Ұйымдастыру бөлімі:
Үй тапсырмасын тексеру:
Оқушылардан 116-беттегі
3-тапсырманы тексеремін, тақырып негізінде қосымша сұрақтар
қоямын.
Өткен тақырыпты бекіту:
Өткен тақырыпты сөзжұмбақ арқылы бекітіп, жаңа
сабақтың тақырыбын анықтаймын.
Жаңа сабақты түсіндіру:
Сұрақ-жауап.
-
Қазақ халқының ұлттық
аспаптарына қандай аспаптар жатады?
-
Қазақ халқының белгілі күйшілері мен
қобызшыларынан кімдерді білесіздер?
-
Күй дегеніміз не?
-
Қандай күйлерді білесіздер?
Қазақтың музыкалық аспаптары
үрмелі, ішекті және ұрмалы болып 3
топқа бөлінеді.
Үрмелі
аспаптарға: сырнай, сыбызғы, қамыс сырнай,
үскірік жатады. Ал ішекті
аспаптарға: домбыра, жетіген, шертер,
қобыз, шаңқобыз жатады. Ұрмалы
аспаптарға: даңғара, дауылпаз, асатаяқ
аспаптары жатады.
Аспаптар
|
Анықтамасы
|
|
Саз сырнай
– саздан жасалынып, үрлеп
тартылатын аспаптың бірі.
|
|
Домбыра
– қазақ халқының ең көп тараған
екі ішекті аспабы. Ол қазақтар арасында маңызды, өзіндік сипаты бар
аспап.
|
|
Шертер
– ежелгі ішекті аспап. Шертердің
көлемі домбырадан кіші, бірақ пішіні қобызға
ұқсайды.
|
|
Қобыз
– екі ішекті, қырыққа тарта
аттың қылы керілген ысқышы бар аспап.
|
|
Даңғара
– үні жаугершілік кезінде
сарбаздарды жинап, сапқа тұрғызуға, ұрандатуға, шайқасты тоқтатуға
бағытталған.
|
|
Асатаяқ
– абыздар мен бақсылардың
қолданған аспаптарының бірі болған.
|
Музыкалық аспаптардың
үлгілерін Қ.Қасымов, А.Ермеков, О.Бейсенбаев секілді шеберлер жасап
шығарды. Бұл аспаптар қазіргі күнде Мәскеу, Алматы, Семей
қалаларының мұражайларында сақтаулы тұр.
Қазақ халқының белгілі күйшілері мен
қобызшылары:
Қорқыт ата, Құрманғазы
Сағырбайұлы, Дина Нұрпейісова, Махамбет Өтемісұлы, Кенен Әзірбаев,
«Ұлытау» тобы, Асылбек Енсепов, Ақерке Тәжібаева
т.б.
Оқушыларға тақырыпқа байланысты тапсырмалар
орындатамын.
Тапсырма №1 (125-бет,
ауызша)
Мәтінді оқып, мазмұнын
айту, мәтінеге байланысты сұрақтарға жауап
беру.
Халықтың музыкалық аспаптары белгілі бір халыққа
тән әрі өзіндік ерекшелігі болады.
Қазақтың музыкалық аспаптары –
ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа ауысып келе жатқан мәдени мұра.
Ертеде аспаптарды ағаштан ойып, түрлі өсімдіктерден, малдың терісі
мен сүйегінен, мүйізі мен қылынан жасаған. Музыка аспаптарын
халыққа хабар бергенде, аңды үркіткенде, ән-күйлер орындағанда
пайдаланып отырды. Қазақтың халық аспаптар оркестріне домбыра мен
қобыздың алғашқы үлгілерін ұсынған профессор А.Жұбанов
болды.
Сұрақтар:
-
Қалықтың музыкалық аспаптары қандай
болады.
-
Ертеде аспаптарды неден
жасаған?
-
Ертеде музыкалық аспаптарды не үшін
пайдаланған?
-
Қазақтың халық аспаптар оркестріне домбыра мен
қобыздың алғашқы үлгілерін кім ұсынды?
Тапсырма №2
Мәтін ішіндегі берілген
сөйлемдерге морфологиялық талдау
жасаңыз.
Қобызшылар тобы
Қазақтың музыкалық аспаптары – ғасырлар бойы
ұрпаақтан ұрпаққа ауысып келе жатқан мәдени
мұра.
Қазақтың – дара, негізгі, жалпы, ілік
септік тұлғалы зат есім
музыкалық – дара, туынды, қатыстық сын
есім
аспаптары – дара, негізгі, жалпы, -тар –
көптік жалғау, -ы – т.ж.ІІІ жағы
ғасырлар – дара, негізгі, жалпы, -лар –
көптік жалғаулы зат есім
бойы – дара, негізгі, жалпы, -ы –
т.ж.ІІІ жағы, зат есім
ұрпақтан – дара, негізгі, жалпы, шығыс
септік тұлғалы зат есім
ұрпаққа – дара, негізгі, жалпы, барыс
септік тұлғалы зат есім
ауысып – болымды, салт, -ып – көсемше
тұлғалы етістік
келе – болымды, салт, -е – көсемше
тұлғалы етістік
жатқан – болымды, салт, -қан – есімше
тұлғалы етістік
мәдени
- дара, негізгі, сапалық сын
есім
мұра – дара, негізгі, жалпы, атау
септік тұлғалы зат есім
Күйшілер тобы
Қазақтың халық аспаптар оркестріне домбыра мен
қобыздың алғашқы үлгілерін ұсынған профессор А.Жұбанов
болды.
Қазақтың – дара, негізгі, жалпы, ілік
септік тұлғалы зат есім
халық – дара, негізгі, жалпы, атау
септік тұлғалы зат есім
аспаптар – дара, негізгі, жалпы, -тар –
көптік жалғаулы зат есім
оркестріне – дара, негізгі, жалпы, -і –
т.ж.ІІІ жағы, -не – барыс септігі
домбыра – дара, негізгі, жалпы, атау
септік тұлғалы зат есім
мен – жалғаулық
шылау
қобыздың – дара, негізгі, жалпы, ілік
септік тұлғалы зат есім
алғашқы – мезгіл
үстеу
үлгілерін – дара, негізгі, жалпы, -лар –
көптік жалғау, -ін – табыс септігі
ұсынған – болымды, салт, -ған – есімше
тұлғалы етістік
профессор – дара, негізгі, жалпы, атау
септік тұлғалы зат есім
А.Жұбанов – дара, негізгі, жалпы, атау
септік тұлғалы зат есім
болды – болымды, -ды – жедел өткен
шақ
Сергіту сәті. Оқушыларға Құрманғазының
«Адай» күйін тыңдатамын.
Тапсырма
№3
Берілген сызбаны дұрыс
орналастырыңыз.
Ж
етіген - ... өте нәзік, құлаққа
жағымды.
А спап
ағаштан қазақ халқының ерте заманнан
келе жатқан, жеті
ішекті шертпелі музыкалы
аспабы.
Аспаптың
үні көптеген ансамбльде ойналып,
кеңінен
насихатталып
келеді.
Жетіген
аспабы құрастырылып
жасалады.
Тапсырма
№4
Берілген анықтама бойынша
әңгіме құраңыз.
♫ Дина Нұрпейісова (1861 жылы
Батыс Қазақстан облысында дүниеге келді) –
домбырашы, күйші, композитор,
Қазақстанның халық әртісі.
♫ 8-9 жасында домбыраны тартуды
үйренген.
♫ 1870 жылы Құрманғазымен
кездескен.
♫ Динаның күйлері – «Байжұма»,
«Бұлбұл» т.б.
♫ 1937 жылы Халық өнерпаздарының байқауында
1-жүлдеге ие болған.
♫ Екі
рет Еңбек Қызыл Ту орденімен, медальдармен
марапатталған.
♫ 31.01.1955 жылы Алматы қаласында дүниеден
өтті.
Жаңа сабақты бекіту:
Жаңа сабақты кубизм әдісі
арқылы бекітемін.
-
Қазақ халқының ұлттық аспаптарын
атаңыз.
(домбыра, қобыз, сырнай,
сыбызғы, асатақ, даңғара т.б. )
-
Қ
азақтың әйгілі күйшілері мен қобызшыларын
атаңыз. (Қорқыт, Құрманғазы, Дина,
Махамбет, Кенен)
-
Домбыра мен қобыздың
алғашқы үлгілерін ұсынған профессор.
(Ахмет
Жұбанов)
-
Домбыра қандай
аспап? (екі ішекті
аспап)
-
Қазақтың музыкалық
аспаптары неше топқа бөлінеді? (3 топқа бөлінеді: үрмелі,
ішекті, ұрмалы)
-
Ішекті аспаптарға қандай
аспаптар жатады? (домбыра, жетіген, шертер,
қобыз, шаңқобыз).
Ү йге
тапсырма:
Деңгейлік тапсырма
ІІІ деңгей
Сызба бойынша «Қазақтың музыкалық аспаптары»
тақырыбына сөйлем құраңыздар.
ІІ деңгей
Тірек сызбалар негізінде
әңгіме құрыңыздар.
І деңгей
-
Ұнататын музыкалық аспаптарын жөнінде
әңгімелеңдер.
-
Лицейдегі өнер мектебі (мәтін
құру).
Б
ағалау:
Сабақта белсенділік танытқан оқушыларды
бағалаймын.
|