Қазақстан экономикасы:бүгіні мен болашағы

Аңдатпа

Мақалада экономиканың теориялық негіздері, еліміздің экономикасының әдістемесі, сондай-ақ экономиканың болашағын жақсарту негізгі әдістері қарастырылған, олардың қолданылу аясы, артықшылықтары мен кемшіліктері анықталған.

Түйінді сөздер:жіө,валюта,нарық,тиімділік,бәсекелестік,экономикалық өсу

Қазақстан Республикасы — Орталық Азиядағы ең ірі әрі экономикалық тұрғыдан дамып келе жатқан мемлекеттердің бірі. Тәуелсіздік алғаннан кейін ел нарықтық экономикаға көшіп, шетелдік инвестициялар тарту, жеке кәсіпкерлікті дамыту және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану арқылы экономикасын жедел дамытты.

Бүгінгі экономикалық жағдай

Қазіргі таңда Қазақстан экономикасы шикізаттық бағытта дамып отыр. Елдің негізгі табыс көзі — мұнай, газ және металл ресурстары. Бұл салалардан түсетін кіріс мемлекеттік бюджеттің негізгі бөлігін құрайды. Сонымен қатар ауыл шаруашылығы, өндіріс, көлік, құрылыс және қызмет көрсету салалары да дамып келеді.

2020 жылдан кейінгі пандемия мен геосаяси тұрақсыздық Қазақстан экономикасына да өз әсерін тигізді. Азық-түлік пен жанар-жағармай бағаларының өсуі, инфляция деңгейінің көтерілуі тұрғындардың сатып алу қабілетіне кері ықпал етті. Дегенмен, мемлекет тарапынан қолға алынған реформалар мен әлеуметтік қолдау шаралары экономикаға оң әсерін тигізіп отыр.

Экономикалық реформалар және даму стратегиялары

Қазақстан «Жаңа экономикалық саясат», «Қазақстан – 2050» стратегиясы, «Цифрлық Қазақстан», «Жасыл экономикаға көшу» секілді бағдарламалар арқылы экономиканың әртараптандырылуына және тұрақты дамуына ұмтылуда. Бұл бағдарламалар жаңа технологияларды енгізу, экспорт көлемін арттыру, шағын және орта бизнесті қолдау, ауыл аймақтарының әлеуетін арттыру сияқты мақсаттарды қамтиды.

Цифрландыру саласында еліміз электронды үкімет, финтех, ІТ-стартаптар бағытын дамытуда алға жылжып келеді. Ауыл шаруашылығында – аграрлық инновациялар енгізіліп, егіншілік пен мал шаруашылығының тиімділігі артуда.

Болашағы

Қазақстан экономикасының болашағы – диверсификация мен инновацияға байланысты. Мұнай мен пайдалы қазбалар қоры шектеулі болғандықтан, ел экономиканы шикізатқа тәуелділіктен арылтып, ғылым, өндіріс, туризм, IT, жасыл энергетика салаларын дамытуы қажет.

Сонымен қатар, адами капиталды күшейту – яғни білім беру, медицина және кадр дайындау сапасын жақсарту – болашақ экономикалық жетістіктің негізгі факторларының бірі болмақ.

Қазақстанның ЖІӨ-сі (Жалпы ішкі өнімі) — бұл елдің белгілі бір кезең ішінде (әдетте бір жылда) өндірген барлық тауарлары мен көрсеткен қызметтерінің ақшалай құны. Бұл көрсеткіш экономиканың ауқымы мен даму деңгейін сипаттайтын ең негізгі индикаторлардың бірі.

1. Ағымдағы ЖІӨ көлемі:

• 2023 жылы Қазақстанның ЖІӨ-і шамамен 276 миллиард АҚШ долларын құрады.

• Бұл көрсеткіш соңғы жылдары тұрақты өсім көрсетіп келеді, бірақ инфляция, мұнай бағасы және геосаяси тәуекелдер оған әсер етеді.

2. Жан басына шаққандағы ЖІӨ:

• 2023 жылы жан басына шаққандағы ЖІӨ шамамен 13 500–14 000 АҚШ доллары болды (ППС – сатып алу қабілеті паритеті бойынша).

• Бұл Орталық Азия елдері арасында жоғары көрсеткіш саналады.

3. ЖІӨ құрылымы (%):

• Өнеркәсіп (шикізат, мұнай-газ) – 35–40%

• Қызмет көрсету секторы – 50–55%

• Ауыл шаруашылығы – 4–6%

4. Негізгі салалар:

• Мұнай және газ

• Түсті және қара металлургия

• Ауыл шаруашылығы (бидай, ет, сүт өнімдері)

• Қызмет көрсету және сауда

• Қаржы секторы және IT

Болашағы:

Қазақстан ЖІӨ-сін арттыру үшін экономиканы шикізатқа тәуелділіктен босатып, әртараптандыруға тырысуда. Инновация, ауыл шаруашылығы, цифрлық технологиялар, «жасыл энергетика» — басты басымдықтар.

Нарықтық экономиканың артықшылықтары:

Тиімділік – ресурстар сұраныс жоғары салаларға бағытталады.

Инновация – кәсіпкерлер бәсекеде жеңу үшін жаңашылдық енгізеді.

Тауар мен қызметтің молдығы – тұтынушыға таңдау көп.

Сапа – бәсекелестік өнім сапасын арттырады.

Кемшіліктері:

Әлеуметтік теңсіздік – байлар мен кедейлер арасы алшақтайды.

Табиғи ресурстардың артық пайдаланылуы.

Мемлекет бақыламаса, монополиялар пайда болуы мүмкін.

Кейбір маңызды салалар (мысалы, денсаулық сақтау, білім) жеткіліксіз қаржылануы мүмкін.

Қазақстан және нарықтық экономика:

Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан социалистік жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшті. Мемлекет жекешелендіруді жүзеге асырып, еркін кәсіпкерлікке жол ашты. Қазіргі таңда елімізде аралас экономика моделі қалыптасқан — яғни, нарық заңдары жұмыс істейді, бірақ стратегиялық салаларда мемлекет белсенді рөл атқарады.

Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі соңғы жылдары айтарлықтай жақсарды. Бұл елдің жаһандық нарықтағы орны мен экономикалық реформаларының нәтижесі ретінде көрініс табады.

Жаһандық рейтингтердегі орны

IMD 2024 жылғы Дүниежүзілік бәсекеге қабілеттілік рейтингінде Қазақстан 67 елдің ішінде 35-орынды иеленіп, Орталық Азиядағы жалғыз ел ретінде танылды. Бұл көрсеткіш 2023 жылмен салыстырғанда екі сатыға жоғарылағанын білдіреді .

"Жасыл экономика" қағидаттарын енгізу және жаңартылатын энергия көздерін дамыту.

Цифрлық трансформация: "Цифрлық Қазақстан" бағдарламасы аясында IT саласын дамыту.

Инфрақұрылымды дамыту: Транспорт және логистика салаларында ірі жобаларды жүзеге асыру.

Қорытындылай келе, Қазақстан экономикасы тұрақты даму жолында, алайда болашақтағы табыс экономиканы әртараптандыру, инновацияларды енгізу және адами капиталды дамыту сияқты стратегиялық бағыттардың тиімді жүзеге асырылуына байланысты болады.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДИБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1.  Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 10 том

2. ↑ Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. 

3. ↑ Қазақ ССР қысқаша энциклопедиялық-2 том-Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы-Алматы,1987-

4. ↑ Қазақ ССР қысқаша энциклопедиялық-2 том-Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы-Алматы,1987-