«Қолөнер арқылы баланың ұсақ моторикасын дамыту»

Балабақшаға арналған ғылыми-әдістемелік мақала

Кіріспе

Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының негізгі міндеттерінің бірі – баланың жан-жақты дамуына жағдай жасау. Сол дамудың маңызды құрамдас бөлігі – ұсақ моториканы қалыптастыру. Саусақ пен алақанның қимылдары мидың сөйлеу орталығымен тікелей байланысты болғандықтан, ұсақ моториканың дамуы баланың сөйлеу, ойлау, зейін, есте сақтау сияқты танымдық қабілеттеріне үлкен әсер етеді.

Қолөнер – баланың шығармашылық әлеуетін ашатын, эстетикалық сезімдерін дамытатын, сонымен бірге моторлық дағдыларын жетілдіретін ең тиімді әдістердің бірі. Қолөнермен жұмыс істеу барысында бала түрлі материалдардың ерекшеліктерін зерттеп, оларды біріктіріп, қиялындағы бейнелерді жүзеге асырады. Бұл процестің әр қадамы — ұсақ моторикаға бағытталған жаттығулардың жиынтығы.

Қолөнердің ұсақ моторика дамытудағы ғылыми негіздері

1. Саусақ қимылы және ми байланысы
   Нейропсихологтар бойынша, саусақ қимылдары қозғалтқыш аймақтармен ғана емес, Брока сөйлеу орталығымен де байланысты. Сондықтан қол қимылдарының дәлдігі мен жылдамдығы артқан сайын балалардың сөйлеу дағдылары жақсарады.

2. Сенсорлық дамуға ықпалы
   Қолөнер барысында бала түрлі текстуралармен жұмыс істейді: қатты-қатты емес, тегіс-кедір-бұдыр, суық-жылы материалдар. Бұл тактильдік сезімді жетілдіреді.

3. Психоэмоциялық даму
   Қолөнер баланың өзін-өзі көрсетуіне, ішкі эмоциясын шығармашылық арқылы жеткізуіне мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде балада сенімділік қалыптастырады.

4. Көз–қол координациясы
   Әрбір детальді орнына қою, қиып, жапсыру – көзбен көру және қолдың қимыл үйлесімін талап етеді. Бұл да моториканың маңызды құрамдас бөлігі.

Қолөнер түрлері және олардың даму мүмкіндіктері

1) Жапсыру

Қолданылатын материалдар:

Қағаз, мата, жіп, мақта, табиғи материалдар, фетр, түймелер.

Дамытатын дағдылар:

• Қию, жапсыру дағдысы

• Саусақтың қимыл дәлдігі

• Зейін мен шыдамдылық

• Кеңістікті бағдарлау

Тапсырмалар үлгісі:

• «Гүл құрастыр» – дайын пішіндерді жабыстыру

• «Күзгі ағаш» – жапырақтарды жыртып аппликация жасау

• «Көңілді беттер» – көз, мұрын, ауызды дұрыс орналастыру

2) Мүсіндеу (пластилин, саз, кинетикалық құм)

Дамытатын дағдылар:

• Саусақ күшін реттеу

• Қолдың бұлшық етін нығайту

• Симметрияны түсіну

• Қиял-елестету

Жұмыс түрлері:

• Домалақтау, шымшып алу, созу, қысып илеу

• «Жемістер дүкені», «Орман аңдары», «Көңілді құбыжық» мүсіндеу

• Мозаикалық суреттер жасау

3) Қағазбен жұмыс (оригами)

Маңызы:

Оригами – екі қолды белсенді қимылдататын, дәлдік пен логикалық ойлауды қажет ететін өнер түрі.

Дамытатын дағдылар:

• Кеңістікті бағдарлау

• Қадамдық әрекетті орындау

• Қолдың ептілігін арттыру

Тақырыптар:

• «Қағаз қайық»

• «Құс», «Түлкі», «Балық»

• «Жүрек» бүктеу

4) Моншақ тізу, жіппен жұмыс

Материалдар:

Ірі моншақтар, макарон түрлері, түйме, қалың ине, жіп, бау.

Дамытатын дағдылар:

• Көз–қол координациясы

• Қолдың дәлдігі

• Ұқыптылық

• Түстер мен пішіндерді ажырату

Ойындар:

• «Түстер бойынша тіз»

• «Үлгі бойынша тіз»

• «Бір үлкен, бір кіші»

5) Табиғи материалдармен жұмыс

Материалдар:

Жапырақ, бұтақ, жаңғақ, ұлутастар, бұршақ, кепкен гүлдер.

Артықшылықтары:

• Сенсорлық сезімталдықты дамыту

• Табиғатқа қызығушылық

• Шығармашылық көзқарас

Жұмыс түрлері:

• «Күзгі букет»

• «Ұлутастардан сурет»

• «Жаңғақтан жануарлар»

Педагогтарға арналған әдістемелік ұсыныстар

1. Жас ерекшелігіне сай жоспарлау

• 3–4 жас: ірі пішіндер, жырту, қарапайым жапсыру

• 4–5 жас: қию, жіппен жұмыс, мүсіндеу

• 5–6 жас: күрделі аппликация, оригами элементтері, композициялық жұмыстар

2. Қолөнер алдында саусақ гимнастикасын қолдану

• «Көбелек», «Құмырсқа», «Түймелер» ойындары

• Саусақ жаттығулары моториканы жылытып, процеске дайындайды

3. Дайын емес, шығармашылық жұмысқа бағыттау

Баланың жеке ойын, қиялын ашуға мүмкіндік беру қажет. Дайын үлгіні көшіру – тек техникалық дағды, ал шығармашылықтың дамуы үшін еркіндік керек.

4. Зерттеу мен эксперимент жасауға мүмкіндік беру

Балаларға:

• желімнің қалай ұстайтынын

• пластилиннің температураға байланысты өзгеретінін

• қағаздың қалыңдық түрлерін
  байқауға жағдай жасау.

5. Қауіпсіздік ережелерін сақтау

• Балаларға қауіпсіз қайшы қолдану

• Желімді мөлшермен пайдалану

• Моншақ, түйме сияқты ұсақ заттарды бақылаумен беру

Ұсақ моториканы дамытуға бағытталған күнделікті мини-ойындар

1. «Түймелерді сұрыпта» – түстер мен көлеміне қарай бөлу

2. «Кім тез жинайды?» – фасоль, бұршақ, моншақ

3. «Жіпті өткізу» – картондағы арнайы тесіктерден өткізеді

4. «Құммен жазу» – науадағы құмға әріп, пішін салу

5. «Көктемгі жаңбыр» – саусақпен үстелді тықылдату

Бұл ойындар ұсақ моториканың жүйелі дамуына үлкен әсер етеді.

Ата-аналармен жұмыс

Педагог ата-аналарға үй жағдайында қолдануға болатын әдістерді ұсына алады:

• Қамырмен ойнау (тұзды қамыр мүсіндеу)

• Жіпке моншақ тізу

• Қағаз қиып жапсыру

• Үй шаруасына қатыстыру: көкөніс тазалау, қамыр басуға көмектесу

Ата-ана мен педагог бірлесе жұмыс істегенде, баланың дағдысы екі есе жылдам дамиды.

Қорытынды

Қолөнер — баланың ұсақ моторикасын, шығармашылық қабілетін, зейінін, танымдық процестерін дамытуға бағытталған жан-жақты құрал. Балабақшада жүйелі түрде қолөнер ұйымдастыру:

• сөйлеу тілінің дамуын тездетеді;

• мінез-құлық пен эмоциялық тұрақтылыққа әсер етеді;

• баланың өзіне деген сенімін арттырады;

• эстетикалық талғам мен еңбекке қызығушылықты қалыптастырады.

Сондықтан балабақша педагогтері қолөнерді оқу-тәрбие процесінің маңызды бөлігі деп қарастырып, оны түрлі әдістермен байытып, бала дамуына кешенді ықпал етуі тиіс.