«Қосымша білім беру ұйымында оқу процесін жоспарлау және қадағалау ерекшеліктері»

Жабаева Аимкуль Куанышовна

Астана қаласы, Махамбет Өтемісұлы атындағы оқушылар сарайы директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары

Қазіргі таңда білім беру жүйесі үздіксіз дамып, тұлғаның жан-жақты қалыптасуын қамтамасыз ететін жаңа бағыттарды талап етеді. Осындай бағыттардың бірі - қосымша білім беру. Қосымша білім беру - оқушылардың сабақтан тыс уақыттағы бос уақытын мазмұнды өткізуге, шығармашылық әлеуетін ашуға бағытталған педагогикалық процесс. Ол ресми оқу бағдарламаларынан тыс жүзеге асады және тұлғаның еркін дамуына негізделеді.

Қосымша білім беру ұйымдары балалардың шығармашылық, зияткерлік, әлеуметтік және кәсіби әлеуетін дамытатын маңызды платформа болып табылады. Бұл ұйымдардағы оқу процесін тиімді ұйымдастыру үшін жоспарлау мен қадағалау жүйесін жетілдіру аса өзекті мәселе болып отыр.

Қосымша білім беру ұйымдарында оқу процесін дұрыс жоспарлау және тиімді қадағалау – сапалы нәтиженің басты кепілі. Мақалада осы саланың өзекті мәселелері, жоспарлау әдістері мен бақылау құралдары қарастырылады. Мақаланы жазудағы мақсат - қосымша білім беру ұйымдарындағы оқу процесін жоспарлау мен қадағалаудың мазмұны мен ерекшеліктерін талдау арқылы тиімді әдістемелік негіздерін ұсыну.

Бүгінде қосымша білім беру саласында оқытудың вариативті бағдарламаларын қолдану, шығармашылық жобалар, диагностикалық құралдар арқылы мониторинг жүргізу – алдыңғы қатарлы тәжірибеге айналып келеді.

Оқу процесін жоспарлау ерекшеліктері

Икемділік пен вариативтілік

Қосымша білім беру ұйымдарының бағдарламалары стандартқа қатаң тәуелді емес, сондықтан олар икемді және оқушының жасына, қызығушылығына, қабілетіне қарай бейімделеді. Бағдарламалар әртүрлі бағытта болуы мүмкін: көркемдік-эстетикалық, спорттық, техникалық, экологиялық, туристік-өлкетану, ғылыми және т.б. Жеке тұлғаның шығармашылық қабілеттерін дамыту басты назарда болады. Сондықтан әр оқушының жеке ерекшеліктері ескеріледі. Қосымша білімде формальды бағалау (баға қою) жүргізілмейді. Бағалау формалды емес түрде, шығармашылық өнім, жеке портфолио, байқаулар мен көрмелер арқылы жүзеге асырылады. Қосымша білімде баланың жетістігі, белсенділігі, шығармашылық деңгейі ескеріледі. Педагог тарапынан рефлексия, пікір айту, кеңес беру сияқты қолдаушы әдістер қолданылады. Қосымша білімде жұмыс формалары әртүрлілігімен ерекшеленеді. Сабақтардан бөлек шеберлік сағаттары, байқаулар, фестивальдар, экскурсиялар, жобалар, көрмелер ұйымдастырылады. Оқушылардың жетістіктері, жобалары, марапаттары арнайы портфолиоға жинақталады.

Қадағалаудың негізгі мақсаты — оқушының жеке дамуын қадағалау және қолдау. Кәсіби бағдар бере отырып, оқушылардың шығармашылық әлеуетін кеңейту. Ал, бақылау үдерісі формалды емес сипатта, мотивация мен шығармашылықты қолдауға бағытталады.

Даму бағытын ескеру

Қосымша білім тек дағды емес, тұлға қалыптастыру құралы:

- Баланың өзін-өзі тануына көмектеседі;

- Қоғаммен байланыс орнатуға үйретеді;

- Мамандық таңдауға әсер етеді;

- Әлеуметтік теңсіздікті азайтады.

Қосымша білім ұйымдары оқушының әлеуметтік бейімделуіне, көшбасшылық, командамен жұмыс, жауапкершілік сияқты қасиеттерін дамытуға ерекше көңіл бөледі. Қосымша білім беру жүйесінде жоспарлау мен бақылаудың тиімді ұйымдастырылуы оқушылардың даму нәтижелеріне тікелей әсер етеді. Зерттеу нәтижелері бойынша, тиімді жоспарлау білім алушының қызығушылығы мен даралығын ескере отырып, нақты мақсаттар мен нәтижелерге бағытталуы тиіс.

Бағдарламалардың авторлық және таңдамалы болуы

Көп жағдайда педагог авторлық бағдарлама жасап, оны әдістемелік кеңесте бекітеді. Бағдарламалар бірнеше жылға жоспарланады (1 жылдан 3 жылға дейін). Қосымша білім беру ұйымдарында оқу бағдарламалары көбіне педагогтың өзі құрастырған авторлық негізде жүзеге асырылады. Жоспарлау барысында баланың жасы, қабілеті, қызығушылығы есепке алынады. Қосымша білім беруде ұзақ мерзімді, орта мерзімді және қысқа мерзімді жоспарлар қолданылады. Қосымша білім беру пәндері көбіне бірнеше саланы біріктіреді (мысалы, робототехника – техника, информатика, математика және шығармашылықты қамтиды).

Жоспарлау – оқу-тәрбие жұмысының негізі. Қосымша білім беру ұйымдарында жоспарлау келесі деңгейлерден тұрады:

-Бір жылдық оқу жоспары- ұйымның жалпы бағыты мен мақсаттарына сай құрылады;

-Оқу бағдарламалары - әр үйірме, секция немесе курсқа жеке құрылады;

-Күнтізбелік-тақырыптық жоспарлар - нақты сабақтардың тақырыптары, мерзімі, әдістері көрсетіледі;

-Жеке даму жоспары- оқушының қабілетіне, жасына және жетістігіне қарай жасалады.

Жоспарлау кезінде балалардың жас ерекшелігі, мотивация деңгейі және психологиялық жай-күйі ескерілуі тиіс.

Оқу процесін қадағалау және бағалау

Қадағалау – жоспардың орындалуын бақылау және сапасын сараптау. Қосымша білім беру ұйымдарында қадағалау мынадай формаларда жүргізіледі:

- Ішкі бақылау (меңгеруші, әдіскер тарапынан): сабаққа қатысу, есеп беру, талдау жүргізу;

- Сыртқы бақылау (Білім басқармасы, тәуелсіз сарапшылар);

- Ата-аналармен кері байланыс – оқушының даму деңгейі мен қатысу белсенділігін бағалау;

- Өзіндік бағалау – педагог пен оқушы тарапынан жасалады.

Зерттеу әдістері

• Сауалнама - қосымша білім беру педагогтарының арасында оқу жоспарын жасау және бақылау тәжірибесін анықтау;

• Құжаттарды талдау - оқу жоспарлары, тақырыптық-күнтізбелік жоспарлар, есептік құжаттар;

• Бақылау - сабақтар мен іс-шараларға қатысу арқылы оқу процесін ұйымдастыруды зерделеу;

• Салыстырмалы талдау - түрлі ұйымдардағы тәжірибелерді салыстыру.

Қосымша білім беру педагогының рөлі

Қосымша білім беру сапасы көбіне педагогтың кәсіби шеберлігіне тікелей байланысты. Педагог:

• Баланың жеке қабілетін анықтап, бағыт бере алады;

• Жаңа әдістер мен технологияларды қолдана отырып, сабаққа деген қызығушылықтарын арттырады;

• Балалармен еркін, сенімді атмосфера орната біледі.Заманауи тәсілдер мен технологияларды қолдана біледі.

Қазіргі кезде оқу процесінде ақпараттық технологияларды пайдалану кеңінен тараған:

- Онлайн платформалар арқылы сабақ өткізу (Zoom, Google Meet);

- Цифрлық күнделіктер мен электронды журналдар;

- QR-код, интерактивті тапсырмалар, ойын әдістемелері;

- STEM және STEAM бағытындағы жобалар.

- Онлайн сабақтар өткізу;

- 3D модельдеу, виртуалды зертхана;

- Робототехника, бағдарламалау;

- Цифрлық бағалау жүйелері (Google Forms, Kahoot, Quizizz).

Бұл құралдар оқушылардың қызығушылығын арттырып, сабақ сапасын жақсартады.

Кері байланысты ұйымдастыру

• Оқушының дамуын жүйелі бақылау үшін ішкі мониторинг жүргізіледі (сауалнама, сұхбат, бақылау).

• Ата-анамен және оқушымен кері байланыс маңызды рөл атқарады.

Қорытындылай келе, қосымша білім беру ұйымдарында оқу процесі тұлғаның жан-жақты дамуына бағытталған, икемді және шығармашылық сипатта ұйымдастырылады. Жоспарлау мен қадағалау жүйесінде формальдылық аз, ал педагогикалық қолдау мен ынталандыру - басты құрал болып табылады. Қосымша білім беру - оқушының толыққанды дамуына мүмкіндік беретін тиімді орта. Оқу процесін сауатты жоспарлау, педагогтың шеберлігі, заманауи әдістер мен технологияларды пайдалану және сапалы қадағалау - осы салада табысты жұмыстың кепілі. Қосымша білім - бұл тек сабақ емес, баланың ертеңгі болашағын қалыптастыру алаңы.

Мақала мазмұнына сай, келесі ұсыныстар берілді:

• Қосымша білім беру педагогтарына арналған әдістемелік нұсқаулықтар әзірлеу;

• Жоспарлауда SMART-мақсаттар әдісін қолдану;

• Қадағалаудың икемді формаларын (портфолио, өзара бағалау, кері байланыс) кеңінен енгізу;

• Педагогтардың біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру;

• Цифрлық платформаларды пайдалану арқылы жоспарлау мен мониторинг жүйесін автоматтандыру

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Бабанский Ю.К. "Оптимизация учебного процесса". -М.: Просвещение, 1982.

2. Лернер И.Я. "Педагогика и логика обучения". - М., 1974.

3. ҚР "Білім туралы" Заңы.

4. Әбенова З.Ш. Қосымша білім беру жүйесі: теория және тәжірибе. // Білім - Образование, 2020.

5. OECD. "The Future of Education and Skills – Education 2030" report, 2021.

6. Қосымша ашық дереккөздер: https://tr-page.yandex.ru/translate?lang=ru-kk&url=https%3A%2F%2Finfourok.ru%2Fuchebnoe-zanyatie-v-sisteme-dopolnitelnogo-obrazovaniya-osobennosti-planirovaniya-i-provedeniya-6883322.html