Қоғамдағы мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік – психологиялық бейімдеудің маңызы.

Қоғамадағы мүмкіндігі балаларды әлеуметтік – психологиялық бейімелудің маңызы.

Педагогтар мен дефектологтардың пікірінше, біздің елімізде мұндай балалармен жұмыс жүргізетін жаңа, нәтиже бағдарламалемелер жоқтың қасы. Демек,мүмкіндіктері шектеулі балалар отбасындағы әлеуметтік - педагогикалық мәселелерін зерттеп білу және оларды шешуге әлеуметтік тәжірибеге сүйене отырып, отандық тол мамандарды тарту - бүгінгі күн тәртібіндегі ең өзекті мәселе.

Мүмкіндігі шектеулі балалардың тәрбиесі - дефектологиялық негізгі ұғымдарының бірі. Бұл процестің мақсаты мен міндетті -жалпы педагогикалық принціптерімен анықталған, яғни, олоарды қоғамдық пайдалы өмірге бейімдеу, азаматтық қасиеттерін қалыптастыру, бұлардың бәрі дефектіге сәйкес деңгейде. Соған тән әдістемелермен жеткізілуі тейіс.

Тәрбиенің бұл түрі тек қана педагоктармен ғана емес, арнайы мамандардың көмегімен жүргізуге асқаны орынды және бұл қарым өатынас қалыпты жағдайда өзара түсіністік, бір - біріне көмек беру жағдайында өткені дұрыс. Жас ерекшеліктерін ескере отырып, шешім қабылдай алуға, өзін - өзі қамтамасыз етуге, еңбекке, тәртәп мәдинетіне, ұжымда еңбек ете алатынлай деңгейге бейімдеу қажет. Мұндай балалардың тәрбиесі өзара түсінікті қажет етеді және оларды оптимистік рухта, өз - өзіне сенімді тәрбиелеудің мәні зор.

Әлем ғаламдары мүмкіндіктері шектеулі балалардың отбасында тәрбиеленуінің маңызы зор екендігін байқады. Отбасы мен білім ордасының бірін - бірі толықтырып, тәрбиелеуі олардың қоғамдық пайдалы қызыметке тез бейімделуін және мамандық таңдауға себептерін тигізетінін байқалы. Оның үстіне мұндай жарымжан балалардың құқығы халық аралық зағдылықтарымен қорғалған. Мүмкіндіктері шектеулі балалардың тәрбиесі бір - біріне қарама қарсы екі ұжымнан тұрады. Мүмкіндіктер шектеулі балалардың тәрбиесі бір - біріне қарама қарсы екі ұғымнан тұрады. Олардың бірі – «шеттетілгендер» , яғни ата - анасы баланы жан жақты материалдық жағынан толық қамтамасыз етедіғ ал оның ішкі әлеміне үніліп, рухани қажеттілігіне терең байлай бермейді. Тіпті кейде баланы жазалайы. Мұндай отбасындағы балалар іштей күйзеліске түседі. Ата - аналарының сүйіспеншілігіне, махаббатына қақымыз жоқ деп ойлайды. Олардың көңіл - күйі түсіп , сенімсіздік пайда болады. Осыдан келіп балалардың тіл дамуында, тәрбиесінде депрессияға тән көрністер пайда болады. Психологиялық шеттету баланың интелектуалдық дамуына кері әсерін тигізеді, білім деңгейін тежейді.

Екінші бір жағдай баланы шектен тыс қамқорлыққа алу. Ата- аналар баланы алдыңғы «кінәсін» сезініп, оны тым бос ұстап еркелетеді, кез келген өтінішін рнындауға тырысады. Мұндай отмасферадан өскен бала келеді. Өзін өзіне сенімсіз әлжуас болып өседі. Мұндай балалар әлеуметтік даму жағынан түрлі қиындықтарға тап болады.

Баланың өсіп өнуіне отбасындағы қалыпты жағдайдың әсері мол. Сондай ақ олардың достарымен араласуыныңда пайдасы өте көп. Ата - аналар тағдырдың осынау бақытсыз сыйыеа қарап , құр қол жайыа отырып алмауы керек, қандай жағдайда да мүмкіндігі шектеулі балаға қол ұшын беруге дайын болулары қажет. Отандық және әлемдік тәрбие көрсеткендей мүмкіндіктері шектеулі балалардың тәрбиесі ата –аналар мен мамандардың бірлесе байланыста болып атқарған жұмыстары баланың жетелеп дамуына ықпал етеді. Отбасы баланың қалыптасуына, алғашқы қадам жасауына жәрдемесуі тиіс, оның ер жетуіне жан –жақты ықпал ететін әлеуметтік топ мүмкіндігі шектеулі баланың өсіп- өнуіне жетіле дамуына, отбасы мүшелеріне тікелей байланысты. Сондықтан мүмкіндігі шектеулі бала дүниеге келе қалған жағдайда оның тәрбиесіне отбасының әрбәр мүшесі жауапты. Өйткені мұндай балалар отбасына көптеген проблемаларды өзімен бірге ала келеді. Алғаш рет ата- ана қорқынышты диагнозды естігенде , оларды үрей бейлейді, одан кейін олар өздерін кінәлі деп санай бастайды. Ауру бала отбасындағы әрбір ұрыс жанжалды ауыр қабылдап, іштей күйзеліске түседі. Баланың өз қатарластарынан кейін қалуы, шектен тыс қамқорлық, оған аяушылықпен қарау оның әлеуметтік жағынан бейімделуіне кедергі туғызып , ол көп жағдайда паталогиялық дерттердің басталуына жол ашады.

«мүмкіндіктері шектеулі балалар», «Кеміс балалар» немесе «Аномальді балалар» тобына психикасы мен дене бітімінде түрліше ауытқулары бар және жалпы дамуы бұзылған балар жатады. Аномальді –ол «anomflos»деген грек тілінен алған, ол қате теріс, дұрыс емес деген мағынаны білдіреді.

Бір ғана әрекеттің , қызыметтің кемәстәгә немесе дефектісі баланың дамуына тек белгілі бір жағдайда ғана әсерін тигізеді. Бірақ , ғана кемістіктің болуы бала ағызасының кеміс болып дамуын анықтайды. Мысалы , бір құлағы естімесе немесе бір көзі көрмесе-бұл міндетті түрле жалпы кемістік дамуға ауытқуға әкелмейді, өйткені бұл жағдайда баланың жалпы көру , есту мүмкіншілігі бұзылмайды, сонда да солардың негізгі әрекеттері сақталады. Аталмыш кемістіктер баланың қоршаған ортамен қарым- қатынасын әлі бұзбайды және жалпы білім беретін мектептерде оқуына да кері әсерін тигізбейді. Сондықтан, бұл кемістіктер бала ағызасының кеміс дамуының себебі болып есептелмейді. Айталық белгілі бір жасқа келген ересек адамның ағызасында пайда болған кемістік немесе дефект жалпы ауытқуға әкелмейді, өйткені оның психикалық даму процесі қалыпты жағдайда өткен , дұрыс қалыптасқан.

Сондықтан , мүмкіндіктері шектеулі балалар тобынакемістік саларынан дене бітімінің және психикасының дамуы тежелген немесе бұзылған , солардың салдарынан арнайы оқыту мен тәрбиені қажет ететін балалар жатады.

Мүмкіндіктері шектеулі балалардың негізгі категориялары.

1. Есту қабілеті бұзылған (соқыр, мүлде көрмейтін немесе нашар көретіндер) балалар.

2. Көру қабілеті бұзылған балаларғ тілі кемістігі бар балалар логапаттар

3. Сөйлеу қабілеті бұзылған балалар, тіл кемістігі бар балалар логапаттар.

4. Интелектуалды дамуы немесе ақыл ойығ ойлау қабілетті зақымдалған кемақыл (ақыл –ой кеміс және психалогиялық даму тежелген балалар)балалар:

5. Психикасы мен дене бітімінің дамуы комплекісі , күрделі түрде бұзылған балалар.

6. Тірек қимыл апараты зақымдалған балалар;

7. Психопатиялық өзгеріс бар (жүріс тұрысы , мінез – құлқы, тәртібі бұзылған) балалар.

Мүмкіндіктерін шектеулі балалардың санының өсуі, оларды оқыту мен тәрбиелеу, қоғамық өмірге және еңбекке араластыру- күрделі әлеуметік және педагогикалық мәселе болып отыр.

Әртүрлі кемістіктердің дамуы балалардың әлеуметік қоғаммен араласуын және өмірдің түрлі әсерлеріне әлеуметтік бейімделуіне әсерін тигізеді.

Кеміс дамудың құрылысы алғашқы дефектінің болуын көрсетеді( егер биологиялық фактор әсер етсе) және бірінші дефектінің пайда болуы екінші бұзылуға әкеліп соғады.

Екінші ауытқулардың нәтижесінде кеңістікте бағдарлау жасауы жеткіліксіз болады.Нақты бір затты айыра алмайды, жүрісінде өзгешілік болады.

Әлемдік медицина туа бітті,ауыр дертке шалдыққан балалардың құлантаза айығып кетпесе де оларды ортаға бейімдеуге болатынын алға тартады.Ол үшін логопед,дефектолог, неврапатолог,педиатр сынды мамандармен жұмыла жұмыс істегені керек.Қоғамда қор өкілдері балаларына қамқор болатын мұндай мамандарды табуды да өз мойындарына алып отыр.Бізге қолғабыз етуге ниетті екендіктерін айтып, хабарласатын мамандар баршылық.Сондай жандармен көмегіне сүйенбекпіз.

Кез-келген бала,соның ішінде мүгедек бала да қоғамда мен адамның көмегіне қамқорлық пен махаббатқа құқығы бар.Ортадан жырақ қалған балааларда ондай қажеттілік одан да жоғары және де олардың кейбіреуді медициналық қызметкер мен педагогтың назарын үнемі қажететеді.Медицина сауықтыру ауру,жарақат, жарымжан болудың салдарын шешеуге немесе жеңілдетуге бағытталған диагностикалық,емдік және сауықтыру іс-шараларынынң жиынтығын қарастыру.