Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының

«Қостанай қаласы білім бөлімінің №16

жалпы білім беретін мектебі» КММ

Нургалиева Сауле Бауржановна,

қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушылардың функционалды сауаттылығын арттыру

Қоғамның қарқынды дамуы, ақпараттық кеңістіктің кеңеюі, цифрлық білімнің өсуі мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын жетілдіру қажеттілігін айқындап отыр. Функционалды сауаттылық – оқушының алған білімін өмірлік жағдаяттарда тиімді қолдана білуі, ақпаратты түсіну, талдау, салыстыру, шешім қабылдау қабілеттерінің қалыптасуы. Бұл құзыреттерді дамытуда қазақ тілі мен әдебиет сабағының орны ерекше.

Функционалды сауаттылықты дамытудың маңызы

Қазақ тілі мен әдебиеті – тек тіл үйрететін немесе көркем мәтін танытатын пән емес, ол оқушының ойлау дағдысын, тілдік қатынас мәдениетін, шығармашылық қабілетін дамытатын маңызды сала. Функционалды сауаттылықты дамыту арқылы оқушылар:

• түрлі мәтіндерді түсініп оқу, ақпаратты іріктей білу;

• әртүрлі жанрдағы мәтіндер құрастыру;

• оқиға, кейіпкер, мәселе бойынша өз көзқарасын дәлелдеу;

• коммуникативтік дағдыларын жетілдіру;

• өмірлік жағдаяттарға сәйкес тілдік нормаларды дұрыс пайдалану мүмкіндіктерін игереді.

Сабақта қолданылатын тиімді әдістер

1. Мәтінмен жұмыс және мәтіндік құзыреттілік

Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында мәтінмен жұмыс – функционалды сауаттылықтың негізгі құралы. Мұғалім оқушыларды әртүрлі мәтін түрлерімен (ақпараттық, көркем, публицистикалық, ғылыми) таныстырып, оларды талдауға, сұрақ қоюға, өз пікірлерін айтуға үйретуі қажет. «INSERT», «ЖИГСО», «RAFT» сияқты стратегиялар мәтінді түсіну мен қайта өңдеу дағдыларын жетілдіреді.

2. Коммуникативтік тапсырмалар

Диалог, пікірталас, рөлдік ойындар, монолог құрастыру жұмыстары оқушылардың сөйлеу мәдениетін дамытады. Тілді қолдану тәжірибесі артқан сайын оқушылар нақты жағдаяттарға сай тілдік бірліктерді тиімді қолдануды үйренеді.

3. Шығармашылық және зерттеушілік әрекет

Эссе жазу, әдеби кейіпкерлерге мінездеме беру, авторлық өлең немесе әңгіме құрастыру, жобалық жұмыстар орындау – оқушының шығармашылық ойлауын дамытып, дерек көздерімен жұмыс істеуге үйретеді. Бұл зерттеушілік қабілетін арттырып, ақпаратты қолдану білігін қалыптастырады.

4. Цифрлық сауаттылық элементтері

Интерактивті платформалар (Kahoot, Quizizz, Padlet, Google Forms), электрондық әдебиеттер, онлайн сөздіктер арқылы тапсырмалар орындау оқушылардың функционалды сауаттылығын заманауи талаптарға сай дамытады. Цифрлық ортада мәтін құрастыру, ақпарат табу, оны бағалау да маңызды дағды болып табылады.

5. Тұлғалық-бағдарлы оқу

Оқушының жеке қызығушылығын ескеретін тапсырмалар, таңдау мүмкіндігі берілетін шығармашылық жұмыстар оқуға деген мотивацияны арттырады. Оқушылар өздері қызығатын тақырыптар бойынша шағын зерттеу жүргізу, презентация дайындау арқылы тілдік және функционалдық біліктерін дамытады.

Әдебиет пәнінің рөлі

Әдебиет пәні арқылы оқушылар өмірлік құндылықтарды таниды, адамгершілік қасиеттерді бойына сіңіреді. Кейіпкерлер әрекетіне талдау жасау, өмірмен байланыстыру, мәселелік сұрақтарға жауап іздеу – функционалды сауаттылықтың негізі болып табылатын сыни ойлауды дамытады. Мысалы, Абай, Мұхтар Әуезов, Б.Майлин, Ш.Мұртаза шығармаларындағы әлеуметтік мәселелерді бүгінгі күнмен салыстырып талдау оқушылардың ойлау көкжиегін кеңейтеді.

Қорытынды

Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында функционалды сауаттылықты арттыру – бүгінгі білім беру жүйесінің негізгі міндеттерінің бірі. Сабақта түрлі белсенді әдістерді, мәтіндік және коммуникативтік жұмыстарды, цифрлық құралдарды қолдану арқылы ғана оқушының тілдік құзыреті жан-жақты дамытып, алған білімін өмірде қолдана алатын тұлға қалыптастыруға болады.