Қазақ халқының рухани құндылықтары

Қазақ халқының өмірлік философиясы ғасырлар бойы рухани құндылықтарға негізделіп қалыптасты. Дала төсінде еркін өскен халық үшін «рух» ұғымы – тіршіліктің мәнін айқындайтын басты өлшем болды. Қазақ ешқашан тек дүние-мүлікке ғана сүйенген емес, қайта жан тазалығы мен ар-ұжданды қастерледі. Сол себепті халқымыз «Дүние – қолдың кірі, ар – адамдықтың тірі» деп, рухты бірінші орынға қойған.

Имандылық – қазақ руханиятының өзегі. «Құдайсыз қурай сынбайды» деген сөз әр істің бастауында сенім жатқанын білдіреді. Үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету, жетім-жесірге қамқор болу – имандылықтан өрбитін қасиеттер. Мәселен, қазақтың дастарқанында берілетін бата – жай ғана тілек емес, ол – өмірге бағыт беретін рухани код. «Жақсының шарапаты тиеді, жаманның кесапаты тиеді» деп, ата-бабамыз жақсылыққа ұмтылуды өсиет етті. Салт-дәстүрлердің әрқайсысы халықтың рухани әлемінен сыр шертеді. Балаға ат қою кезінде «аты адамға мінез береді» деп ырымдаған, бесікке салу арқылы «баланың жолы таза болсын» деп тілеген. Тұсау кесу тойында «баламның қадамы ширақ болсын» деген тілек айтылды. Қыз ұзатудағы сыңсу әні – ананың жүрегінен шыққан сағыныш пен аманат. «Жеті атадан қыз алыспау» дәстүрі де жай ғана заң емес, ұрпақтың тектілігін сақтауға бағытталған рухани қағида. Ән мен күй – қазақ руханиятының айнасы. Домбыраның қоңыр үніне қазақтың қуанышы да, қайғысы да сыйды. Құрманғазының «Сарыарқасы» еркіндікті, Тәттімбеттің «Сарыжайлауы» елдің кең тынысын суреттейді. Ал «Елім-ай» әні халықтың басына түскен зұлмат күндерді еске салады. Ән мен күй – қазақтың жан серігі ғана емес, елді бірлікке ұйытқан рухани күш. «Ән өмірді ұзартады» деп бекер айтылмаған.

Жыраулар поэзиясы – халық руханиятының асқар шыңы. Асан Қайғы «Жерұйықты» іздеп, халыққа бақытты қоныс арман етсе, Бұқар жырау «Бірлік болмай, тірлік болмас» деп елді ынтымаққа шақырды. Махамбет жырлары азаттық рухын оятып, халықты қайсарлыққа тәрбиеледі. Жыраулардың әрбір сөзі – ұлттың рухани компасы, елдік мұраттың бағдаршамы. Қонақжайлық – қазақ болмысының ажырамас бөлігі. «Қонақ келсе – құт» деп білген халқымыз жолаушыны «құдайы қонақ» деп төріне шығарып, барын бөліскен. Көшпелі далада қонаққа үйін ашу – тек дәстүр емес, амандықтың, адамдықтың кепілі болды. «Асар» дәстүрі арқылы ауыл болып бір-біріне қол ұшын созған. Бұл – тек еңбек емес, рухани бірліктің көрінісі еді.

Осылайша, қазақ халқының рухани құндылықтары – ұлттың жаны мен болмысының тірегі. Ән-күй мен жыр-дастан, салт-дәстүр мен ырым-тыйым, имандылық пен қонақжайлық – барлығы да ұрпақ санасын қалыптастырып, болашаққа жол сілтейтін мәңгілік асыл қазына. Қазақ үшін рухани мұраларды сақтау – елдің амандығы мен бірлігінің кепілі. «Өнер өлмейді, өшпейді» дегендей, халқымыздың рухани құндылықтары да мәңгі жасай береді.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

4курс студенті

Сәрсен Мөлдір

«материал Алматы қаласы Дін істері жөніндегі басқармасымен ұйымдастырылған байқауға қатысу мақсатында дайындалған»