алматыдан Таразға дейін км.______________________________________________

32. а) Географиялық ендік (0°-тан - 90°) параллельдер бойынша анықталады. Картаны пайдаланып, мына қалалардың ендіктерін анықтандар.

а) Алматы;

ә) Канберра;

б) Баку;

в) Буэнос-Айрес.

Географиялық бойлық (0°'тан - 180") меридиандар бойынша анықталады. Жарты шарлар картасын пайдаланып, мына қалалардың географиялық бойлықтарын анықтаңдар.

а) Париж;

ә) Гавана;

б) Пекин;

в) Вашингтон.

33. Атлас немесе картаны пайдаланып, Алматы, Астана, Мәскеу,Мехико, Сидней, Лондон қалаларынан экваторға дейінгі ара қашықтықты және олардың географиялық координаталарын анықтаңдар.

Қалалар	Географиялык координатасы	Экваторға дейінгі қашықтық (км)
Алматы
Астана
Мехико
Мәскеу
Сидней
Лондон

34. Кестені толтырыңдар.

Географиялық нысан

Географиялық ендік

Географиялық бойлық

Санкт-Петербург

0° с.е.

50°б.б.

Владивосток

10° с.е.

80°б.б.

35. №1 гидрологиялық кеменің теңізшілері 10° с. е. пен 180° б. тағы мұхит тереңдігін анықтауға тапсырма алды. Ал №2 кеме 10° с.е. пен 180° б. б-та осындай тапсырма орындауға тиіс. Осы жерлерді кескін картаға үшбұрышпен белгіле.

36. 20° меридиан бойымен Африканың ұзындығын градус және километрмен анықтаңдар.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

37. Биіктігі 20 м төбені горизонталь сызықтар көмегімен бейнелеңдер. Батыс беткейі жатық, шығысы тік болу керек, горизонтальдардың арасын 5 м-ден жүргізіңдер.

«План және карта» тарауы бойынша тест

1. Алғаш рет Жер шарын айналып шыққан саяхатшы:

а) А. Веспуччи;

ә) X. Колумб;

б) Васко да Гама;

в) Ф. Магеллан;

г) Ш. Уәлиханов.

2. Қандай ежелгі грек ғалымы бірінші болып жердің өлшемін шамамен дұрыс анықтады?

а) Эратоссрен;

ә) Птолемей;

б) Архимед;

в) Платон;

г) Аристотель.

3. Атлант мұхитын кесіп өткен бірінші экспедицияны кім басқарды?

а) А. Веспуччи;

ә) X. Колумб;

б) Васко да Гама;

в) Ф. Магеллан.

4. Ең үлкен масштабты көрсет:

а) 1 : 50000;

ә) 1 : 20000;

б) 1 : 25000;

в) 1 : 12000;

г) 1 : 500...

5. Көкжиектің канша негізгі бағытын білесің?

а)2;

ә)4;

б)5;

в)1;

г)3.

6. Теңізшілер көкжиек бағытын қалай атайды?

а) азимут;

ә) румб;

б) бұрыш;

в) якорь;

г) эхолот.

7. Жер шарының қай жерінде барлық бағыттар солтүстікті көрсетеді?

а) экваторда;

ә) Оңтүстік полюсте;

б) Солтүстік полюсте;

в) кез келген ендікте;

г) бастапқы меридианда.

8. Физикалык картадағы жасыл түс нені білдіреді?

а) ормандарды;

ә) таулар мен таулы үстірттерді;

б) кыраң жазықтарды;

в) мұхиттарды;

г) ойпаттарды.

9. Параллельдер қандай бағытта созылып жатыр?

а) батыстан шығысқа;

ә) солтүстіктен оңтүстікке;

б) солтүстік-батысқа;

в) оңтүстік-шығысқа;

г) кез келген бағытта.

10. Жердің кандай нүктесінде барлық бағыттар тек оңтүстікке бағытталған?

а) Оңтүстік полюсте;

ә) Солтүстік полюсте;

б) экваторда;

в) нөлдік меридианда;

г) ондай нүкте жер бетінде жоқ.

1. Бағдарлау дегеніміз не?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

2. Масштаб Қазақстанның физикалық картасында ірі бола әлде жергілікті жердің планында ірі бола ма?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3. Градус торы дегеніміз не?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

4. Қазақстанның физикалық картасынан өздеріңнің елді мекендеріңнің географиялық координаталарын анықтаңдар.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

5. Мына аталған нысандарды шартты белгілермен сызып көрсет: бұта, жыра, шалғын, соқпақ жол, жеміс бағы, қара жол, өзен солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай ағып жатыр, онда ағаш көпір бар, аралас орман.

1. Географиялық картаның планнан айырмашылығы қандай?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Тұсбағар арқылы 45°, 135°, 210°, 350° азимуттық бұрыштарды көрсетіңдер.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3. Абсолют биіктіктің салыстырмалы биіктіктен қандай айырмашылығы бар? Жергілікті жердің мысалында абсолют биіктікті атаңдар.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

4. Денгейлегіштің көмегімен елді мекен маңайындағы төбенің биіктігін өлшеңдер. Салыстырмалы биіктігін анықтаңдар.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Горизонталь сызықтары арқылы биіктігі 25 м төбені кескіндеңдер. Әр горизонталь ара қашықтығы 5 метрден. Төбенің батыс беткейі тік, шығыс беткейі жатық.

2. Глобусты пайдаланып, Астанадан экваторға және солтүстік полюске дейінгі қашықтықты километр және градус есебімен анықтаңдар.

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Масштабына байланысты карталар қаншаға бөлінеді? Мына көрсетілген масштабта шағын жер қалай бейнеленеді? 1 : 1 000 немесе 1 ; 1: 1000 000. Жауабыңды "масштаб" ұғымы арқылы дәлелде.

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ЖЕР ҚАБЫҚТАРЫ

Литосфера

1. Жердің ішкі кұрылысы қандай? Мына қарапайым сызбада оны сан белгісімен көрсет.

Shape11 Shape10 1-_______________________________________________

2-_______________________________________________

3-_______________________________________________

2. Жер қыртысының қалыңдығы жазықтардың астында_________________________км, таулардың астында _________________ км, мұхиттардың астында_________________ км-ге барады.

3. Литосфералық тақталар қалай пайда болған?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

4. Қандай ірі тақталарды білесіңдер? Оларды атаңдар.

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

5. Литосфералық тақталар ұғымы қандай географиялық білімдерді кеңейтеді? Оның маңызын түсіндіріңдер.

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

6. Жер қыртысын түзетін жыныстар деп нені атайды?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

7. Тау жыныстарының қандай түрлері болады?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

8. Оқулықтың мәтінінен сендер мынадай тау жыныстарының түрлерімен танысқансыңдар: гранит, құм, әктас, базальт, саз, бор, сазды тақтатас, мәрмәр, кристалды тақтатас, құмтас, кварцит. Магмалық тау жыныстарын бір сызықпен, шөгінді тау жыныстарын екі сызықпен, метаморфты тау жыныстарын - толқын сызығымен белгілеңдер.

9. Жер қыртысьшда қандай қозғлыстар болып тұрады?

10. Жер қыртысында кенет ығысу және ыдыраулардың әсерінен туатын жер асты дүмпулері мен жер бетінің козғалуын _______________________________________________________ дейді. Оның салдары

________________________________________________________________________

11. Алтай тауы мен Мұғалжар тауын салыстыра отырып, кестені толтыр.

Нысанның аты	Географиялық орны	Жоталардың бағыты	Ескі немесе жастау екені	Орташа биіктігі(м)	Ең биік жері (м)
Мұғалжар
Мұғалжар
Алтай
Алтай

12. Жер шарындағы жазықтардың мұхит деңгейінен есептегендегі биіктігі бойынша айырмашылықтары бар.

а) - ойпат_____________________м,

ә) - қыраң жазық______________м,

б) - таулы үстірт_______________м.

13. Жарты шарлар кескін картасына ойпаттарды, қыраң жазықтарды және таулы үстірттерді түсіріңдер. Таңдаған жазыққа мына жоспар бойынша сипаттама беріңдер.

а) Қай материкте орналасқан?

ә) Жазықтың шекарасы.

б) Қай бағытта төмендей түседі?

в) Жазықта орналасқан қалалар.

г) Абсолют биіктігі 200 м -ден аспайтын жазықты жасыл түсі 200-500 м-ін сары түспен, 500-ден жоғарысын қоңыр түспен, 8С ден жоғары биіктікті ашық қоңыр түспен бояңдар.

14. Дүниежүзілік мұхит түбінің жер бедері біркелкі емес. Онда

а) материктік қайраң;

ә) материктік беткей;

б) мұхит жазығы (қазаншұңқыры);

в) су астындағы таулар;

г) материктік шұңғымалар болады.

Қарапайым сызбасын салып, бөліктерін сандармен көрсетіңдер.

15. Чайнворд "Литосфера"

1. Азия мен Еуропаны беліп тұрған таулар.

2. Магмалық тау жынысы.

3. Тигр Евфрат өзендерінің арасында пайда болған жазық.

4. Дүние жүзіндегі ең биік тау шыңы.

5. Кавказдағы сөнген жанартау.

6. Башкұртстанның астанасы.

7. Мезгіл-мезгіл ыстық су мен бу шапшып тұратын бұлақ.

8. Солтүстік Американың батысындағы таулар.

9. Жер шарындағы ең биік таулар.

			1			Л
		2				И
	3					Т
		4				О
5						С
					6	Ф
					7	Е
				8		Р
			9			А

16. Қандай жағдайда жер сілкінеді және одан қалай қорғануға болады?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

17. Жанартау дегеніміз

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

18. Жанартаудың элементтерін ата:

1
2
3
4

19. Мына кестені толтырыңдар.

Жанартаудың аты	Кай материкте орналасқан	Абсолют биіктігі (м)	Сөнген немесе сөнбеген
1. Везувий
2. Кракатау
3. Казбек
4. Орисаба

20. Биіктігі 400-1000 м-ге дейінгі тауларды_______________________________________ таулар дейді. 1000-2000 м-ге дейінгілері________________________________________ таулар деп аталады, ал 2000 м-ден жоғары _______________________________деп атайды.

21. Мына кестені толтырыңдар.

Тау шыңы	Географиялық координаталары	Қай тауда	Биіктігі (м)
1. Жеңіс шыңы
1. Жеңіс шыңы
2. Джомолунгма
2. Джомолунгма
3. Мак-Кинли
3. Мак-Кинли
4. Хантәңірі
4. Хантәңірі

22. Таулар қалай пайда болады?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

23. Неліктен таулар ескі және жас таулар болып бөлінеді?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

24. Тауларды өзгертетін сыртқы күштерді атаңдар.

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

25. Үгілудің қандай түрлерін білесіңдер?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

26. Жазықтар биіктігі бойынша қалай ажыратылады?

Биіктік айырмашылығын сызбанұсқа арқылы көрсетіңдер.

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

27. Мына кестені толтырыңдар.

№	Жазықтың аты	Қалай пайда болғаны?
1.	Каспий маңы ойпаты

2.	Үнді-Ганг

3.	Декан үстірті

4.	Сарыарқа

5.	Қарақұм шөлі

6.	Ла-Плата

7.	Орта Сібір үстірті

28. Батыс Сібір жазығына сипаттама беріңдер:

а) қандай материкте орналасқан;

в) жазықтың батысында қандай таулар орналасқан;

б) жазықтың оңтүстігінде қандай таулар бар;

в) 80" ш. б. меридианы бойынша қашықтығы (ұзындығы) қандай;

г) қай бағытқа еңіс болып келеді;

ғ) қандай өзендер ағады;

д) қай бөлігінде батпақтар бар;

е) жазықтағы қалалар;

ж) қандай экологиялық проблемалары бар?

_____________________________________________________________________________

29. Шағыл дегеніміз не? Егер сендер түратын жерде шағыл бар болса, өз байқағандарыңды косыңдар.

_____________________________________________________________________________

30. Сендер тұратын жерде барқандар бар ма? Олар қалай пайда болады? Барқандардың шаруашылыққа қандай зияны бар?

_____________________________________________________________________________

31. Біздің елімізде кандай аймақтарда барқандар бар?

_____________________________________________________________________________

32. Жер бетіндегі және мұхит түбіндегі таулар мен жазықтардың ұқсастығы мен айырмашылығын сипатта.

_____________________________________________________________________________

33. Қазақстандағы таулардың аттарын атаңдар.

Оңтүстікте

Шығыста

Батыста

34. Жарты шарлар кескін картасына сейсмикалық аймақтарды түсіріңдер.

35. Амазонка ойпатына сипаттама беріңдер.

№	Баяндау жоспары	Жауаптар
1	Қай материкте орналасқан?

2	Солтүстіктен оңтүстікке дейінгі ұзындығы (ара қашықтығы) (км).

3	Батыстан шығысқа дейінгі қашыктығы (3°о. е. бойынша) (км).

4	Басым биіктігі (м).

5	Қалай пайда болған?

6	Қай жаққа қарай еңіс болып келеді?

7	Қандай экологиялық проблемалар бар?

36. Тянь-Шань мен Орал тауларының салыстырмалы кестесі.

№	Салыстыру реті	Тянь-Шань таулары	Орал таулары
1.	Географиялық орны.
1.	Географиялық орны.
2.	Жоталарының созылу бағыттары.
2.	Жоталарының созылу бағыттары.
3.	Басым биіктігі (м).
3.	Басым биіктігі (м).
4.	Ең биік шыңы.
4.	Ең биік шыңы.

37.Қазақстандағы қандай аймақ өзінің аты арқылы жер бедерін сипаттайды?

_____________________________________________________________________________

38. Қазақ жеріндегі тауларды зерттегені үшін орыстың қай ғалымы фамилиясына тау атауын қосымша етіп алды?

_____________________________________________________________________________

39. Қазақстан аумағында қандай жер бедерінің түрлері басым?

_____________________________________________________________________________

40. Пайдалы қазбаларды өндіру және өңдеу кезінде кандай ережееге сүйену керек?

_____________________________________________________________________________

41. Үйінділер мен бос қалған карьерлерді өңдеп пайдалануда қандай шаралар жүргізіледі?

_____________________________________________________________________________

42. «Литосфера» тақырыбы бойынша тест

1. Жердің ең үстіңгі қатты қабығы:

а) биосфера;

ә) атмосфера;

б) литосфера;

в) гидросфера;

г) ноосфера.

2. Жердің ішкі құрылысы:

а) литосфера және мантия;

ә) мантия және ядро;

б) жер қыртысы, мантия, ядро;

в) тау жыныстары мен магма;

г) жанартау жыныстары мен лава.

3. Тереңдеген сайын қысым мен температура қалай болады?

а) төмендейді;

ә) қалыпты болады;

б) арта береді;

в) тереңдеген сайын қысым мен температура болмайды;

г) бір төмендеп, бір көтеріліп тұрады.

4. Еуразия материгіндегі ең биік сенбеген вулкан:

а) Везувий;

ә) Казбек;

б) Ключи шоқысы;

в) Килиманджаро;

г) Этна.

5. Жер сілкіну жиі болатын аймақтар:

а) жазықтар;

ә) таулы аудандар;

б) ойпаттар;

в) үстірттер;

г) сайлар.

6. Жер сілкінуді бакылайтын орын:

а) сейсмикалық стансалар;

ә) метеорологиялық стансалар;

б) ғылыми-зерттеу институттары;

в) обсерваториялар;

г) полигондар.

43. Қатпарлы таулар деп қандай тауларды атайды және олар қалай пайда болады?

44. Қатпарлы-жақпарлы таулар деп қандай тауларды атайды және олар қалай пайда болады?

_____________________________________________________________________________

45. Қатпарлы таулардың қатпарлы-жақпарлы таулардан қандай айырмашылығы бар?

_____________________________________________________________________________

46. Каспий маңы ойпатына сипаттама жазыңдар.

_____________________________________________________________________________

47. Гималай және Кордильер тауларын салыстыра отырып кестені толтырындар.

№	Салыстырмалы анықтамалар	Гималай	Кордильер
1.	Географиялық орны.
1.	Географиялық орны.
2.	Жоталарының бағыты.
2.	Жоталарының бағыты.
3.	Ескі не жас тау екені.
3.	Ескі не жас тау екені.
4.	Орташа биіктігі (м). Биік шыңы.
4.	Орташа биіктігі (м). Биік шыңы.
5.	Биік шыңы.
5.	Биік шыңы.

1. Жердің ішкі құрылысының негізгі үш бөлігін атап, сипаттама беріндер.

_____________________________________________________________________________

2. Жер қыртысын түзетін жыныстар пайда болуына қарай қанша топқа болінеді? Олар туралы не білесіңдер?

_____________________________________________________________________________

3. Жер сілкіну дегеніміз не? Жер сілкінудің себептері. Қандай аймақтарда жер сілкіну жиі байқалады?

_____________________________________________________________________________

1. Гейзер дегеніміз не? Гейзердің ыстық бұлақтан айырмашылығы қандай? Олар қалай пайда болады?

_____________________________________________________________________________

2. Дүние жүзінің қай елдерінде соңғы кезде қатты жер сілкінулер болды? Олар Жер шарының қандай аймақтарында болды? Қандай қорытынды ой айта аласыңдар? Мысал келтіріңдер

_____________________________________________________________________________

3. Таулар қалай пайда болады? Қатпарлы таулардың қатпарлы жақпарлы таулардан қандай айырмашылығы бар? Мысалдаі келтіріңдер

_____________________________________________________________________________

1. Тау дегеніміз не? Таудың шыңы, тау жотасы, тау аңғарыдегеніміз не? Анықтама беріңдер. Іле Алатауын мысал ретінде ала отырып, әрбір ұғымды толықтырыңдар.

_____________________________________________________________________________

2. Сөнген және сөнбеген жанартау туралы не білесіңдер? Олардың ұқсастығы мен айырмашылықтарын сипаттаңдар. Неліктен Жер шарында әлі де болса жанартау әрекеті бітпей жатыр?

_____________________________________________________________________________

3. Материктік қайраң, материктік беткей, су астындағы мүхит жоталары жөне қазаншұңқырларға сипаттама беріңдер.

_____________________________________________________________________________

1. "Азияның кіндігі" деп қай қаланы атайды?

_____________________________________________________________________________

2. Әлемдегі ең көп жер сілкінуге ұшыраған қай мемлекет?

_____________________________________________________________________________

3. Жер шарын тұңғыш рет айналып шыққан саяхатшының аты-жөні кім?

_____________________________________________________________________________

4. Дүние жүзіндегі ең үлкен жазықтарды атаңдар. Адам өз әрекетінде жазықтарды қалай пайдаланды?

_____________________________________________________________________________

5. Дүние жүзіндегі ең биік таулар қалай пайда болды?

_____________________________________________________________________________

6. Не себепті адам баласы жер қыртысын (литосфераны) қорғауы

керек? Пікірлеріңді нақты мысалдармен дәлелдеңдер.

_____________________________________________________________________________

Атмосфера

1. Атмосфера деген не?

_____________________________________________________________________________

2. Атмосферада қандай қабаттар бар? Оларға қысқаша сипаттамабер.

_____________________________________________________________________________

3. Атмосфераның тіршілік үшін қандай маңызы бар?

_____________________________________________________________________________

4. Атмосфера қалай зерттелді?

_____________________________________________________________________________

5. Атмосфералық қысым дегеніміз не?

_____________________________________________________________________________

6. Атмосфералық қысым биіктік бойынша қалай өзгереді? Атмосфералық қысым адам денсаулығына калай әсер етеді?

_____________________________________________________________________________

7. Атмосфераның құрамы:

1) азот 78%;

2) оттегі 21%;

3) басқа газдар 1%.

Осы мәліметтерді диаграммаға түсіріңдер.

8. Атмосфераның маңызы:

1) түсіреді________________________________________________________________.

2) қорғайды______________________________________________________________.

3) пайда болады___________________________________________________________.

4) білдіреді______________________________________________________________.

9. Ауа тазалығьш қорғау жөнінде дүние жүзінде қандай шаралар қолданылуда? Жергілікті жерде ластанудан корғау үшін кандай шаралар жүргізіліп жатыр?

_____________________________________________________________________________

10._______________________________________________________________________________________________________________________атмосфералық қысым деп аталады.

11. Төменде көрсетілген жоғары қысымның астын түзу сызыұпен, төменгі қысымды ирек сызықпен, қалыпты қысымды екі сызықпен сызыңдар: 750, 760, 765, 768, 752, 769.

12. Егерде биіктігі 40 м тебенің басында барометр 758 мм сг көрсетіп тұрса, онда төбенің етегіндегі атмосфералық қысым_______________________________мм с. б. тең болады.

13. Егерде барометр төбенің табанында 762 мм, ал басында 757 мм көрсетіп тұрса, онда төбенің биіктігі_____________________________________________________

_____________________________ м-ге тең.

14. Ауа райы қысымға байланысты қалай өзгереді?

_____________________________________________________________________________

15. Температура ауытқуының тәуліктік амплитудасы деп_______________________________________________________________________________________________________________________________________________айтамыз.

16. Жоғары көтерілген сайын ауа температурасы

_____________________________________________________________________________

17. Ұшақ 5 км биіктікте ұшып барады. Егерде жер бетіндегі ауа температурасы 18° градусқа тең болса, ұшақ бортының ауа температурасы.______________________° болады.

18. Әрбір 1 км-ге көтерілген сайын ауаның орташа температуратурасы______________________градусқа төмендейді.

19. Мына мәлімет бойынша ауа температурасының өзгеру графигін сызыңдар: түнгі сағат 1-де - 6°; сағат 7-де - 1°; сағат 13-те - 2°; сағат 19-да 0°.

20. Көп жылдық орташа температураны қалай табамыз?

_____________________________________________________________________________

21. Өздерің тұрған жердегі жылдық температура өзгерісінің графигін сызыңдар.

22. Ауа райы дегеніміз не?

_____________________________________________________________________________

23. Ауа райы күнтізбесін пайдаланып, өздерің түрған жердегі әр айдың орташа температурасын және тәуліктік амплитудасын, ауытқуын есептеп, графигін сызыңдар.

24. Жел қалай пайда болады?

_____________________________________________________________________________

25. Желдің күштілігін немен түсіндіруге болады? Қандай бағытта соғып тұрғанын стрелкамен көрсет.

а) 760 мм.ә) 763 мм.б) 741 мм. в) 746 мм.

750 мм.758 мм.7 50 мм.756 мм.

26. Ауа райы күнтізбесін пайдаланып, бір айдың жел өрнегін жаса.

_____________________________________________________________________________

27. Күндіз теңізден құрлыққа, түнде құрлықтан теңізге соғатын желді қалай атайды? Осылай соғу себебін түсіндіріңдер.

_____________________________________________________________________________

28. Тропосфераның әр турлі биіктігіндегі бұлт түрлерін атаңдар.

1)____________________________________________________________________________

2)____________________________________________________________________________

3)____________________________________________________________________________

4)____________________________________________________________________________

29. Бұлттар қалай пайда болады?

_____________________________________________________________________________

30. Климат деп –

_____________________________________________________________________________

31. Әр түрлі климат жағдайларына сипаттама беріңдер.

Не салыстырылады?	Теңіздік климат	Континенттік климат
Қыс (суық, суық емес)
Қыс (суық, суық емес)
Жаз (ыстық, ыстық емес)
Жаз (ыстық, ыстық емес)
Жауын-шашын мөлшері
Жауын-шашын мөлшері
Мұхиттың қашықтығы (алыс, жақын)
Мұхиттың қашықтығы (алыс, жақын)

32. Жердің жылдық қозғалысының және жыл мезгілдері ауысуының себебін түсіндіріңдер (теллурий көмегімен).

_____________________________________________________________________________

33. а)Кестені толтырыңдар.

Күндер	Жыл мезгілі	Немен сипатталады?
22 маусым
23 қыркүйек
22 желтоқсан
21 наурыз

ә) Кестені толтырыңдар.

Жарты шарлар картасы	21наурыз	22 маусым	23 кыркүйек	22 желтоқсан
0° ендікте
0° ендікте
23,5° с.е.
23,5° с.е.
23,5° о.е.
23,5° о.е.
90°с.е.
90°с.е.
90° о.е.
90° о.е.

б) Жарық түсу белдеулерін кескін картаға түсіріңдер. Көк, қызыл жасыл бояулармен көрсетіңдер.

34. Желдің маңызы –

_____________________________________________________________________________

35. Желдің зияны –

_____________________________________________________________________________

36. Бағдаршамен желдің бағытын көрсетіңдер. Теңіз және құрлық бетіндегі ауа қозғалысы.

37. А мен Б нүктесінің арасына желдің бағытын көрсетіңдер. Көрсетілген бағдаршаны атмосфералыкқ қысымның айырмашылы нешеге тең болса, сонша бөлікке бөліңдер.

а) 760 мм

757 мм

763 мм

748 мм

ә) 765 мм

755 мм

759 мм

744 мм

Масштабы: 1 см - 1 мм с. б.

38. Желдің күші__________________________________________________ байланысты

Егер _______________________көп болса, онда жел де күшті соғады. Желдің күші _________________________анықталады. Флюгер – немістің «флюген» (канат) деген сөзінен алынған. Ол биіктегі сырықтың басына орнатылады.

39. Өздерің тұрған жерде жел қай жақтан соққанда ауа райы бұлыңғыр тартады? Оның себебін түсіндіріңдер.

_____________________________________________________________________________

40. Бақылау күнделігі бойынша кез келген 1 айдың ішіндегі желдің қай бағытта басым соққанын "Жел өрнегі" арқылы көрсет.

41. Муссон дегеніміз

_____________________________________________________________________________

Кескін картаға муссондарды белгілеңдер, жазғы муссонды қызыл, қысқы муссонды көк бағдаршамен көрсетіңдер.

42. Географиялық диктант: дұрыс жауабын санмен көрсет.

1	Жер шарын қоршап тұрған ауа қабығы

2	Ауа қабығының ең төменгі қабаты

3	Күніне бағытын екі рет өзгертетін жел

4	Атмосфералық қысымды анықтайтын құрал

5	Желдің бағытын анықтайтын құрал

6	Жылына бағытын екі рет өзгертетін жел

1) бриз;

2) атмосфера;

3) муссон;

4) тропосфера;

5) барометр;

6) желбағар.

43. Табиғатта су үш күйде кездеседі. Соларды ата:

1
1
2
2
3

44. 1м³ ауадағы су буының мөлшерін деп атайды. Ол____________

көрсетіледі.

45. Қаныққан ауа деп –

_____________________________________________________________________________

46. Метеорологиялық стансаларда ылғалдылықты_____________________өлшейді.

47. Салыстырмалы ылғалдылық дегеніміз –

_____________________________________________________________________________

48. Егер салыстырмалы ылғалдылық 20°С температурада 50%-ке тең болса, абсолюттік ылғалдылықта қандай болады?

_____________________________________________________________________________

49. Тұман мен бұлттардың пайда болуында қандай ұқсастық бар?

_____________________________________________________________________________

50. Шық пен қырау қандай жағдайда түседі?

_____________________________________________________________________________

51. Атмосфералық жауын-шашын деп –

_____________________________________________________________________________

52. Жауын-шашын өлшеуіш дегеніміз –

_____________________________________________________________________________

53. Жылдық жауын-шашынның мөлшерін қалай есептеп шығарады?

_____________________________________________________________________________

54. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшерінің ең көп түсетін жері ___________мм, ең азы__________мм.

55. Жауын-шашын мөлшері неге байланысты?

_____________________________________________________________________________

56. Өздерің тұратын жердің жылдық жауын-шашын мөлшерінің диаграммасын сызыңдар.

57. Өздерің тұрған жергілікті жердің климатына сипаттама беріңдер.

_____________________________________________________________________________

58. Оқулықтағы тапсырма бойынша ауа райының диаграммасын жасаңдар.

_____________________________________________________________________________

59. Климаттың географиялык ендікке байланыстылығына сипаттама беріңдер.

_____________________________________________________________________________

60. Жер шарында қандай климаттык белдеулер бар? Олардың ерекшеліктерін талдаңдар.

_____________________________________________________________________________

61. Жер бедерінің климатқа әсері.

_____________________________________________________________________________

62. Климатка ағыстардың және басым желдердің әсері.

_____________________________________________________________________________

63. Жерге келетін жарық пен жылу мөлшері неге байланысты? Өздерің тұратын жерге байланысты мысал келтіріп, дәлелдеңдер.

_____________________________________________________________________________

64. Желтоқсанның 22 -сі мен маусымның 22-сінде жерге жарық түсу ерекшелігін түсіндір

_____________________________________________________________________________

65. а)Кестелерді толтырыңдар.

Күндер	Өздерің тұрған жерде қай жыл мезгілі	Күн қай жерде дәл төбеде тұрады	Қай ауданда поляр түні
22 маусым
23 қыркүйек
22 желтоқсан
21 наурыз

ә)Кестелерді толтырыңдар.

Ең ұзақ күн	22 маусым	Жазғы күн тоқырау
Ең қысқа түн
Күн мен түннің теңелуі

66. Поляр шеңбері мен тропиктердін арасындағы белдеу______________депаталады.

67. Біздің тұрған жерімізден Солтүстік полюске дейінгі арақашықтық ____________________ км, Солтүстік тропикке дейін_____________________км.

Барлық ара қашықтыкты глобус бойынша анықтаңдар.

68. Біз тұрған жер________________________________күн түсу белдеуіне орналасқан.

69. Кестеге өздерін тұрған жердің айлык орташа температурасын жазыңдар.

Жылдық орташа температураны есептеп шығарыңдар.

-15°С

-12°С

+38°С

+4°С

+5°С

+12°С

+16°С

+14°С

+8°С

+1°С

+5°С

-14°С

_____________________________________________________________________________

70. Мұхиттар мен теңіздердің климатқа қандай есері бар?

_____________________________________________________________________________

Тұрған жерлеріңнің жылдық жауын-шашын мөлшері қандай__________________ мм.

71. Өздерің тұрған жердегі ең суық ай___________________________________

ыстық ай________________________, жауын-шашьшды ай _____________________.

72. Тұрған жерлеріннің климаты қандай климатқа жатады: теңіздік, қоңыржай континентальдық, шұғыл континентальдық. (Дұрыс жауаптың астын сызып қойыңдар.)

73. Географиялык диктант: Дұрыс жауабын рет санымен көрсет.

1) бұлттар;6) абсолют ылғалдылық;

2) жауын-шашын; 7) салыстырмалы ылғалдылық;

3) шық 8) қар;

4) гигрометр; 9) тұман;

5) қырау;10) жаңбыр.

1. 1м³ ауадағы су буының мөлшері.

_____________________________________________________________________________

2. Атмосферадағы су буының мөлшерін анықтайтын құрал.

_____________________________________________________________________________

3. Ауадағы ылғал мөлшерінің оның осы температурада сақтай алатын ылғалының мөлшеріне қатысы.

_____________________________________________________________________________

4. Жазды күндері таңертең жер бетінде пайда болатын су тамшшылары

_____________________________________________________________________________

5. Жер бетіне сұйық күйде түсетін атмосфералык жауын-шашын.

_____________________________________________________________________________

6. Көктем және күз айларында, нөл градустан төмен температурада жер бетінде қатты күйде тұрып қалатын жауын-шашы.

_____________________________________________________________________________

7. Қатты күйде түсетін атмосфералық жауын-шашынның түрі.

_____________________________________________________________________________

8. Жаздыгүні жер бетінен едәуір биіктікте тұрған су тамшыларының шоғырланған түрі

_____________________________________________________________________________

9. Жер бетіне түсетін барлық жауын-шашынды өлшейтін құрал.

_____________________________________________________________________________

10. Атмосфераның төменгі қабатында пайда болатын, қаныққан су буының суыған кезде майда су тамшысына айналуы.

_____________________________________________________________________________

1. Атмосфера құрылысының схемасын сызып түсіндіріңдер.

2. Атмосфераның құрамы қандай, ол қандай газдардан тұрады?

_____________________________________________________________________________

3. Ауаны қорғау үшін қандай шаралар жасалып жатыр?

_____________________________________________________________________________

4. Адам терең шахтаға түскен жағдайда, атмосфералық қысым қалай өзгереді? Тау етегінде қысым 760 мм, температура +20°С болса,900 м биіктікте қысым мен температура қандай болады?

_____________________________________________________________________________

1. Тәулік ішінде ауа температурасы қалай өзгереді? Онын себебін түсіндіріңдер

_____________________________________________________________________________

2. Өздерің тұратын жерде жыл мезгіліне қарай қандай желдер басым болады? Қай бағытта жел соққанда ауа райы суиды?

_____________________________________________________________________________

3. Тропосфераның әр түрлі биіктігінде бұлттардың кандай түрлері болады, оларға сипаттама бер.

_____________________________________________________________________________

1. Бұлттар пайда болуының басты себебі не? Өздерің тұратын жерде көктем мен қыста қандай бұлттар басым болады?

_____________________________________________________________________________

2. Климатты өзгертетін себептерге сипаттама беріңдер. Жер шарының климаты қалай өзгеруі мүмкін?

_____________________________________________________________________________

3. Өздерің тұрған жер қандай күн түсу белдеуінде жатыр? Жауын-шашын мөлшері қандай? Климаты қалай аталады?

_____________________________________________________________________________

"Атмосфера" тақырыбы бойынша тест

1. Дүниежүзілік табиғи ортаны қорғау күні:

а) 10 сәуір;

ә) 5 маусым;

б) 15 қараша;

в) 10 желтоқсан;

г) 30 тамыз.

2. Ауаның ылғалдылығын қандай құралмен өлшейді?

а) Гигрометр;

ә) термометр;

б) борометр-анероид;

в) өлшеуге болмайды;

г) сейсмограф.

3. Ауада болатын ылғал мөлшерінің белгілі температурада үстап тұра алатын сондай мөлшерге қатынасын қалай атайды?

а) Абсолютті ылғалдылық;

ә) қаныққан ауа;

б) қанықпаған ауа;

в) салыстырмалы ылғалдылық;

г) ондай мөлшер болмайды.

4. Атмосфералык жауын-шашын мөлшері қандай бірлікпен өлшенеді?

а) Миллиметрмен;

ә) литрмен;

б) граммен;

в) куб метрмен;

г) сантиметрмен.

5. Ауа райы дегеніміз не?

а) Атмосфераның төменгі кабатының белгілі уакыттағы және белгілі жердегі күйі;

ә) ауа райының температуралық режимі;

б) белгілі жердегі жауын-шашын;

в) климат;

г) ауа массаларының қозғалуы.

6. Климат дегеніміз не?

а) Кандай да бір жерге ерекшеленген көп жылдык ауа райының режимі;

ә) белгілі бір жердегі жауын-шашын мөлшері;

б) температураның өзгеруінен болатын құбылыс;

в) бұлттылықтың мөлшеріне байланысты күн райы;

г) белдеулердің күн сәулелерінің түсу мөлшеріне карай өзгеруі.

7. Қандай күндер күн мен түннің теңесуі болып табылады?

а) 10 қазан мен 10 сәуір;

ә) 25 қыркүйек пен 15 наурыз;

б) 21 желтоқсан мен 22 маусым;

в) 23 қыркүйек пен 21 наурыз;

г) 29 ақпан мен 30 тамыз.

8. Ауа қандай негізгі газдардан тұрады?

а) 3% азот, 10% оттегі, 84% күкіртті газ және 3% басқа газдан;

ә) 78% азот, 21% оттегі және 1% басқа газдардан;

б) ауада барлык газдардың құрамдары бірдей;

в) тек оттегінен түрады;

г) азот пен оттегінен тұрады.

9. Жел дегеніміз не?

а) Жер бетінде ауаның горизонталь бағытта орын ауыстыруы;

ә) ауа бағытының өзгеруі;

б) ауаның үнемі қозғалыста болуы;

в) жердің айналуынан пайда болатын күш;

г) ауаның вертикаль түрде қозғалуы.

10. Атмосфералық кысымды өлшейтін құрал:

а) сынап барометр;

ә) термометр;

б) гигрометр;

в) психрометр;

г) түсбағар.

11. Жер шарында қанша күн түсу белдеуі бар?

а) 5

ә)6

б)4

в)2

г)7

12. Климат құрушы негізгі факторлар:

а) географиялық ендік, ауа массалары, жер беті жамылғысы;

ә) күннің түсу бұрышы;

б) желдің бағыты;

в) мұхиттың алыс-жақындығы;

г) мұхит ағыстары.

Чайнворд «Атмосфера»

1. Белгілі жерде қандай да бір уақыт аралығындағы тропосфераның күйі қалай аталады?

2. Атмосфералық қысымды өлшейтін құрал.

3. Жоғарғы және төменгі температура көрсеткіштерінің арасындағы айырмашылық қалай аталады?

4. Атмосфераның жайын зерделейтін маман (кәсіпкер).

5. Жылына 2 рет бағытын ауыстыратын желді қалай атайды?

6. Атмосфера қалыңдығы 8-ден 18 км-ге дейін алып жатқан төменгі ауа қабаты қалай аталады?

7. Желдің бағытын анықтайтын құрал.

8. Тәулігіне бағытын 2 рет ауыстыратын жел.

9. Қандай да бір жерге тән көпжылдық ауа райының режимі.

					1	А
2						Т
				3		М
		4				О
			5			С
	6					Ф
		7				Е
				8		Р
		9				А

Гидросфера

1. Гидросфераға не жатады?

_____________________________________________________________________________

2. Дүниежүзілік су айналымы қалай өтеді?

_____________________________________________________________________________

3. Дүниежүзілік су айналымының сызбанұсқасын салыңдар.

4.Су айналымы барысында құрлыққа жауған жауын-шашын сулары неліктен тұщы болады?

_____________________________________________________________________________

Дүниежүзілік мұхит және оның бөліктері.

Мұхиттың аты	Бөліктері	Ең терең жері (м)

4. Судың мұхиттан атмосфера арқылы құрлыққа және құрлықтан мұхитқа үздіксіз ауысу үрдісін_________________________________________________________деп атайды.

5. Мына төмендегі ұғымдарға анықтама беріңдер.

а) Мұхиттар
ә) Теңіздер
б) Ішкі теңіз
в) Шеткі теңіз
г) Шығанақ
ғ) Бұғаз

6.Төмендегі кестені толтыр.

Теңіздің аты	Қай мұхиттың бөлігі екені	Шектесетін материктері	Ішкі немесе шеткі екені
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

7. Жарты шарлар кескін картасынан мына нысандарды тау: оған өз аттарын жаз.

Аралдар: Гренландия, Мадагаскар, Жаңа Гвинея, Зонд аралдары, Жапон аралдары, Тасмания, Ұлыбритания, Жаңа жер.

Түбектер: Арабия, Аппенин, Скандинавия, Пиреней түбегі, Үндістан түбегі, Лабрадор.

Шығанақтар: Мексика шығанағы, Бискай шығанағы, Бенгал,Үлкен Аустралиялық шығанақ.

Бұғаздар: Мозамбик, Гибралтар, Беринг, Магеллан.

Шұңғымалар (науалар): Мариан, Пуэрто-Рико, Зонд.

8. Жер шарындағы ең терең шүңғымаға сипаттама беріңдер.

а) аты;

ә) географиялык орны;

б) мұхиттың қай бөлігінде орналасқаны;

в) қай бағытқа созылып жатқаны;

г) тереңдігі қандай?

_____________________________________________________________________________

9. Оқулықтың мәтінінде аталған бір теңізге сипаттама беріңдер.

а) Теңіздің аты________________________________________Қандай мұхиттың бөлігі?

___________________________________Одан қалай бөлінген?

ә) Мұхиттың қай бөлігінде орналасқан?______________________________Аумағын шамамен анықтаңдар._______________________________________________________

б) Қай бөлігі материкпен ұласады?____________________________________________

Мұхитпен немесе теңізбен қандай бұғаз арқылы жалғасады?

_____________________________________________________________________________

10. Экватор маңындағы сулардың температурасы мен тұздылығы

шамамен__________________________________________ , ал поляр аймақтарындағы

теңіздердің температурасы мен тұздылығы____________________________________

Неліктен олай?____________________________________________________________

11. Мұхит ағысы дегеніміз –

12. Температурасына қарай ағыстар қалай бөлінеді,

13. Мұхит ағыстарының пайда болу себебі

14. Ағыстың жылылығы немесе суықтығы қандай ебептерге байланысты?

15. Жылы ағыстар_______________________________________________________ ал

ал суық ағыстар____________________________________________________________

16. Жарты шарлардың кескін картасына кызыл бағдаршамен жылы ағыстарды, көк бағдаршамен суық ағыстарды сызыңдар және аттарын жазыңдар.

17. Жылы және суық ағыстардың мысалдарын келтіріңдер.

_____________________________________________________________________________

18. Қайту мен толысу құбылыстарының пайда болу себептерін айтыңдар.

_____________________________________________________________________________

19. Адам толысу мен кайту құбылысын қалай пайдаланады?

_____________________________________________________________________________

20. Цунами дегеніміз –

_____________________________________________________________________________

Жағалауға жақын орналасқан тұрғындар цунамидің басталатынкақытын біліп отырады. Ол немен байланысты?

_____________________________________________________________________________

21. Теңізде тіршілік ететін қандай өсімдіктер мен жануарларды білесің?

_____________________________________________________________________________

Олардың ерекшеліктері.

_____________________________________________________________________________

Әркелкі таралу себебі.

_____________________________________________________________________________

22. Дүниежүзілік мұхит суын қорғау үшін кандай шаралар жүргізіліп жатыр?

_____________________________________________________________________________

23. Мұхитты зерттеп білудің қандай кажеттілігі бар?

_____________________________________________________________________________

24. Географиялық номенклатура. «Гидросфера» тақырыбындағы нысандарды картаны пайдалана отырып атау және көрсету.

25. Жер қыртысында кездесетін су________________________________________________

деп аталады.

26. Жер асты үңгірлері, көлдер мен өзендер қалай пайда болады?

_____________________________________________________________________________

27. Еспе су деп –

_____________________________________________________________________________

Қабатаралық су деп –

_____________________________________________________________________________

28. Еспе судың қабатаралық судан қандай айырмашылығы бар?

_____________________________________________________________________________

29. Өздерің көрген бүлақ немесе құдық туралы айтыңдар, оларды пайдалану және қорғау шаралары туралы не айтасыңдар?

_____________________________________________________________________________

30. Бұлақ деп –

_____________________________________________________________________________

31. Өзен дегеніміз –

_____________________________________________________________________________

32. Негізгі өзен басын___________________________________________________ алады.

33. Өзен жүйесінің суретін салыңдар, оның бөліктерін көрсетілген сандармен белгілеңдер.

1 - бастауы, 2 - құяр сағасы, 3 - оң жақ саласы, 4 - сол жақ саласы.

34. Өзен алабы дегеніміз –

_____________________________________________________________________________

35. Суайрық деп –

_____________________________________________________________________________

36. Тау өзендері_________________________________________ағады, жазық жер өзендері

_____________________________ағады.

37. ____________________________________________________ шоңғалдар пайдаболады.

38.____________________________________________________________сарқырама түзеді.

39. Өзендер ________________________________ , __________________________

______________________________және___________________________қоректенеді.

40. Жайы0, Сырдария, Енисейдің, Есіл, Іленің географиялық орындарын анықтаңдар. Оларды кескін картаға түсіріңдер.

41. Картаны пайдаланып, Ертіс өзеніне сипаттама беріңдер7

а) Қайдан басталады, қай бағытта ағады, қайда құяды?

_____________________________________________________________________________

ә) Қай өзеннің (көлдің, теңіздің) алабына жатады?

_____________________________________________________________________________

б) Тау өзені ме әлде жазық жер өзені ме?

_____________________________________________________________________________

в) Қалай коректенеді? Жыл ішінде деңгейі қалай өзгереді,

_____________________________________________________________________________

г) Шаруашылықта пайдаланылуы.

_____________________________________________________________________________

ғ) Өзенді қорғау.

_____________________________________________________________________________

42. Кескін картамен жұмыс істеу.

а) Дүние жүзіндегі ең ұзын өзенді, ең суы мол өзенді, экваторды екі рет кесіп өтетін өзендерді кескін картаға түсір.

ә) Енисей, Обь, Волга, Днепр, Лена және Қазақстанның іріөзендерін кескін картаға түсіріңдер.

43. Кескін картаға Анхель, Ниагара, Виктория сарқырамаларын түсіріңдер.

44. Көлдердің пайда болу жолдары.

1.____________________________________________________________________________

2.____________________________________________________________________________

3.____________________________________________________________________________

45. Мына көлдерді кескін картаға түсіріңдер. Байкал, Ладога, Онега, Каспий, Арал, Балқаш, Виктория, Танганьика, Жоғарғы көл, Мичиган.

46. Номенклатура (географиялық нысандарды картадан көрсетіңдер көрсетіңдер).

I топ

IIтоп

1. Қара теңіз

2. Жерорта теңізі

3. Бискай шығанағы

4. Гибралтар бұғазы

5. Магеллан бүғазы

6. Арабия түбегі

7. Лабрадор ағысы

8. Волга өзені

9. Ніл өзені

10. Байкал көлі

1. Балтық теңізі

2. Қызыл теңіз

3. Мексика шығанагы

4. Беринг бұғазы

5. Дрейк бұғазы

6. Лабрадор түбегі

7. Гольфстрим ағысы

8. Енисей өзені

9. Амазонка өзені

10. Каспий көлі

47. Өзен аңғарының көлденең қимасын сызбанүска арқылы бейнелеп, оның элементтерін санмен белгіле.

48. Астана қаласы __________________________________________________ өзенінің жағасында, Семей қаласы ____________________________________________ өзенінің жағасында орналасқан.

49. Көл дегеніміз –

_____________________________________________________________________________

50. Ағынды көлдерді екі сызықпен, ағынсыз көлдерді бір сызықпен сызыңдар: Байкал, Онега, Каспий, Танганьика, Арал, Ыстықкөл, Балқаш, Зайсан, Алакөл.

51. Кескін картаға мына көлдерді түсіріңдер: Байқал, Арал, Каспий, Балқаш, Онега, Ладога, Ыстықкел.

52. Қазақ халқының суды қадірлегені, қасиеттегені, аса жоғары бағалағаны оның ауыз әдебиет үлгілерінен, ақын-жазушылардың шығармаларынан айқын көрінеді: мысалы, Махамбет Өтемісұлының мына өлеңі:

"Шырылдап ұшқан қасқалдақ,

Көлінде жатып көркеймес,

Ортайса көлдің коғасы.

Суда жүзген нән балық

Шағала құсқа жем болар,

Үзілсе көлдің сағасы".

Осы өлеңнің мәнін түсіндіріңдер.

_____________________________________________________________________________

53. Көлдер шығу тегіне қарай қандай түрлерге ажыратылады? Сол көлдердің пайда болу сызбанұсқасын салыңдар.

54. Кескін картадан Каспий, Арал, Балқаш, Байкал, Виктория,Ұлы көлдерді тауып, аттарын жазыңдар.

_____________________________________________________________________________

55. Мұздық дегеніміз –

_____________________________________________________________________________

56. Мұздықтардың қандай түрлері бар?

_____________________________________________________________________________

57.Мұздықтар қалай пайда болады? Жауаптарыңды дүниежүзілік су айналымымен байланыстырыңдар.

_____________________________________________________________________________

58. Мұздықтардың маңызы туралы айтыңдар.

_____________________________________________________________________________

59. Мұхит, өзен, көлдерді қорғау үшін қандай шаралар қолданылады?

_____________________________________________________________________________

60. Қазақстан аумағында мұхит деңгейінен 28 м төмен және 53 м жоғары орналасқан теңіздер (көлдер) бар. Олар қайсылар, қай жерде орналасқан?

_____________________________________________________________________________

61. Қазақстан аумағындағы ең ұзын өзеннің атын ата.

_____________________________________________________________________________

62. Қазақстан аумағындағы ең белгілі минералды суы бар курорт қай жерде орналасқан?

_____________________________________________________________________________

63. Каспий және Охот теңізі бір-бірінен өте алыс орналасқан. Табиғат жағдайлары да ұқсамайды. Дегенмен, бүл екі теңізде аттас географиялық нысандар бар. Картаны пайдаланып, соны анықтаңдар: ол қандай нысан және екі теңіз несімен бір-біріне ұқсайды?

_____________________________________________________________________________

64. Канал дегеніміз –

_____________________________________________________________________________

65. Бөген дегеніміз –

_____________________________________________________________________________

66. Каналдар мен богендер салынатын жерді алдын ала зерттеудің қажеттілігін түсіндір.

_____________________________________________________________________________

67. Жер бетіндегі суды қорғау үшін не істеу керек?

_____________________________________________________________________________

68. Кескін картаға өздеріңе белгілі каналдар мен СЭС аттарын түсіріңдер.

1. Теңіз деп нені атайды? Теңіздің шығанақтан қандай айырмашылығы бар? Теңіздің мұхиттан айырмашылығы немен сипатталады?

_____________________________________________________________________________

2. Италиядан Индияға баратьш қысқа су жолын жарты шарлар картасынан және глобустан көрсет.

3. Өзендер қоректенуінің қандай түрлері болады? Өздерің тұратын жердің өзендері қалай қоректенеді (суды қайдан алады)?

_____________________________________________________________________________

4. Өзендерді қорғау жөнінде қандай шара қолданылып жүр, тағы қандай шаралар қолдану керек деп ойлайсың?

_____________________________________________________________________________

1. Табиғаттағы су айналымының схемасын сыз. "Су тамшыларының саяхаты" атты әңгіме құрастыр. Дүниежүзілік су айналымының маңызы қандай?

_____________________________________________________________________________

2. Дүние жүзіндегі ең үлкен және ең терең бұғазды ата. Гибралтар, Беринг, Ла-Манш, Магеллан, Мазамбик бұғаздарының географиялық орындарына сипаттама беріп, олардың географиялық координаталарын анықтаңдар.

_____________________________________________________________________________

3. Мексика шығанағынан ішінде дымқылданған қағазы бар шөлмек табылған, онда "40° о. е." деген жазу бар. Мұхиттар картасы бойынша Шөлмектің өткен жолын қарап көріңдер. Бұл шөлмек ағыс бойымен тағы қайда бара алады?

_____________________________________________________________________________

1. Бұлақтың пайда болу себебін түсіндіріндер. Өздерің тұратын жерде бұлақ бар ма? Оның маңайы таза ма, ластанудан қорғала ма? Оны қалай қорғаған дұрыс деп ойлайсың?

_____________________________________________________________________________

2. Көлдің теңізден айырмашылығы неде? Өзіңнің таңдауың бойынша бір көл мен бір теңіздің географиялық жағдайына сипаттама бер (жоспарын өзің жаса).

_____________________________________________________________________________

3. Жапония аралдарының маңайында пайда болған цунами Америка жағалауына шамамен қанша сағатта жетеді?

_____________________________________________________________________________

4. Чайнворд "Гидросфера"

1. Мұхитта жүзіп жүретін мұзтау.

2. Дүние жүзіндегі ең үлкен материк.

3. Өзен сағасының тарамдалуы.

4. Материктер ортасында орналаскан өте ірі ішкі теңіз.

5. Тынық мұхиттагы ағыс.

6. Өзеннің басталатын жері.

7. Дүние жүзіндегі ең қуатты мұхиттык жылы ағыс.

8. Желдің бағытын анықтайтын аспап (құрал).

9. Батыс жарты шарында орналасқан мұхиттық суық ағыс.

10. Маңқыстау түбегіндегі облыс орталығының аты.

	1						Г
		2					И
						3	Д
			4				Р
				5			О
					6		С
			7				Ф
			8				Е
9							Р
						10	А

"Гидросфера" тақырыбы бойынша тест

1. Жердің су кабығы:

а) атмосфера;

ә) литосфера;

б) гидросфера;

в) стратосфера;

г) ноосфера.

2. Дүние жүзіндегі ең терең шұңғыма:

а) Мариан;

ә) Туамоту;

б) Гавайские;

в) Пуэрто-Рико;

г) Зонд.

3. Еуразия жағалауындағы шеткі теңізді ата:

а) Баренц;

ә) Жерорта;

б) Қара теңіз;

в) Охот;

г) Арабия теңізі.

4. Дүние жүзіндегі ең үлкен ішкі теңіз:

а) Азов;

ә) Лаптевтер;

б) Шығыс Сібір;

в) Жерорта теңізі;

г) Кызыл теңіз.

5. Төменде берілген нысандардың ішінен бұғазды белгіле:

а) Беринг;

ә) Бискай;

б) Бенгал;

в) Үлкен Аустралиялық;

г) Мексика.

6. Төменде берілген нысандардың ішінен шығанақты белгіле:

а) Гибролтар;

ә) Дрейк;

б) Беринг;

в) Мексика;

г) Магеллан.

7. Жер шарындағы ең үлкен және ең терең мұхит:

а) Атлант;

ә) Үнді;

б) Тынық;

в) Солтүстік мүзды мүхит;

г) Оңтүстік мүзды мүхит.

8. Ең ірі маржанды арал:

й) Үлкен тосқауыл рифі;

ә) Сахалин;

б) Зонд;

в) Туамоту;

г)Алеут аралдары.

9. Көлемі жағынан ең үлкен арал:

а) Исландия;

ә) Гренландия;

б) Жаңа жер;

в) Мадагаскар;

г) Жаңа Зеландия.

10. Ең үлкен түбек:

а) Арабия;

ә) Скандинавия;

б) Қырым;

в) Пириней түбегі;

г) Сомали.

11. Өте күшті жер сілкінуден пайда болатын толқын:

а) цунами;

ә) толқын;

б) дауыл;

в) тайфун;

г) циклон.

12. Қазіргі кезде кемелерде теңіздің тереңдігін өлшейтін құрал:

а) сейсмограф;

ә) эхолот;

б) лот;

в) батискаф.

13. Гидросфераның канша бөлігі дүниежүзілік мүхит суын құрайды (процентпен)?

а) 0,4%;

ә) 10,2%;

б) 75%;

в) 96,5%.

14. Дүниежүзілік мұхит қанша бөлікке бөлінеді?

а)1;

ә)2;

б)3;

3)4.

15. Көлемі жағынан ең үлкен мұхит:

а) Тынық;

ә) Үнді;

б) Атлант;

в) Солтүстік мұзды мұхит.

16. Гибралтар бұғазы қандай материктерді бөліп тұр?

а) Африка мен Еуразияны;

ө) Солтүстік Америка мен Еуразияны;

б) Оңтүстік Америка мен Антарктиданы;

в) Солтүстік Америка мен Оңтүстік Американы.

17. Судың қандай қасиеті 1л судағы заттың грамм мөлшерін көрсетеді?

а) Тығыздығы;

ә) түсі;

б) тұздылығы;

в) температурасы.

18. Ең ірі теңіз сүткоректілерін көрсетіңдер:

а) Піл;

ә) кит;

б) тюлень;

в) дельфин.

19. Кар жиегі (шекарасы):

а) Қар көп түсетін шекара;

ә) қар түсіп, лезде еріп кететін төменгі шекара;

б) қар жиналып және мұздыққа айналуы мүмкін болатын жоғарғы шекара;

в) биік таулардың басындағы қар аумағы.

20. Жер асты суларының негізгі кқорек көздері:

а) қар ерітіндісі, жаңбыр;

ә) өзен;

б) көл;

в) бұршақ.

Биосфера

1. Биосфераның шекарасы -

_____________________________________________________________________________

2. Тірі ағзалардың басты ерекшелігін атаңдар.

_____________________________________________________________________________

3. Биосфера кандай компоненттен түрады? Биосфера компоненттері арасындағы өзара байланысты стрелкамен көрсетіңдер.

жануарлар

өсімдіктер

адам

БИОСФЕРА

микроағзалар

4. Солтүстік мұзды мұхит жағасынан экваторға карай ойша саяхат жасап, өсімдіктер мен өсімдік түрлері қалай өзгеретінін байқайық.

_____________________________________________________________________________

5. Жер бетінде өсімдіктер мен жануарлардың әркелкі таралуын қалай түсіндіруге болады?

_____________________________________________________________________________

6. Өздерің тұрған жердің өсімдіктері мен жануарлары қандай?

_____________________________________________________________________________

7. Сендер тұрған жердің жануарлары мен өсімдіктері климат жағдайларына қалай бейімделген?

_____________________________________________________________________________

8. Тірі ағзалардың жер қабықтарына әсері қандай?

_____________________________________________________________________________

9. Ағзалардың атмосфераға әсері.

_____________________________________________________________________________

10. Ағзалардың гидроссфераға әсері.

_____________________________________________________________________________

11. Ағзалардың литосфераға әсері.

_____________________________________________________________________________

12. Топырақ қалай пайда болады? Қандай топырақ құнарлы болады?

_____________________________________________________________________________

13. Ең құнарлы топырақ.

_____________________________________________________________________________

14. Сендер тұрған жерде қандай топырақ басым?

_____________________________________________________________________________

Чайнворд «Биосфера»

1. Тіршілік мекен еткен жер қабығы.

2. Өсімдік әлемінің Жер шарында таралуына ықпал жасайтын негізгі фактор. 3. Планетамыздың органикалык заттарды ыдырататын «санитарлары».

4. Бұл табиғат зонасының климаты екі айқын маусыммен сипатталады.

Ол қандай табиғат зонасы?

5. Жарық энергиясының (күн сәулесінің) әсерінен жасыл өсімдіктерде неорганикалық заттардан органикалыкқ заттар құрылады. Бұл үрдісті қалай атайды?

6. Қазақстан аумағындағы дала мен шөл зонасының арасында орналасқан табиғат зонасы қалай аталады?

7. Өсімдік жапырақтарында болатын жасыл пигмент.

8. Саваннада өсетін белгілі ағаш.

		1	Б
	2			и
3					о
					4	с
						5	ф
				6				е
					7				р
								8		а

ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ҚАБЫҚ

1. Табиғат кешені дегеніміз не?

_____________________________________________________________________________

2. Географиялык қабық дегеніміз не? Жер қабықтарының байланыстарын сипаттап айтып бер.

_____________________________________________________________________________

3. Табиғат кешені арасындағы байланысты көрсет және түсіндір.

_____________________________________________________________________________

Климат

Жер

Ауа

Су

Жануарлар

Адам

Өсімдіктер

Топырақ

4. Әр түрлі табиғат кешендеріне мысалдар келтіріңдер.

_____________________________________________________________________________

5. Өздерің тұратын жердің табиғат кешеніне сипаттама беріңдер.

_____________________________________________________________________________

6. Жер бетінде қандай географиялық белдеулер бар?

_____________________________________________________________________________

7. Жер бетінде қандай табиғат зоналары бар? Оларды жарты шарлар картасынан көрсет.

8. Біз тұрған жер________________________________________белдеуінде орналасқан. Тұрған жеріміз________________________________________табиғат зонасына жатады.

Климаты______________________________________________________________________

Жауын-шашын_____________________________________________мм мөлшерінде түседі.

Қаңтардың орташа температурасы_________________________________С, шілденің орта

температурасы ________________________________________°С.

Тұрған жерімізден_______________________________________________өзені ағып өтеді.

Оның ағысы __________________________________________________________.

Арна_______________________________________аңғары____________________________

өзен__________________________________________________________айында қатады.

Топырағы_____________________________________________________________________

Жабайы жануарлар____________________________________________________кездеседі.

9. Окулықтың қосарбетіндегі карта бойынша кескін картаға негі және өтпелі белдеулерді белгілеңдер. Әрбір белдеудегі табиғат зоналарын бояп көрсетіңдер.

10. Экваторлық ұдайы ылғалды, мәңгі жасыл ормандар зона қай белдеуде орналасқан? Оның географиялыкқ жағдайына сипаттама беріңдер.

_____________________________________________________________________________

11. Субэкваторлық белдеуде ауыспалы ылғалды ормандар.Олар немен сипатталады?

_____________________________________________________________________________

12. Жарты шарлар картасынан саванналарды көрсетіңдер. Саванна жайлы айтып беріңдер.

_____________________________________________________________________________

13. Тропиктік және субтропиктік белдеуде қандай табигат зоналары бар? Олар немен сипатталады?

14. Қоңыржай белдеудің табиғат зоналарын атаңдар. Оларға қысқаша сипаттама беріңдер

_____________________________________________________________________________

15. Оңтүстік жарты шарда қоңыржай белдеу аз орын алады. Мұның себебін түсіндіріңдер.

_____________________________________________________________________________

16. Біздің республикамыздың аумағы қандай географиялық белдеуде орналасқан? Қазақстанды қандай табиғат зоналары басып өтеді? Өздерің түратын жер қандай табиғат зонасында орналасқаян?

_____________________________________________________________________________

17. Биіктік белдеу дегеніміз не?

_____________________________________________________________________________

18. Тауларда табиғат кешендері неліктен биіктік белдеулер бойынша өзгереді?

_____________________________________________________________________________

19. Табиғат корғау жөнінен дүние жүзі бойынша және Қазақстанда қандай шараларды жүзеге асыру көзделген?

_____________________________________________________________________________

20. Жергілікті жерде табиғатты қорғауға байланысты кандай шаралар жүргізіліп жатыр?

_____________________________________________________________________________

21. Өздерің тұрған жердің табиғат кешенін зерттеуге арналған топсеруен ұйымдастырыңдар және оның қорытындысын жазыңдар.

_____________________________________________________________________________

Жер бетіндегі адамзат

1. Жер шарында_________________________________________ млрд. халық тұрады.

2. Халық санын білудің қажеттілігі

_____________________________________________________________________________

3. Адамзат қандай нәсілдерге бөлінеді? Олардың ерекшеліктеріната.

_____________________________________________________________________________

4. Нәсілдік белгілер қалай қалыптаскқан? Нәсілдік белгілердің коршаған ортамен байланыстылығын түсіндіріңдер.

_____________________________________________________________________________

5. Нәсілдердің бір-бірімен теңдігін немен дәлелдеуге болады? Қазақстан Республикасы Конституциясында ұлттар теңдігі туралы не айтылған?

_____________________________________________________________________________

6. Оқулықтың қосымшасын - "Жердегі халық санының өсуі" кестесін пайдаланып, дүние жүзіндегі халық біздін заманымыздың басынан XX ғ. аяғына дейін неше есе өскенін есептеңдер. Неліктен халық саны көбейді деп ойлайсыңдар?

_____________________________________________________________________________

7. Қазақтар қандай нәсілге жатады деп ойлайсыңдар?

_____________________________________________________________________________

8.1999 ж. санақ бойынша Қазақстанда 15 млн. адам тұрады. Жер көлемі 2,7 млн км².1 шаршы километрге қанша адамнан келетіндігін есептеңдер.

_____________________________________________________________________________

9. Саяси картаның физикалық картадан айырмашылығы қандай?

_____________________________________________________________________________

10. Кестені толтыр. Дүние жүзінің саяси картасындағы мемлекеттер, олардың астаналары, астаналардың географиялық координаталары.

Мемлекет	Астанасы	Географиялык координатасы
Қазақстан
Ресей
Канада
АҚШ
Қытай

11. Картаны пайдаланып, мына жоспар бойынша таңдаған мемлекетіңе сипаттама бер: а) қай материкте орналасқаны; ә) қай жарты шарда орналасқаны; б) материктің қай бөлігінде екені; в) қандай мемлекетпен шектесетіні; г) мұхитка алыс-жақындығы; ғ) жер бедері; д) климаты; е) өзендері, көлдері; ж) халұы; з) астанасы.

12. Кестені толтырыңдар.

Мемлекет	Астанасы	Республика	Астанасы
1. Жапония		1. Ресей
2. АҚШ		2. Қазақстан
3.	Пекин	3. Өзбекстан
4.	Дели	4. Қырғызстан
5.	Бразилия	5. Украина
6. Финляндия		6. Белорус
7. Нигерия		7.	Душанбе
		8.	Ереван
		9.	Тбилиси
		10.	Баку

Осы кестеде аталған елдерді кескін картаға түсір.

13. Мына калалардың географиялық координаталарын анықта.

Қалалар	Ендігі	Бойлығы
1. Алматы
2. Пекин
3. Вашингтон
4. Дели
5. Астана

14. Кескін картаға Қазақстанның шекараларын жүргізіп, көрші мемлекеттердін аттарын жазыңдар. Облыстардың шекараларын және аттарын белгілеңдер. Еліміздегі ірі қалаларды түсіріңдер.

15. Америка мемлекеттері туралы чайнворд

1. Кубаның астанасы.

2. Мексиканың астанасы.

3. Мемлекет, астанасы - Лима қаласы.

4. Орталық Америкадағы мемлекет, астанасы Манагуа.

5. АҚШ-тың аста-насы.

6. Солтүстік Американың солтүстік бөлігінде орналасқан мемлекет, астанасы - Оттава қаласы.

7. Оңтүстік Американың оңтүстік бөлігінде орналасқан мемлекет, астанасы - Буэнос-Айрес қаласы.

		1		А
			2	М
		3		Е
4				Р
	5			И
			6	К
			7	А

16. Еуропа мемлекеттері туралы чайнворд

1. Еуропаның орталығында орналасқан мемлекет, халқы неміс тілінде сейлейді.

2. Пиреней түбегінің батысында орналасқан мемлекет, астанасы - Лиссабон қала-сы.

3. Хош (жүпар) иіс пен сән орталығы болған мемлекет, астанасы - Париж қаласы.

4. Шығыс Еуропадағы мемлекет, астанасы - Варшава қаласы.

5. Талай географиялық экспедицияларға бастау болған мемлекет, астанасы - Мадрид қаласы.

6. Тілі дүниежүзілік тіл болып саналатын мемлекет.

		1		Е
2				У
		3		Р
		4		О
	5			П
			6	А

17. Азия мемлекеттері туралы чайнворд

1. Халқының саны жағынан дүние жүзінде бірінші орын алатын мемлекет.

2. Болашақта Орталық Азияның барысына айналатын мемлекет.

3. Төрт аралда орналасқан Күншығыс елі.

4. Байырғы мемлекет, астанасы - Дели қаласы.

		1		А
			2	З
3				И
	4			Я

"Жер бетіндегі адамзат" тақырыбы бойынша тест

1. Дүние жүзіндегі халық саны ең көп мемлекет:

а) Қытай;

ә) Жапония;

б) Канада.

2. Жер шары халқының жалпы саны:

а) 5 млрд;

ә) 4 млрд;

б) 6 млрд.

3. Қандай мемлекет тұтас материкті алып жатыр?

а) Қытай;

ә) Аустралия;

б) АКШ.

4. Қазақстан мына елдердін қайсысымен шектеспейді?

а) Тәжікстан;

ә) Қытай;

б) Ресей.

5. Жердін Күнді толык бір айналып шығуына кететін уакыт:

а) бір ай;

ө) бір жыл (365 күн);

б) бір апта.

6. Планетамыздағы халқы ең көп материк:

а) Еуразия;

ә) Оңтүстік Америка;

б) Африка.

ЖЕРПЛІКТІ ЖЕРДІҢ ТАБИҒАТЫ МЕН ХАЛҚЫ

I. Жергілікті жердің географиялық орны, аумағы және шекарасы

1. Біздің тұратын материгіміз, мемлекетіміз, облысымыз, ауданымыз қандай?

_____________________________________________________________________________

2. Елді мекеніміздің географиялық координатасы.

_____________________________________________________________________________

3. Елді мекеннен Астанаға дейінгі қашықтық қандай? Казақстанның физикалык картасын пайдаланып, ара қашықтықты өлшеңдер.

_____________________________________________________________________________

4. Облыс, аудан аумағының көлемі қандай?

_____________________________________________________________________________

5. Қандай аудан, облыс немесе мемлекеттермен шектеседі?

_____________________________________________________________________________

6. Облыс, аудан шекарасының ұзындығы қанша?

_____________________________________________________________________________

II. Жер бедері, қазба байлықтары жөне оларды пайдалану

1. Жер бедерінің ерекшеліктеріне сипаттама беріңдер:

а) жер бедерінің түрлері;

ә) олардың елді мекеннен кандай бағытта орналасқаны;

б) жер бедері қандай тау жыныстарынан тұратыны;

в) жер бедері шаруашылыкта қалай пайдаланылады?

2. Топсеруенге шыққан кезде өздерің барган беткейді мына жоспар бойынша сипаттаңдар:

а) беткей жер бедерінің қандай пішінінің бөлігі екендігі (төбенің жыраның, өзен жағасының);

ә) беткейдің биіктігін өлшеу; ол деңгейлегішпен беткейдің биіктігің есептеп шығару;

б) беткейдің жалаңаштанған жерінен оның қандай тау жыныстарынан тұратындығын анықтаңдар;

в) осы жердің сызбанұсқасын салыңдар.

3. Жергілікті жердің жер бедері қалыптасуына қандай ішкі күштер әсер етті?

_____________________________________________________________________________

4. Жер бедерін қандай сыртқы күштер (ағын су, жел, т. б.) өзгертуде? Жауаптарыңды мысалмен дәлелдендер.

_____________________________________________________________________________

5. Өздерің тұрған жердің қойнауында қандай қазба байлыктары бар?

_____________________________________________________________________________

6. Олар облыс, аудан шаруашылығында қалай пайдаланылады?

_____________________________________________________________________________

Ш. Жергілікті жердің климатының ерекшеліктері

1. Сендер тұратын жердің климаты қандай? Оған жергіліктіжердің географиялық орны, күн сәулесінің мөлшері, желдердің, жербедерінің әсері қандай?

_____________________________________________________________________________

2. Ауаның температурасы қандай? Ең жоғарғы және ең төменгі температурасын атаңдар.

_____________________________________________________________________________

3. Өздерің тұратын жердің температурасының ай бойынша өзгерісінің графигін жасаңдар. Температураның жылдық өзгерісін, оның ауытқу амплитудасын анықтаңдар.

_____________________________________________________________________________

4. Сендер түратын жерде қандай желдер басым? Олар климатқа қандай әсерін тигізеді?

_____________________________________________________________________________

5. Өздерің тұратын жердегі кыс, көктем, жаз, күз мезгілдерінің ерекшеліктерін атаңдар

_____________________________________________________________________________

6. Климат жергілікті халыктың тұрмысы мен шаруашылығый қалай әсер етеді?

_____________________________________________________________________________

IV. Жергілікті жердің сулары

1. Өздерің тұрған жерде кандай өзендер, канал немесе су коймалары бар?

_____________________________________________________________________________

2. Жергілікті жердің өзеніне сипаттама беріңдер:

а) аты;

ә) қайдан басталатыны;

б) өзен салалары;

в) құятын жері;

г) өзеннін қай уақытта молығып, қай уақытта сабасына түсетіні;

ғ) шаруашылыкта қалай пайдаланылатыны;

д) экологиялык жағдайы қандай?

_____________________________________________________________________________

3. Жергілікті жердін көліне сипаттама беру:

а) көл қалай пайда болғаны;

ә) ағынды не ағынсыздығы;

б) көлдің қандай су көздерімен молығатындығы.

_____________________________________________________________________________

4. Жергілікті жердегі канал, бөген немесе су қоймасына сипаттама беріңдер.

_____________________________________________________________________________

5. Өздерің тұратын елді мекенде жер асты сулары қалай пайдаланылады?

_____________________________________________________________________________

6. Елді мекенде немесе оның маңайында жер асты суы шығып жаткан көзді не деп атайды?

_____________________________________________________________________________

7. Егерде жергілікті жерде минералдық сулар бар болса, олардың пайда болуына қандай жағдайлар әсер етті деп ойлайсыңдар?

_____________________________________________________________________________

8."Қайта қара, мына тұрған жерге сен,

Тауы жатыр аспанына өрлесең.

Баулары бар көлеңкені іздесең,

Бұлағы бар қанып ішер шөлдесең.

Жалын атып өз жүзіңдей шие, өрік,

Өз кеудеңдей жатыр көлден күй өріп.

Өзені де толқын алып өзіңнен,

Таулары да тұрар саған сүйеніп", -

дейді атақты акын Сырбай Мәуленов. Өлеңде қандай табиғат компоненттері бейнеленген? Бұл өлең арқылы ақын не айтпақшы? Өзің тұратын жерді аялап қорғау үшін не істер едің?

_____________________________________________________________________________

V. Туған жердің топырағы, өсімдігі және жануарлар дүниесі

1. Біздің өлкемізде қандай топырақ түрлері бар?

_____________________________________________________________________________

2. Топырақтың түзілуіне қандай факторлар әсер етеді?

_____________________________________________________________________________

3. Біздің өлкенің топырағының түзілуіне климаттың әсері қандай? Нақты мысалдар келтіріңдер.

_____________________________________________________________________________

4. Топырақтың құнарына жер бедері кандай әсер етеді?

_____________________________________________________________________________

5. Топырақтың өзгеруіне өсімдіктер мен жануарлар қандай әсер етеді?

_____________________________________________________________________________

6. Жергілікті жердің топырағына зиянын тигізетін қандай факторлар бар?

_____________________________________________________________________________

7. Топырақтың құнарлылығын қалай арттыруға болады деп ойлайсыңдар?

Өзіңнің болжамдарыңды дәлелдейтін деректер келтір.

_____________________________________________________________________________

8. Жергілікті жерде топырақтың қүнарын көтеру үшін кандай шаралар қолданылып жүр?

_____________________________________________________________________________

9. Өз туған жерлерің қандай табиғат зонасында орналасқан?

_____________________________________________________________________________

Естеріңе сақтайтын жайт.

Әдетте өсімдіктер аралас өседі, көптеген түрлерден құралған өсімдіктер бірлестігі пайда болады. Таза және көп түрлі өсімдіктер бірлестіті, сонымен қатар жабайы жөне мәдени өсімдіктер бірігіп, жер түгі пайда болады. Жер түгі өте күрделі, ол ір түрлі өсімдіктерден құралған. "Жер түгі" деген өлеңінде Ілияс Жансүгіров былай дейді:

"Ағашта өзің білген қарағай, тал,

Жалғыз-ақ неше алуан түрлісі бар.

Долана, үшқат, шетен, ырғай, арша,

Ак сасық, кызыл қайын, барша, шынар...

Сүттіген, еңлік, мейіз, киізкиік,

Ақшалғын, көкемарал, бетеге, раң,

Жапырақтеңге, бұйра, қисық иық,

Балдырған, уқорғасын, атқұлақты,

Елік жүр санасында соны киып,

Жүлкеуір, бәрпі, шырыш, шытыр,

Сауыны биемшектің кеп тұр иіп."

Қазақстанда өсімдіктердін бірнеше табиғи аймақтары бар, олардың әрқайсысының өзіне тән жер түгі болады.

10. Жергілікті жерде қандай өсімдіктер өседі? Оларға қысқаша сипаттама беріңдер.

_____________________________________________________________________________

11. Өсімдіктер шаруашылықта калай пайдаланылады?

_____________________________________________________________________________

12. Жылы күндері мол, су жеткілікті, топырағы құнарлы жерлерде адам қандай шаруашылықпен айналысады деп ойлайсыңдар?

Қазақстан аумағында мұндай жерлер кандай табигат зонасына тән.

_____________________________________________________________________________

13. Ауа райы ыстық, жауын-шашыны аз, топырағы құнарсыз жерлерде адам шаруашылықтың қандай түрлерін таңдайды?

_____________________________________________________________________________

Білгенің артық болмайды.

Қазақстанның орманды дала зонасында сарышұнақ, сұртышқан, қосаяқ, елік, бозторғай, қасқалдақ, сұқсыр үйрек сияқты жан-жануарлар мекендейді. Дала зонасында суыр,борсық, қарсақ, қоқиқаз, қайшыауыз, ителгі, т. б. кездеседі. Шөл мен шөлейтте үлкен құмтышқан, қарақұйрық,жалғай, сексеуіл жорғаторғайы, қыргғауыл, қамысторғай жөне қарақұрт, құршаян, түкті бүйі, т. б. кездеседі. Таулы аймактарда марал, құдыр,(кабарга), арқар, таутеке, көкқұс, үлар, шау қарға, т. б. мекендейді.

14. Жоғарыда айтылған жан-жануарлардың ішінде сендердій өлкелеріңде кездесетіні бар ма? Бар болса, солар туралы айтып бер.

_____________________________________________________________________________

VI. Жергілікті жердің табиғат кешендері

1. Табиғат кешені деп нені айтады?

_____________________________________________________________________________

2. Қандай табиғат кешендерін білесіңдер?

_____________________________________________________________________________

3. Өздерін тұрған жерде қандай табиғат кешендері бар? (Мысалы, жайылма, өзен аңғарының беткейі, суайрық, жыра, сай, т. б.)

_____________________________________________________________________________

4. Жергілікті жердің табиғат кешеніне сипаттама бер:

а) географиялық орны;

ә) жер бедерінің, тау жыныстарының ерекшеліктері және олардың орналасу сипаты;

б) климаттың табиғат кешеніне әсері;

в) жер астындағы және жер бетіндегі сулардың өсері;

г) топырағы;

ғ) өсімдіктері мен жануарлары;

д) бұл кешеннің кандай табиғат қорларына бай екені;

е) адам емірі мен шаруашылығына табиғат кешенінің қолайлы немесе қолайсыздығы;

ж) адам табиғат кешенін қалай өзгерткені;

з) табиғат кешенінің экологиялық мәселелері.

_____________________________________________________________________________

VII. Жергілікті жердегі халықтьщ тіршілігі мен шаруашылық

әрекеті

1. Жергілікті халықтың шаруашылык әрекеті табигат жағдайларымен қалай байланысты?

_____________________________________________________________________________

2. Сендер тұратын жердің бедері жазықты, таулы немесе төбелі болып келе ме? Жер бедері қандай шаруашылыққа ыңғайлы?

_____________________________________________________________________________

3. Қазба байлықтары қалай пайдаланылады?

_____________________________________________________________________________

4. Қандай өндіріс орындары салынған? Олар қандай өнім шығарады?

_____________________________________________________________________________

Есте сақтаңдар!Қазіргі кезде планетамызда көп кездесетіяі құбылыс - қышқыл жаңбырлар. Олар әр түрлі жанған отын қалдықтары су айналымына қосылған кезде пайда болады. Бұл жаңбырдың салдарынан ормандар, түрлі егістер құрып кетеді, көлдегі тіршілікке зиян келеді, ғимараттар бұзылады. Қышқыл жаңбырлар адам денсаулығына да қауіпті. Дегенмен қазіргі кезде кышқыл жаңбырларды болдырмайтын амалдар табылды. Ол жылу электрстанцияларының мұржаларына сүзгі орнатумен байланысты.

Қышқыл жаңбырдың салдары:

а) атмосферанын химиялық құрамы өзгереді;

ә) ғимараттарға зиян келтіреді;

б) ағаштарды құрта бастайды;

в) көлдің суы уланып, ондағы тіршілік жойылады;

г) қышқылдар топыраққа жиналады;

ғ) қышқыл жаңбыр адамның денсаулығына зиян келтіреді.

5. Сендер тұратын жердегі жауын-шашын суы таза ма? Таза болмаса, неліктен? Жауабына нақты деректер келтір.

_____________________________________________________________________________

6. Жергілікті жерде табиғат қорлары қалай пайдаланылады?

_____________________________________________________________________________

7. Адам өз шаруашылығымен табиғатқа қандай өзгерістер ешізді? Нақты мысалдар айта аласың ба?

_____________________________________________________________________________

8. Жергілікті жердің табиғатын қорғау үшін қандай шаралар жүзеге асырылды? Сендер өздерің қандай шаралар ұсынар едіңдер?

_____________________________________________________________________________

"Менің бағдарламам" деген тақырыпқа географиялык шығарма жазыңдар.

_____________________________________________________________________________

9. Өздерің тұратын жердің халкына мына жоспар бойынша сипаттама бер:

а) халықтың саны;

ә) қандай ұлт өкілдері тұратыны;

б) жергілікті халық шаруашылыктың қандай түрлерімен айналысатыны, оның неге байланысты екендігі;

в) жергілікті экологиялық мәселелерді шешудегі халықтың рөлі;

г) мемлекет тарапынан қандай табиғат қорғау шараларын жүргізілетіні.

_____________________________________________________________________________

Сендер білесіңдер ме?

Дүние жүзінде қоршаған ортаны корғауға арналған халықаралық ұйымдар бар. Олар:

1. "Дүние жүзілік табиғат қорғау қоры". Оның қызметі - қоршаған ортаны, табиғат ресурстарын және жануарларәлемін қорғау. Сонымен бірге бұл қор оку бағдарламаларын да дайындайды.

2. Жер достары - табиғат корғау мәселесімен айналысатын ұйым. Халықаралық, ұлттық және жергілікті деңгейіндегі өткізілетін шаралармен айналысады. "Жерді қорғауға арналған акция" атты жас ұрпак бөлімі бар.

3. "Өмір үшін күресу халықаралық ұйымы" - жергілікті қоршаған ортаны қорғау жөне тұрғын халықтың мүддесін ойлайтын ұйым. Адам құқығын насихаттау мен планетамыздың тазалығын сақтау шараларын көздейді.

4. "Оксфам" - табиғи апатты және экологиялық дағдарысқа ұшыраған аудандарға гуманитарлык көмек беруші ұйым. Ол халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту, денсаулық сактау, ауыл шаруашылығына пайдаланатын жаңа және ұзақ мерзімді бағдарламаларды ұсынады.

5. "Гринпис" - ядролық куат пен ядролық құрал пайдалануға қарсы және сонымен байланысты қышқыл жаңбырды болдырмау жолында күреседі. Айналадағы табиғатты ұқыпты қорғауға күш салып, соның ішінде дүние жүзінде киттердің құрып бара жатқанын ескеріп, киттерді аулау кәсіпшілігін 1982 ж. тоқтатты. "Гринпис" мүшелерінің айтуы бойынша, киттер 50 млн жыл өмір сүретін болады.

6. "Интермедиэйт Технолоджи" - жаңа технологиялардың ықпалымен жергілікті табиғат ресурстарын ұқыпты пайдаланып, халықтың әлеуметтік жағдайын көтеру қоры.

Балалар, біздің республикамызда және сендер тұратын жерде осындай жұмыс атқаратын ұйымдар бар ма? Олардың жұмысы туралы не айтасыңдар? Өз пікірлеріңді ортаға салыңдар.

_____________________________________________________________________________

1. Планеталар туралы анаграмма

Күн жүйесіндегі планеталардың аттарын рет-ретімен толтырғанда, көлбеу тор көз бойымен ең кішкентай планетаның аты шығады.

2.Ұзындық өлшеміне "О-ны" жалға,

Жүресің жер астында болат жолда.

3. Кара таспын, мен өзім қап-қарамын,

Үй жылытып көп жұмыс атқарамын.

"План және карта"

1. Бірдей абсолюттік биіктікті қосатын сызық.

_____________________________________________________________________________

2. Жер бетіндегі бір полюстен екінші полюске карайжүргізілген шеңбер.

_____________________________________________________________________________

3. Жердің бейнесі.

_____________________________________________________________________________

4. Алғаш дүние жүзін айналып шыққан саяхатшы.

_____________________________________________________________________________

5. Жер бетінің жазықка кішірейтілген бейнесі.

_____________________________________________________________________________

6. Полюстерден бірдей кашықтықта жүргізілген шеңбер.

_____________________________________________________________________________

7. XV ғасырда Ресейден Үндістанға саяхат жасаған саяхатшы.

_____________________________________________________________________________

8. Екі сәуленің арасында пайда болатын бұрыш.

_____________________________________________________________________________

9. Планды кескіндеудің бір түрі.

_____________________________________________________________________________

Жұмбақтар

1. Шеті бар, шегі жоқ.

2. Тұрғыны жоқ елдер, үйі жоқ қалалар, ағашы жоқ ормандар, суы жоқ теңіздер. Бұл не?\

3. Жүрсең де жетпейсің, ұшсаң да жетпейсің.

Жүктеу

Бөлісу

ЖИ арқылы жасау

Файл форматы:

docx

География Барлық материалдар 6 сынып

09.01.2019

851

Жүктеу

ЖИ арқылы жасау

Жариялаған:

Сергазиева Улжалгас Калмуратовна

Бұл материалды қолданушы жариялаған. Ustaz Tilegi ақпаратты жеткізуші ғана болып табылады. Жарияланған материалдың мазмұны мен авторлық құқық толықтай автордың жауапкершілігінде. Егер материал авторлық құқықты бұзады немесе сайттан алынуы тиіс деп есептесеңіз,
шағым қалдыра аласыз

қабілетті оқушыларға араналған карточкалар

қабілетті оқушыларға араналған карточкалар

Химия пәні

Тарих пәні

Биология пәні

Ағылшын тілі пәні

География пәні

Информатика пәні

Мектепке дейінгі білім беру

«Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті»

Дене шынықтыру

Білім алушылардың білім сапасын арттыру

Инклюзивті білім беру