Білім беру ұйымының атауы

Бөлім

Педагогтың аты-жөні:

Күні :

Сынып: 10 жмб

Сабақтың тақырыбы

Гравитациялық өрістегі снарядтың қозғалысы

БЖБ 2 Динамика

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

10.1.2.3 - көкжиекке бұрыш жасай және вертикаль лақтырылған дененің қозғалысы кезіндегі физикалық шамалардың өзгерісін сипаттау

Сабақтың мақсаты

• Гравитациялық өрістегі снарядтың қозғалысын біледі;

• Көкжиекке бұрыш жасай және вертикаль лақтырылған дененің қозғалысы кезіндегі физикалық шамалардың өзгерісін сипаттайды;

Құндылықтарға баулу

• Бірлік және ынтымақ –командамен топтық тапсырмаларды орындап ,басқалармен біолескен жұмыстың нәтижесін қорғай алады;

• Жасампаздық және жаңашылдық-қарапайым өлшеулер жүргізу,практикалық есептерді шешуге арналған құралдармен жұмыс жасай алады;

• Білімнің жаратылыстану салаларындағы тәжірибиені бақылаудың ,жжүйелеудің ,түсінудің қарапайым дағдыларынығ болуы

• Еңбекқорлық құндылығы:түрлі мамандықтарға қызығушшылық таныту,өзіне өзі қызмет көрсетуге дағдылану.

Сабақтың кезеңі/уақыты

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

7 минут

Сәлемдесу

Оқушыларды түгелдеу.

«Адал азамат бағдарламасындағы құндылықтарды оқыту процесіне ұйымдастыру кезеңінен бастап,сабақтың әрбір кезеңінде жүргіземін»

«Еңбекқорлық пен кәсіби біліктілік» құндылығы

Ахуал орнату «Смайлик»әдісі

Үй тапсырмасы

тапсырмасы

Wordwoll платформасындағы ойын түріндегі тапсырманы орындайды.

https://wordwall.net/resource/52712748

«Кім жылдам?» ⏱️ (Жылдам жауап беру ойыны)

Мұғалім қысқа сұрақтар қояды, оқушылар жылдам жауап береді:

1. Снарядты жоғары лақтырғанда оның жылдамдығы неге азаяды?

2. Ең биік нүктеде жылдамдық неге тең болады?

3. Бұрышпен лақтырғанда қозғалыс қандай екі бөлікке бөлінеді?

4. Траекториясы қандай қисық сызық болады?

5. Гравитациялық өрісте үдеу қандай тұрақты шамаға тең?

6. Снаряд жерге түскенде неге үдейді?

7. Неліктен көлденең қозғалыс өзгермейді?

8. Снаряд қозғалысында ауырлық күші қай бағытта әсер етеді?

9. Бастапқы жылдамдық артса, траектория қалай өзгереді?

10. Бұрышпен лақтырғанда көлденең қашықтықты не анықтайды?

11. Жылдамдықты екіге қалай бөлеміз?

12. Неліктен ең биік нүктеде тек ауырлық күші ғана әсер етеді?

13. Спорттағы қай ойында бұрышпен лақтыру қолданылады?

14. Егер g=9,8 м/с² орнына аз болса, траектория қалай өзгереді?

15. Снарядтың ұшу уақыты нені тәуелді?

16. Тігінен жоғары лақтырғанда қозғалыс қандай болады?

17. Бұрышпен лақтырғанда көлденең қозғалыс қандай заңға бағынады?

18. Снаряд қозғалысын қай заңдылық сипаттайды?

19. Жылдамдық нөлге тең болатын нүктені қалай атаймыз?

20. Снаряд жерге түскеннен кейін қозғалысы жалғаса ма?

Оқушылар мұғаліммен сәлемдеседі.

Үй тапсырмасын орындайды.

Дискриптор :

Гравитациялық өрістегі снарядтың қозғалысын біледі;

Көкжиекке бұрыш жасай және вертикаль лақтырылған дененің қозғалысы кезіндегі физикалық шамалардың өзгерісін сипаттай алады;

Үй тапсырмасына берілген тапсырманы дұрыс орындай алады;

1 балл

Презентация

Жұмыс парағы

Көрнекіліктер

Сабақтың ортасы

30 минут

Жаңа сабақ

БЖБ тапсырмасын қосыз !

Жаңа сабақ

https://youtu.be/oKFqDmoJSoI?si=URLuhJZyaEKQtbUd

Стиммульяциялық программа көмегімен тақырыпқа сай тапсырманы зерттейді

https://www.vascak.cz/data/android/physicsatschool/template.php?s=gp_vrh_vodorovny&l=ru

https://www.vascak.cz/data/android/physicsatschool/templateimg.php?s=gp_skladani_pohybu&l=ru

https://phet.colorado.edu/en/simulations/projectile-data-lab

Топтық тапсырма .

Тапсырма: ChatGPT арқылы бүгінгі тақырып туралы есеп құрастырыңдар. Canva бағдарламасында топпен бірге постер жасаңыздар. Топпен бірге сынып алдында қорғаңдар.

Жұптық тапсырма

ЖИ көмегімен жасалған коммикстегі тапсырманы орындайды.

«Сәйкестендір» ?

Формула мен шамаларды сәйкестендіріңдер:

Оқулықпен жұмыс

Көкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дене қозғалысы
(деңгейлік есептер)

Бұл жинақта ауа кедергісі еленбейді. Егер көрсетілмесе, еркін түсу үдеуі g = 9.8 м/с² деп алынады.

Тұрақтылар және формулалар

• Ұшу уақыты: T = 2v₀sinα / g

• Ұшу қашықтығы: L = v₀² sin2α / g

• Ең жоғарғы биіктік: H = v₀² sin²α / (2g)

• Координаталар: x = v₀cosα·t, y = v₀sinα·t − g t²/2

Мұндағы v₀ – бастапқы жылдамдық, α – лақтыру бұрышы, t – уақыт.

A деңгейі – Бастапқы

1) 20 м/с жылдамдықпен 30° бұрышпен лақтырылған дененің ұшу уақытын, ұшу қашықтығын және ең жоғарғы биіктігін есепте.

2) 25 м/с, 45° бұрышпен лақтырылған дененің ұшу қашықтығын және уақытын тап.

3) 18 м/с жылдамдықпен 40° бұрышпен лақтырылған дененің 1.5 с өткендегі координаталарын (x, y) тап.

B деңгейі – Орта

1) Бастапқы жылдамдық 30 м/с. Қай бұрышта лақтырғанда ұшу қашықтығы максимум болады? Максимум қашықтықты да тап.

2) Доп 1.2 м биіктіктен 22 м/с жылдамдықпен 35° бұрышпен лақтырылды. Жерге түсу уақыты мен ұшу қашықтығын тап.

3) Дене 28 м/с жылдамдықпен лақтырылды. Ұшу қашықтығы 70 м болды. Лақтыру бұрышының мүмкін мәндерін тап (ауа кедергісі жоқ).

C деңгейі – Жоғары

1) Дене 26 м/с жылдамдықпен 50° бұрышпен лақтырылды. 5 м биіктікте тұрған нысанға дейінгі мүмкін көлденең қашықтықтарды тап.

2) 3 м биіктіктегі платформаны дәл көздеп лақтыру үшін 24 м/с жылдамдық берілгенде ұшу қашықтығын максимум ететін бұрышты және сол максималды қашықтықты анықта.

3) Бастапқы жылдамдық 27 м/с. Қабырғаға дейінгі қашықтық 35 м. Денені 35° және 55° бұрыштарымен лақтырғанда қабырғадағы биіктіктер қандай болады?

D деңгейі – Олимпиадалық

1) 32 м/с жылдамдықпен лақтыру кезінде дене 80 м қашықтықта жерге түсуі керек. Жолда x = 20 м жерде биіктігі 3 м қоршау бар. Қандай бұрыш(тар) бұл шартты қанағаттандырады?

2) Ұшу қашықтығы 95 м болу үшін лақтыру бұрышы 37° болғанда, қажетті бастапқы жылдамдықты тап.

3) Лақтырушы 20 м/с жылдамдықпен 50° бұрышпен лақтырады. x = 18 м жерде биіктігі 1.2 м платформа қозғалып барады (көлденең бағытта). Доп платформамен дәл түйісуі үшін платформаның тұрақты көлденең жылдамдығын тап (платформа бастапқыда x=0 нүктеден қозғалады деп ал). Ескерту: ауа кедергісі еленбейді.

Жауап кілті (қысқаша)

A деңгейі:

1) T ≈ 2.04 с | L ≈ 35.35 м | H ≈ 5.1 м

2) L ≈ 63.78 м | T ≈ 3.61 с

3) x ≈ 20.68 м | y ≈ 6.33 м

B деңгейі:

1) Максимум үшін α = 45° | L_max = v₀²/g ≈ 91.84 м

2) t ≈ 2.67 с | L ≈ 48.06 м

3) α₁ ≈ 30.52° | α₂ ≈ 59.48°

C деңгейі:

1) x ≈ [4.49, 63.44] м

2) α_opt ≈ 43.6° | L_max ≈ 61.7 м

3) y(35°) ≈ 12.24 м | y(55°) ≈ 24.96 м

D деңгейі:

1) α₁ ≈ 24.98°, y(20 м) ≈ 6.99 м | α₂ ≈ 65.02°, y(20 м) ≈ 32.2 м

2) v₀ ≈ 31.12 м/с

3) t_hit ≈ 1.4 с | y-доп ≈ 11.85 м | u ≈ 12.86 м/с

ЕБК тапсырмасы

ЕБҚ (жеңіл) – Көкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дене

Ауа кедергісі еленбейді. g = 10 м/с².

Тапсырма сипаттамасы

Доп v₀ = 20 м/с жылдамдықпен α = 30° бұрышпен көкжиекке лақтырылды.

Берілгені:

v₀ = 20 м/с; α = 30°; g = 10 м/с².

Сұрақтар:

1) Бастапқы жылдамдықтың құраушылары: vₓ және vᵧ мәндерін тап.

2) Ең жоғарғы биіктікті H анықта.

3) Ұшу уақытын T және ұшу қашықтығын L есепте.

Жауап үшін орын:

vₓ = ____________ м/с

vᵧ = ____________ м/с

H = ____________ м

T = ____________ с

L = ____________ м

Көмекші формулалар:

vₓ = v₀ cosα; vᵧ = v₀ sinα

H = v₀² sin²α / (2g)

T = 2v₀ sinα / g; L = v₀² sin2α / g

Жауап кілті (мұғалімге):

vₓ ≈ 17.3 м/с; vᵧ ≈ 10.0 м/с

H ≈ 5.0 м

T ≈ 2.00 с; L ≈ 34.6 м

Функционалдық сауаттылық тапсырмасы

БАЙҚОҢЫРДАН ҰШЫРЫЛАТЫН РАКЕТА ЖӘНЕ "КӨКЖИЕККЕ БҰРЫШ ЖАСАЙ ЛАҚТЫРЫЛҒАН ДЕНЕ" ҰҒЫМЫН САЛЫСТЫРУ

Функционалдық сауаттылыққа арналған мәтін және тапсырмалар

Мәтін

2015 жылғы 2 қыркүйекте Байқоңыр айлағынан «Союз ТМА‑18М» кемесі ұшырылып, құрамында қазақстандық ғарышкер Айдын Айымбетов болды. Бұл ұшырылым Халықаралық ғарыш станциясына (ХҒС) бет алды. ХҒС‑тың орбиталық еңкеюі шамамен i ≈ 51,6°; Сондықтан Байқоңырдан (ендігі ≈ 45,6°) ұшатын «Союз» ракетасы ұшу басталғаннан кейін біраз биіктік алған соң бағдарлау бағдарламасы бойынша көкжиекке қатысты біртіндеп еңкейіп (pitch), ұшу азимутын ХҒС орбитасының жазықтығымен сәйкестендіреді. Бұл – лақтырылған дене сияқты бір ғана тұрақты «бұрышпен» ұшады дегенді білдірмейді: ракетаның бұрышы уақыт бойынша үздіксіз өзгереді.

Ракетаның ұшу бағытын таңдауға бірқатар факторлар әсер етеді: (1) мақсатты орбитаның еңкеюі (ХҒС үшін 51,6°); (2) қауіпсіздік дәлізі – тұрғын аумақтар мен көрші елдердің үстінен ұшпау талабы (Байқоңырдан шығысқа тура ұшу Қытай үстімен өтетіндіктен, азимут шектеледі); (3) Жердің айналуы (шығыс бағыт тиімдірек); (4) желдің жоғары қабаттардағы әсері, динамикалық қысым (Max‑Q) және конструкциялық шектеулер; (5) жүктеменің массасы мен қозғалтқыштардың мүмкіндік қуаты; (6) ұшырылым терезесі – станция орбитасының қажетті түйісу геометриясына келуі.

Ал көкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дене үшін (ауа кедергісін елемей) бұрыш α тұрақты болып қалады, қозғалыс траекториясы – парабола: x=v₀cosα·t, y=v₀sinα·t − gt²/2. Мұнда ұшу уақыты T=2v₀sinα/g, ал ұшу қашықтығы L=v₀²sin2α/g.

Тапсырмалар (функционалдық сауаттылық)

1) Оқы да дәлелде:

а) Ракетаның ұшуында «бір ғана бұрыш» ұғымы неге жарамсыз екенін мәтінге сүйеніп түсіндір.

ә) "Азимут" пен "еңкею" (inclination) ұғымдарының айырмасын қысқаша жаз.

2) Дұрыс/Бұрыс (D/B) деп белгіле:

D/B: ХҒС‑тың орбиталық еңкеюі ұшу азимутын таңдауға әсер етеді.

D/B: Байқоңыр ендігі 45,6° болғандықтан, кез келген ұшырылым дәл 45,6° еңкеюлі орбитаға міндетті түрде шығады.

D/B: Ракетаның бұрышы уақыт сайын өзгеріп отырады.

D/B: Лақтырылған дененің идеал моделінде бұрыш тұрақты деп алынады.

3) Сәйкестендір:

1) Еңкею (inclination) A) Ұшу бағытының солтүстікке қатысты бұрышы (жер бетіндегі проекция)

2) Азимут (launch azimuth) B) Орбита жазықтығының экваторға қатысты бұрышы

3) Pitch (еңкеу бұрышы) C) Ракетаның жылжу бағытының көкжиекке қатысты бұрышы (уақыт бойынша өзгереді)

4) Есептеу және салыстыру:

Лақтырылған дене үшін v₀=20 м/с, α=30°, g=10 м/с². T мен L табыңдар. Содан кейін, ракетада неге осындай бір формуламен тұрақты α қолдануға болмайтынын 2-3 сөйлеммен түсіндір.

Жауап кілті (мұғалімге қысқаша)

1) а) Ракета бір ғана тұрақты бұрышпен ұшпайды: ұшу азимуты мен pitch бағдарламасы арқылы бұрыш үздіксіз өзгереді; мақсат – i≈51,6° орбитаға шығу.

ә) Еңкею – орбитаның экваторға бұрышы; азимут – жер бетіндегі ұшу бағытының географиялық бұрышы.

2) D, B (қате тұжырым), D, D.

3) 1‑B, 2‑A, 3‑C.

4) T ≈ 2.00 с; L ≈ 34.6 м. Ракетада α тұрақты емес, басқарылатын бағдарламаға сай өзгереді (Max‑Q, қозғалтқыш қуаты, орбита еңкеюі, қауіпсіздік дәлізі, жел және т.б. әсер етеді).

Оқушылар жаңа сабақты меңгеріп ,тапсырмалар орындайды.

Оқушылар ЖИ көмегімен берілген тапсырманы орындайды.

Оқушылар стиммульяциялық прграммада ерілген тапсырманы орындайды.

Оқушылар оқулықтағы тапсырманы орындайды.

Оқушылар функционалдық сауаттылық тапсырмасын орындайды.

Дискриптор :

Стиммульяциялық программа көмегімен тақырыпқа сай тапсырманы зерттейді

Гравитациялық өрістегі снарядтың қозғалысын біледі;

Көкжиекке бұрыш жасай және вертикаль лақтырылған дененің қозғалысы кезіндегі физикалық шамалардың өзгерісін сипаттай алады;

1 балл

Дискриптор :

ЖИ көмегімен берілген тапсырманы орындай алады;

Гравитациялық өрістегі снарядтың қозғалысын біледі;

Көкжиекке бұрыш жасай және вертикаль лақтырылған дененің қозғалысы кезіндегі физикалық шамалардың өзгерісін сипаттай алады;

1 балл

Дискриптор :

Оқулықтағы тапсырманы дұрыс орындай алады;

Гравитациялық өрістегі снарядтың қозғалысын біледі;

Көкжиекке бұрыш жасай және вертикаль лақтырылған дененің қозғалысы кезіндегі физикалық шамалардың өзгерісін берілген деңгейлік есептерді дұрыс шеше алады;

Есептің шартын түзе алады;

ХБЖға келтіре алады;

Көкжиекке бұрыш жасай

лақтырылған дененің қозғалысына арналған формулаларды дұрыс түрлендіріп ,есептің жауабын дұрыс таба алады;

4 балл

Дискриптор :

Функционалдық сауаттылық тапсырмасын дұрыс орындай алады;

БАЙҚОҢЫРДАН ҰШЫРЫЛАТЫН РАКЕТА ЖӘНЕ "КӨКЖИЕККЕ БҰРЫШ ЖАСАЙ ЛАҚТЫРЫЛҒАН ДЕНЕ" ҰҒЫМЫН САЛЫСТЫРа алады ; Ракета қозғалысындағы көкжиектік бұрыштың маңызын түсінеді;

Берілген есепті дұрыс шеше алады;

2 балл

Жұмыс парағы

Тапсырмалар

Cергіту

3 минут

Нейро жаттығулар

« Оң қол,сол қол» нейрожаттығуын жасайды

Оқушылар нейрожаттығуларды орындайды.

Мақтау ,мадақтау.

Сабақтың соңы

5 минут

Рефексия

Бағалау

Үй тапсырмасы

Сабақты бекіту тапсырмасы

Educaplay платформасындағы ойын түріндегі тапсырманы орындайды.

https://www.educaplay.com/learning-resources/24468001-learning_resource_lpYE5iElvn.html

Сабақты бекітуге берілген тапсырманы орындайды.

Дискриптор :

Гравитациялық өрістегі снарядтың қозғалысын біледі;

Көкжиекке бұрыш жасай және вертикаль лақтырылған дененің қозғалысы кезіндегі физикалық шамалардың өзгерісін сипаттай алады;

Сабақты бекіту тапсырмасын дұрыс орындай алады;

1 балл

Жұмыс парағы

Тапсырмалар

Рефлексия

Үй тапсырмасы:

Тақырыпты оқу,видео сабақты қарау.

Оқулық соңындағы сұрақтарға жауап жазу.Жаттығу есептерін аяқтау.Тақырыпқа байланысты қызықты зерттеу мен үй жағдайында қауіпсіздік шарасын сақтай отырып эксперименттер жасап видео материал дайындасаңыз да болады.

Сабаққа кері байланыс қалдыраады.

Жұмыс парағында

Өзін өзі бағалап бағалап сабақтың соңында хабарлайды.

Жұмыс парағында Өзін-өзі бағалау жүргізеді.

Кері байланыс стиккерлері

Жұмыс парағы

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты

10.1.2.3 - көкжиекке бұрыш жасай және вертикаль лақтырылған дененің қозғалысы кезіндегі физикалық шамалардың өзгерісін сипаттау

Формулалар:

Шамалар:

24. t = v₀ / g — ?

25. h = v₀² / 2g — ?

26. g = 9,8 м/с² — ?

• Биіктік

• Еркін түсу үдеуі

• Уақыт