Тексерген: Авсыдыкова К .А

Орындаған: Мирсабирова Мафтуна, Сарсенгалиев Мейрамбек

https://farabi.university/?lang=ru

Қарттарға әлеуметтік қызмет көрсетуде цифрлық технологияларды қолдану

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында әлеуметтік саясаттың басты бағыттарының бірі – халықтың осал топтарына, соның ішінде қарт адамдарға қолдау көрсету болып табылады. Қартаю – табиғи, бірақ әлеуметтік тұрғыдан күрделі процесс. Қарт адамдар көбіне денсаулығының әлсіреуімен, жалғыздықпен және әлеуметтік оқшауланумен кездеседі.

Осы жағдайларда цифрлық технологиялар олардың өмірін жеңілдетуге, қоғаммен байланысын сақтауға және әлеуметтік қызметтерге қол жеткізуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Әлеуметтік қызмет көрсету саласындағы цифрлық шешімдер – бұл инновациялық тәсілдер арқылы қызмет көрсетудің тиімділігін арттыру, уақыт үнемдеу және адами ресурстарды оңтайлы пайдалану құралы,

Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесіндегі цифрландырудың мәні

Цифрландыру – бұл ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы мемлекеттік және әлеуметтік қызметтерді автоматтандыру, тиімді ету процесі.

Әлеуметтік салада цифрландыру келесі бағыттарды қамтиды:

• әлеуметтік қызмет көрсету процестерін электронды форматқа көшіру;

• азаматтардың өтініштерін онлайн қабылдау;

• қызмет көрсету сапасын мониторингтеу;

• клиенттердің деректерін бірыңғай базада сақтау.

Мысалы, Қазақстанда азаматтар eGov.kz, E-otinish, Halyk Homebank, Kaspi.kz сияқты платформалар арқылы зейнетақы төлемдерін, жәрдемақыларды және әлеуметтік өтініштерді онлайн рәсімдей алады.

Қарт адамдардың әлеуметтік жағдайының ерекшелігі

Қарт адамдардың көпшілігі жалғыз тұрады, олардың көпшілігінің табысы тек зейнетақымен шектеледі. Денсаулық жағдайы әлсірегендіктен, үйден шығу қиын, ал интернет немесе жаңа технологияларды қолдану дағдылары төмен.

Сондықтан әлеуметтік қызмет көрсету жүйесінде қарттардың қажеттіліктерін ескере отырып, цифрлық құралдарды бейімдеп енгізу қажет. Мысалы, интерфейсі қарапайым мобильді қосымшалар, дауыс арқылы басқарылатын құрылғылар, үлкен шрифті экрандар және қашықтан көмек көрсету жүйелері.

Әлеуметтік қызмет көрсетудің негізгі бағыттары

Қарттарға көрсетілетін әлеуметтік қызметтер:

1. Үйде қызмет көрсету – әлеуметтік қызметкер аптасына бірнеше рет келіп, тұрмыстық көмек көрсетеді.

2. Жартылай стационарлық қызметтер – күндізгі орталықтарда медициналық және психологиялық көмек.

3. Стационарлық мекемелер – қарттар үйі, интернаттар.

4. Онлайн қызметтер – телемедицина, психологиялық кеңес, әлеуметтік порталдар.

Цифрлық технологиялар осы бағыттардың барлығын жеңілдетіп, үйлестіреді

Әлеуметтік саладағы цифрлық технологиялар

Қазіргі таңда әлеуметтік салада келесі цифрлық құралдар қолданылады:

• Телемедицина – дәрігермен бейнебайланыс арқылы кеңес алу, денсаулық көрсеткіштерін бақылау.

• Смарт-құрылғылар – жүрек соғысын, қысымды, қандағы қант мөлшерін өлшейтін сенсорлар.

• Онлайн платформалар – әлеуметтік көмекке өтініш беру, ақпарат алу.

• Мобильді қосымшалар – дәрі-дәрмек қабылдау уақытын еске салу, хабарлама жіберу.

• GPS құрылғылар – жалғыз тұратын қарттардың қауіпсіздігін қадағалау.

Телемедицина және денсаулық сақтау жүйесі

Телемедицина – бұл қарт адамдарға ең қажет технологиялардың бірі. Мысалы, ауылда тұратын зейнеткер үйден шықпай-ақ дәрігерге онлайн кеңес алады, қажет болса, өз медициналық көрсеткіштерін жібереді.

Қазақстанда «Densaulyk», «MyMed», «Digital Doctor» сияқты қосымшалар жұмыс істейді. Олар дәрігермен бейнебайланыс орнатуға және рецепті онлайн алуға мүмкіндік береді.

Смарт-үй жүйелері мен қауіпсіздік технологиялары

Қарттар үшін қауіпсіздік пен жайлылық – басты мәселе. Осыған байланысты «ақылды үй» жүйелері қолданылады.

Мысалы:

• қозғалыс датчиктері арқылы құлау кезінде автоматты хабарлама жіберіледі;

• дабыл түймесі арқылы жедел жәрдем шақырылады;

• үйдің жарығы мен жылуы автоматты түрде реттеледі.

Жапония мен Кореяда мұндай жүйелер кең таралған, ал Қазақстанда Astana Hub және Smart City Almaty жобалары аясында енгізіліп келеді.

Қарттардың цифрлық сауаттылығын арттыру

Цифрлық технологиялар тиімді жұмыс істеуі үшін қарттар оларды қолдана білуі қажет.

Сондықтан елде арнайы оқу бағдарламалары ұйымдастырылуда:

• «Күміс волонтерлер» жобасы аясында жастар қарттарға смартфон мен интернет пайдалануды үйретеді;

• Халыққа қызмет көрсету орталықтарында цифрлық кеңесшілер тегін нұсқаулық береді;

• Кітапханалар мен мәдени орталықтарда «цифрлық сауаттылық курстары» ашылған.

Қазақстандағы цифрландыру тәжірибесі

Қазақстанда әлеуметтік қызмет көрсету саласын цифрландыру бойынша нақты жобалар бар:

• E-otinish – әлеуметтік өтініштер мен шағымдарды онлайн қабылдайтын бірыңғай портал;

• Egov mobile – зейнетақы, жәрдемақы, медициналық сақтандыру қызметтерін алу;

• Social ID – әлеуметтік мәртебені автоматты анықтайтын жүйе.

Бұл жобалар әлеуметтік қызметтердің ашықтығын қамтамасыз етті.

«Digital Kazakhstan» бағдарламасы

2017–2025 жылдарға арналған «Digital Kazakhstan» бағдарламасының негізгі мақсаты – цифрлық экономиканы дамыту және халықтың өмір сапасын арттыру.

Бағдарлама аясында:

• мемлекеттік қызметтер электрондық форматқа көшірілді;

• ауылдық жерлерге интернет желісі тартылды;

• электронды денсаулық сақтау жүйесі енгізілді;

• әлеуметтік қызметкерлерге арналған IT-курстар ұйымдастырылды

Шетелдік тәжірибе

Жапония – егде адамдар ел халқының 30%-дан астамын құрайды. Мұнда роботтар қарттарға үй шаруасында көмектеседі.

Швеция – телемедицина мен онлайн күтім қызметі дамыған.

Оңтүстік Корея – жасанды интеллект қарттардың көңіл-күйін бақылап, эмоционалдық қолдау көрсетеді.

Эстония – барлық әлеуметтік қызметтер 100% цифрланған.

Цифрлық теңсіздік және кедергілер

Цифрландыру қарқынды дамығанымен, ауылдық жерлерде интернет пен құрылғы жетіспейді. Кей қарттарда смартфон да жоқ, ал кейбірі оны қолдана алмайды.

Бұл теңсіздікті жою үшін:

• интернет инфрақұрылымын кеңейту;

• арзан құрылғылар ұсыну;

• әлеуметтік пакетке «цифрлық көмек» қосу қажет,

Әлеуметтік қызметкерлердің цифрлық құзыреттері

Әлеуметтік қызметкерлер тек қамқоршы емес, сонымен қатар цифрлық жүйелермен жұмыс істейтін мамандар болуы тиіс.

Олар клиенттің электронды картасын жүргізіп, онлайн мониторинг жасай алуы қажет.

Сондықтан жоғары оқу орындарында «Әлеуметтік жұмыс және цифрлық технологиялар» пәні енгізіліп келеді.

Онлайн платформалар мен мобильді қосымшалар

Қарттарға арналған танымал платформалар:

• Egov mobile – мемлекеттік қызметтер;

• Densaulyk, MyMed – медициналық көмек;

• Kaspi care – төлем және сатып алу;

• Сенім 24/7 – онлайн психологиялық көмек.

Мұндай платформалар арқылы қарттар өмір сапасын жақсарта алады.

: Цифрлық технологиялардың әлеуметтік оқшаулануды азайтудағы рөлі

Интернет пен әлеуметтік желілер қарттардың жалғыздық сезімін азайтады.

Бейнеқоңырау, онлайн қауымдастықтар арқылы олар туыстарымен, достарымен үнемі байланыста бола алады.

Мысалы, Facebook пен WhatsApp-та қарттар үшін арнайы топтар бар, онда олар кеңес алмасып, қолдау көрсетеді.

Ауылдық аймақтардағы даму ерекшеліктері

Ауылдағы қарттар көбіне цифрлық инфрақұрылымнан алыста тұрады.

Сондықтан мобильді әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарын, «цифрлық автобустарды» енгізу тиімді.

Бұндай жоба Қостанай және Түркістан облыстарында пилот ретінде іске қосылды.

Болашақтағы даму бағыттары мен инновациялық ұсыныстар

Қарт адамдарға әлеуметтік қызмет көрсетуде цифрлық технологияларды қолдану – бұл тек бүгінгі күннің емес, келешектің де маңызды бағыты. Уақыт өткен сайын қоғам қартая түсуде, демек, қарт адамдарға арналған цифрлық экожүйе қалыптастыру — стратегиялық қажеттілік.

Болашақтағы даму бағыттарын бірнеше өзекті бағыттармен сипаттауға болады:

1. Бірыңғай цифрлық әлеуметтік платформа құру

Болашақта Қазақстанда қарт адамдарға арналған бірыңғай онлайн-платформа іске қосылуы қажет. Бұл жүйе:

• әлеуметтік көмекке өтініш беру;

• дәрігермен және әлеуметтік қызметкермен онлайн байланыс орнату;

• зейнетақы, жәрдемақы туралы ақпарат алу;

• төлемдер мен өтініштердің статусын бақылау;

сияқты барлық қызметтерді бір жерден ұсынар еді.

Мысалы, Эстонияда мұндай платформа табысты жұмыс істейді және азаматтың барлық әлеуметтік деректері электронды чип-картада сақталады.

2. Смарт-құрылғылар мен жасанды интеллект жүйелерін енгізу

Мысалы:

• Смарт-браслет арқылы жүрек соғысы мен қан қысымын өлшеп, қауіпті жағдай туындаса, автоматты түрде дәрігерге хабарлама жібереді.

• Смарт-камералар мен сенсорлар арқылы қарт адам ұзақ қозғалыссыз қалса немесе құлап кетсе, туыстарына немесе жедел жәрдемге хабар береді.

• AI-психологтар – чат-боттар мен виртуалды көмекшілер қарттармен сөйлесіп, эмоционалды қолдау көрсетеді.

Цифрлық денсаулық сақтау экожүйесін дамыту

Болашақта Қазақстанда «цифрлық денсаулық картасы» (Digital Health ID) енгізілуі мүмкін. Бұл карта әрбір қарттың медициналық тарихын, дәрігер қорытындыларын және дәрі-дәрмек қабылдау кестесін қамтиды.

Осылайша, дәрігерлер мен әлеуметтік қызметкерлер пациенттің жағдайын нақты уақыт режимінде бақылай алады.

Сонымен қатар, телемедицина кеңейіп, виртуалды консультациялар, қашықтан диагностика, медициналық деректерді автоматты талдау жүйелері жетілдіріледі.

4. Әлеуметтік қызметкерлердің цифрлық құзыреттерін жетілдіру

Болашақтағы маңызды бағыттардың бірі – әлеуметтік қызметкерлердің цифрлық сауаттылығын арттыру.

Бұл үшін жоғары оқу орындарында арнайы пәндер мен тренингтер енгізілуі тиіс:

• «Әлеуметтік қызметтегі Big Data және аналитика»;

• «Цифрлық этика және деректер қауіпсіздігі»;

• «Жасанды интеллект негіздері».

Сондай-ақ, әр аймақта «Цифрлық әлеуметтік орталықтар» ашылып, қызметкерлерге тәжірибелік оқыту жүргізілуі мүмкін.

5. Ауылдық аймақтарда цифрлық инфрақұрылымды күшейту

Ауылдық қарттар үшін интернет пен құрылғылардың жетіспеушілігі әлі де өзекті мәселе.

Болашақта:

• спутниктік интернет желісін дамыту;

• цифрлық автобустар» (жылжымалы қызмет көрсету орталықтары) жобасын енгізу;

• ауылдық әлеуметтік қызметкерлерге планшеттер мен онлайн байланыс құралдарын беру;

сияқты шешімдер жүзеге асырылуы тиіс.

Қорытындылай келе болашақта қарттарға әлеуметтік қызмет көрсетуде цифрлық технологиялар тек көмек құралы ғана емес, олардың өмір сапасын арттырудың негізгі факторы болмақ.

Қолданушыға бағытталған, қауіпсіз және инклюзивті цифрлық жүйелер – егде жастағы адамдардың қоғаммен байланысын нығайтады, әлеуметтік әділдікті қамтамасыз етеді және жалғыздық сезімін азайтады.

Қазақстан осы бағытта тұрақты даму жолында тұр.

Егер мемлекет, қоғам және технологиялар бірігіп әрекет етсе, «ақылды әлеуметтік қамқорлық» жүйесі жақын жылдары толық жүзеге асатыны сөзсіз!