Қазақстандағы музей ісінің дамуы: Мәдени мұраны сақтаудағы сенімді қадамдар

Қазақстан – бай тарихи-мәдени мұрасы бар мемлекет. Бұл мұраны сақтау, зерттеу және келер ұрпаққа жеткізу – мемлекеттің басты міндеттерінің бірі. Осы орайда, музейлердің маңызы арта түсуде. Олар тек өткеннің куәсі ғана емес, қазіргі қоғамның мәдени санасын қалыптастыратын орталықтар болып отыр.

Тәуелсіздік алғаннан кейін елімізде музей ісі жаңа деңгейге көтерілді. Қазіргі таңда Қазақстанда 200-ден астам музей жұмыс істейді. Олардың ішінде Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі, Ә. Қастеев атындағы өнер музейі, ел ішіндегі өлкетану және тарихи музейлер бар. Әр музей – өзінше бір білім ордасы, ұлттық құндылықтарды насихаттайтын маңызды мекеме.

Кеше де, бүгін де музейлерге ғылыми-зерттеу және тәрбиелік қызметтер тән. Бұл музей қызметінің іргелі саласы-экспозициялар мен көрмелерде айқын бой көрсетеді. Музейлер түрі мен саласына қарай іштей жіктеледі де. Олардың типі – негізгі қоғамдық белгісіне қарай анықталады. Осы белгілерге сәйкес музейлердің салалары арнайы өндіріс, ғылым өнер, салалары бойынша анықталады. Олардың ішкі жағдайлары музейлерде көрініс табады.

Қазіргі таңда әлемдік музейлердің бірнеше түрлері бар. Олар:

1. Тарихи музейлер-тарих ғылымдарының жүйесімен біріктірілген музейлер жатады: тарихи археологиялық, нумизматикалық, тарихи-революциялық, әскери-тарихи, тарихи-экономиялық, ағарту және білім тарихы, арнайы тарихи және т.б.

2. Өнертану музейлері-өнер және өнертану тарихына жататын музейлер. Мысалы: бейнелеу өнері музейі, сурет галереялары, скульптура (мүсін) музейлері, қолданбалы өнер музейлері, қолөнер, гравюра кабинеттері, театр, музыка, киноөнері музейлері және т.б.

3. Жаратылыстану тарихи музейлері-жаратылыстану ғылымдарына жататын музейлер. Оларға: биологиялық, ботаникалық (өсімдіктану), жануартану, геология, минералогия, палеонтология, антропология (адамтану) және экологиялық музейлер жатады.

4. Техникалық музейлерге-техника ғылымдар және өндіріспен байланысты музейлер: политехникалық, техникалық, авиация, байланыс, тау-кен ісі, темір жол көлігі, жеке кәсіпорындар музейлері, техника ескерткіштері т.б.

5. Әдебиеттану музейлеріне әдебиетке, жазушылардың өмірі мен қызметіне байланысты музейлер.

6. Мемориалды музейлер маңызды топты құрайды.

7. Кешенді музейлер-екі не одан да көп негізгі салаларды байланыстыратын музейлер: тарихи-өнертану, тарихи-сәулет, ауылшаруашылық музейлері (жаратылыстану ғылымы мен тарих салаларының бірігуі) және т.б. кешенді музейлердің ішінде кең тараған өлкетану музейлері мұнда жекелеген өнер бөлімдері де кездеседі.

8. Кеше де, бүгін де музейлерге ғылыми-зерттеу және тәрбиелік қызметтер тән. Бұл музей қызметінің іргелі саласы-экспозициялар мен көрмелерде айқын бой көрсетеді. Музейлер түрі мен саласына қарай іштей жіктеледі де. Олардың типі – негізгі қоғамдық белгісіне қарай анықталады. Осы белгілерге сәйкес музейлердің салалары арнайы өндіріс, ғылым, өнер, салалары бойынша анықталады. Олардың ішкі жағдайлары музейлерде көрініс табады.

Атадан қалған мұраға деген құрмет пен қастерлеу нәтижесінде көптеген тарихи құнды бұйымдар қазіргі заманда тәуелсіз республиканың алтын қорын, мәдени қазынасын құрап, ұлттық мақтанышымызға айналды. Олар саяси, ғылыми, мәдени, экономиялық талаптарды өте қажет ететін өзіндік қоғамдық институттар.

Соңғы жылдары музейлерде заманауи технологиялар белсенді түрде енгізілуде. Цифрлық форматтағы экспозициялар, виртуалды экскурсиялар, аудиогидтер мен интерактивті залдар келушілердің қызығушылығын арттырып отыр. Бұл — әсіресе жастарды музейге тартуда тиімді құрал. Жаңа технологиялар музейді тек жәдігерлер көрмесі емес, нағыз мәдени-танымдық кеңістікке айналдырып келеді. Жастар мен балаларға арналған квест-сабақтар, ғылыми-танымдық турлар музейлердің білім беру рөлін де күшейтіп отыр.

Музейлер білім беру мен туризм салаларының да маңызды құрамдас бөлігіне айналуда. Оқушылар мен студенттерге арналған танымдық экскурсиялар, тарихи сабақтар, шығармашылық шеберлік сағаттары – мұның бәрі музейлердің білім беру қызметін кеңейтіп отыр. Сонымен қатар, отандық музейлер халықаралық көрмелерге қатысып, шетелдік қонақтарға Қазақстан мәдениетін таныстыруда үлкен рөл атқаруда. Әсіресе, «Ұлытау – Түркістан – Алматы» бағытындағы тарихи-мәдени маршруттар аясында музейлердің рөлі ерекше.

Қазақстанда музей ісін дамытуға мемлекет тарапынан да үлкен қолдау көрсетілуде. Мәдениет саласын жаңғырту, музей мамандарын даярлау, заманауи инфрақұрылым құру – бұл бағытта жүйелі жұмыстар жүргізілуде.

Қорыта айтқанда, Қазақстандағы музей ісінің дамуы – бұл тек мәдениет саласының ілгерілеуі емес, ұлттың өткеніне деген құрметі мен болашағына деген сенімінің көрінісі. Музейлер – елдің тарихи жады мен рухани байлығының айнасы ретінде маңызды рөл атқаруын жалғастыра береді.