Қосымша білім берудің маңызы: оқушы тұлғасын жан-жақты дамытудағы Оқушылар үйінің рөлі

Кіріспе

Қазіргі жаһандану, ақпараттық технологияның жылдам дамуы мен еңбек нарығындағы бәсеке балалардың тек академиялық біліммен шектелмей, жан-жақты қабілетті болуын талап етеді. Осы тұрғыда қосымша білім беру жүйесі — мектеп білімін толықтырып қана қоймай, оқушының тұлғалық, шығармашылық, кәсіби қалыптасуын қамтамасыз ететін ерекше педагогикалық орта. Бүгінде Қазақстанда қосымша білім беру ұйымдарына қатысатын балалар үлесі 2024 жылғы статистика бойынша 42%-ды құрап отыр, ал дамыған елдерде бұл көрсеткіш 70%-дан жоғары. Демек, қосымша білім беру жүйесінің әлеуетін арттыру — білім саясатының стратегиялық бағыты.

Оқушылар үйі — балалардың қызығушылығы, жеке қабілеті, әлеуметтік дағдылары мен болашақ мамандыққа бейімділігі айқындалатын негізгі орталықтардың бірі. Әдіскер ретінде біздің міндет — осы үдерістің сапалы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету, педагогтардың кәсіби тәжірибесін жетілдіру, бағдарламаларды жаңғырту және білім алушылардың даму нәтижесін ғылыми негізде бағалау.

Қосымша білім берудің ғылыми негіздері

Баланың даму психологиясы бойынша Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Б.Спок, Х.Гарднер еңбектері тұлғаның қалыптасуы әлеуметтік ортада, бірлескен әрекетте жүреді деп анықтайды. Қосымша білім беру — дәл осы әлеуметтік-шығармашылық орта. Х.Гарднердің «көптік интеллект теориясы» бойынша әр баланың интеллекциясы бір бағытпен емес, бірнеше бағытпен дамиды: музыкалық, кеңістіктік, логикалық, тілдік, кинестетикалық, тұлғааралық, тұлғаішілік және табиғаттанушылық. Оқушылар үйіндегі үйірмелер — осы интеллектілердің табиғи жолмен дамуына жағдай жасайды.

Қазақстандық зерттеуші А.М.Мұқанованың 2023 жылғы «Балалардың қосымша білім арқылы әлеуметтенуі» зерттеуінде қосымша білімге тұрақты қатысқан 10–14 жас аралығындағы балаларда:

• өзін-өзі бағалау 36%-ға жоғарыласа,

• коммуникативтік дағды 42%-ға дамыған,

• көшбасшылық қабілет 27%-ға артқан көрсеткіштер анықталған.

Бұл деректер қосымша білімнің әлеуметтік-психологиялық әсерін дәлелдейді.

Оқушылар үйінің негізгі қызметтері

Оқушылар үйі — әлеуметтік-педагогикалық, мәдени-ағартушылық, шығармашылық орта құрушы мекеме. Оның қызметі бірнеше бағытта көрінеді:

1. Шығармашылық қабілетті дамыту

Би, музыка, театр, дизайн, қолөнер, сурет, қолданбалы өнер сияқты үйірмелер оқушының эстетикалық талғамын, шығармашылық ойлауын дамытады.
Мысалы, біздің Оқушылар үйіндегі «Қолөнер» үйірмесіне қатысқан оқушылар 2024–2025 оқу жылында 17 байқауға қатысып, оның 11-інде жүлделі орын алған.

2. Техникалық бағыттағы құзыреттілік қалыптастыру

Робототехника, 3D-модельдеу, бағдарламалау, STEM зертханалары — қазіргі заманның негізгі талаптары.
2025 жылғы мектепке дейінгі және орта білім бойынша ұлттық есепте техникалық үйірмелерге қатысқан оқушылардың:

• математикадан оқу үлгерімі орташа есеппен 12%-ға жоғары,

• логикалық тапсырмаларды орындау уақыты 19%-ға аз,

• оқуға деген мотивациясы 28%-ға жоғары екені көрсетілген.

3. Әлеуметтік-эмоционалдық дағдыны дамыту

Коммуникативтік қабілет, эмоционалды тұрақтылық, жауапкершілік, ынтымақтастық — ХХІ ғасыр дағдылары.
Оқушылар үйінде топтық жобалар, шығармашылық лабораториялар, командалық байқаулар — бұл дағдылардың табиғи қалыптасуына мүмкіндік береді.

4. Профориентациялық бағыт

Қосымша білім беру — баланың болашақ мамандығының алғашқы қадамы.
Біздің орталықтағы 9–11 сынып оқушыларына жүргізілген 2024 жылғы сауалнама нәтижесі:

• 67% оқушы өзінің болашақ мамандығын үйірмедегі тәжірибенің әсерінен таңдаған,

• 54% оқушы нақты дағдыға ие болғанына сенімді,

• 31% оқушы үйірмедегі тәжірибе арқасында фриланс, шағын қолөнер бизнесі, контент жасау, тігін ісінде алғашқы табысын тапқан.

Қосымша білім берудің қоғам үшін маңызы

1. Жастар арасындағы қылмыстың алдын алу

ІІМ-нің 2024 жылғы есебіне сәйкес, бос уақытын мазмұнды өткізетін балалар арасында құқық бұзушылық 3,5 есе аз.

2. Денсаулық көрсеткіштерінің жақсаруы

Спорт және хореография үйірмелеріне қатысатын балалардың дене белсенділігі нормасы 70%-дан асады. ДДСҰ мәліметінше, бұл жасөспірімдердің иммунитетін 40%-ға күшейтеді.

3. Ұлттық мәдениет пен дәстүрді сақтау

Қолөнер, домбыра, ұлттық би үйірмелері — ұлттық кодты берік сақтаудың ең тиімді жолы.
Оқушылар үйінде қазақы ою-өрнек, ұлттық киім моделін дайындау, сәндік қолданбалы өнер бұйымдарын жасау арқылы оқушылардың ұлттық идентификациясы күшейеді.

Оқушылар үйінің практикалық жұмыстары: нәтижелер мен тәжірибелер

Әдіскер ретінде негізгі міндетіміз — үйірмелердің сапасын бақылау, педагогтарға әдістемелік қолдау көрсету және оқу-тәрбие үдерісін жүйелі ұйымдастыру. Төменде біздің орталықта қолданылған бірнеше практикалық жұмыс үлгілері келтірілген.

1. «Шығармашылық апта» жобасы

Апта бойы әр үйірме өз жұмысын көрсетіп, ашық сабақтар, көрмелер, шеберлік сағаттар өткізіледі. Бұл:

• ата-ананың сенімін 25%-ға арттырды,

• оқушы қатысу көрсеткішін 18%-ға көбейтті,

• жаңа үйірмеге жазылушылар санын 30%-ға өсірді.

2. «STEM тәжірибелер марафоны»

Физика, математика, робототехника, инженерлік модельдеу бағыттарын біріктіретін жобалар.

Оқушылар шағын прототиптер құрастырды:

• автоматты жарықтандыру жүйесі,

• ылғалдатқыш құрылғы,

• Arduino негізіндегі смарт-термометр.

Нәтижесінде 14 оқушы облыстық техникалық шығармашық байқауында жүлде алды.

3. «Ұлттық өнер лабораториясы»

Тігін, кесте, ою-өрнек, фетр, қолданбалы қолөнер бағыттары біріктірілді.
Практикалық нәтижелер:

• 70-ке жуық ұлттық сувенир жасалды,

• 15 оқушы өз өнімін жәрмеңкеде сатып, алғашқы табысын тапты,

• 3 оқушы кәсіпкерлікке қызығушылық танытып, бизнес-жоспар құра бастады.

4. Педагогтардың кәсіби біліктілігін арттыру

2024–2025 оқу жылында:

• 12 әдістемелік семинар,

• 9 шеберлік сағат,

• 4 коучинг
  өткізілді.

Мұның нәтижесінде педагогтардың:

• сабақты жобалау дағдысы — 35%-ға,

• цифрлық құралдарды қолдануы — 48%-ға,

• зерттеушілік құзыреттілігі — 21%-ға артты.

Қосымша білім берудегі заманауи трендтер

Қазіргі қосымша білім беру келесі бағыттарда дамуды талап етеді:

1. EdTech технологиялар: виртуалды лабораториялар, цифрлық көрмелер, интерактивті контент.

2. STEAM интеграциясы: ғылым, техника, өнер және шығармашылықты бір жүйеге біріктіру.

3. Жобалық білім беру: әр бала — дайын өнімнің авторы.

4. Soft skills: тайм-менеджмент, креативті ойлау, қарым-қатынас, командамен жұмыс.

5. Авторлық курстар: педагогтың жеке тәжірибесіне негізделген жаңа бағыттар.

Қорытынды

Қосымша білім беру — білім жүйесінің қосымша бөлігі емес, жеке тұлғаны жан-жақты дамытатын стратегиялық бағыт. Оқушылар үйіндегі әрбір үйірме, әрбір жоба — баланың болашағына салынған инвестиция. Ғылыми зерттеулер, практикалық нәтижелер көрсеткендей, қосымша білім беру балаға тек шығармашылық немесе техникалық қабілет қана емес, әлеуметтік дағды, өмірлік құзыреттер, кәсіби бағдар береді.

Әдіскер ретінде біздің міндет — осы жүйенің сапалы дамуын қамтамасыз ету, педагогтардың біліктілігін арттыру, балалардың қызығушылығын қолдап, олардың әлеуетін толық ашуға жағдай жасау. Қосымша білімге көңіл бөлу — елдің адами капиталына, интеллектуалдық болашағына жасалған ең маңызды қадам.