Құқық- әділет пен парасат жолыМақсаты:Білімділік – оқушыларға адам құқықтары мен бостандықтары жайлы баптардан түсінік қалыптастыру, құқықтық білімдерін толықтыру;Дамытушылық – оқушылардың саяси саналығы мен таным белсенділігін арттыру, заңдарды талдай отырып, өз беттерімен салыстыра білуге, өмірде қолдана білуге, ойлау қабілетін дамыту;Тәрбиелік – адамгершілік, ізгі қасиеттер мен ар – ождан бостандығына, адалдық пен мейірімділікке баулу арқылы құқықтық тәрбие беру.Көрнекілігі: Қазақстан Республикасының Конституциясы, «Бала құқығы»конвенциясы, заңдар жинағы слайд.Сабақтың кезеңдері:I. КіріспеII. Құқық туралы жалпы түсінікIII. Өткенге көз жіберсек...(Тәуке ханның “Жеті жарғысы”)IV. Балалар құқығы туралы халықаралық конвенцияV. Көкейде жүрген сауалVІ.«Ойлан, тап»;VІІ. Мұны әрбір оқушы білуге тиісVІІІ. ҚорытындыҚанатты сөздер:«Ата заң әркімнің бойтұмары болып, оның әрбір қағидасы мүлтіксіз орындалғанда ғана ортақ мақсатқа қол жеткіземіз».Н. Назарбаев.«Бала бол, басқа бол – бәріне заң біреу - ақ»«Тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ».Ж. Баласағұн.I, Мұғалімнің кіріспе сөзі:«Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» деген аталы сөзді атамыз бекер айтпаған. Әр адам мемлекеттік заңдарды құрметтеп, ата – бабамыздың тәжірибесін үнемі назарда ұстап отыруы тиіс. Халқымыз 13 жастағы баланы «отау иесі» деп атады. Ал қазіргі Қазақстан Республикасының Ата заңы бойынша, қылмыс жасаған баланы 14 жастан жауапқа тартады. 16 жастан бастап толық әкімшілік, қылмыстық жауапкершілік басталады, азамат жеке куәлік алады.II. Конвенцияда адам құқығын құрметтеуге, баланы ата – анасынан, олардың мәдениетіне, тіліне, өзі тұратын елдің ұлттық байлығына, қоршаған ортаға, табиғатқа құрметпен қарауға тәрбиелеу жөнінде айтылған.Біз тәуелсіз, егеменді елміз. Өзімізге тән елтаңба, әнұран, туымыз бар. Соның маңыздыларының бірі – 1995 жылдың 30 тамызында Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қабылданған.Конституция 98 бапты біріктіріп 9 бөлімнен тұрады. Адамның құқықтары, бостандықтары мен міндеттері осы бөлімдерде жазылған. Әр адам өз құқықтары мен міндеттерін білуі керек. Бүгін осы мәселелерді қарастырдық. «Заң білу – заман талабы». «Бала құқығы». «Заңға бағыну – адамзат міндеті».Заңды білу – заман талабы. Бүгінде Қазақстан Республикасында демократияға бағытталған құқықтық мемлекет құру идеясы жүзеге асырып, ондағы әрбір азаматтың өз құқықтарын жете біліп, соған сай сана – сезімдерін қалыптастыру. Азаматтың міндеті – заң талаптарын бұзбау, екінші жағынан, өзіне жүктелген міндетін орындау. Өйткені заң дегеніміз - өмірдің нәрі. Заңның мықтылығы – атында емес, адалдығы мен әділдігінде. Заңның ең басты мақсаттарының бірі – қоғамдағы алуан мінезді адамдарды салауатты
өмір салтына тәрбиелеу.III. Кішкене тарихи шегініс жасайық. 15 ғасырдың орта шенінде қазақ мемлекетінің негізі қаланды. Жәнібектің баласы Қасым ханның тұсында қазақ хандығы күшті мемлекетке айналды. Тарихта тұңғыш рет құқықтық ғұрыптар мен нормалар жүйеге келтірілді. Халық оны «Қасым ханның қасқа жолы» деп атады. Ол бес бөлімнен құралды.Қасым ханнан кейін қазақ қоғамының құқықтық жүйесін дамытуға айтарлықтай үлес қосқан Есім хан болды. Ол әскери міндетті атқару ережелерін күшейтті, әскери тәртібін бұзушыларға қолданылатын жазаны қатайтты. Қалған мәселелерде Есім хан бұрынғы құқықтық ғұрыптар мен заңдарды сақтап қалды. Сондықтан оларға халық «Есім ханның ескі жолы» деген ат берді.Қазақтың құқық жүйесіне үшінші және соңғы рет елеулі өзгерістер енгізген Тәуке хан (1680 - 1718) болды. Бұл құқық нормалары жазба түрде сақталып, жүздеген жылдардан кейінде мінсіз күйде қағазға түсу мүмкін болған. Бұл кодексті «Тәуке ханның жеті жарғысы» деп атаған.Жеті жарғыдағы мәселелер былай топтасты:1 бап - Мемлекеттік мәселелеріне байланысты2 бап - Әскери іс мәселелеріне байланысты3 бап - Шаруашылық іс мәселелеріне байланысты4 бап - Қылмыстық іс мәселелеріне байланысты5 бап - Діни мәселелеріне байланысты.6 бап - Жұртшылық мәселелеріне байланысты7 бап - Отбасы және неке мәселелеріне байланыстыСондай - ақ, қазақ даласында Сот қызметін билер атқарған. Қазақ билері арасында бір заманда өмір сүрген және өздерінің ерекше қасиеттері мен көзге түсіп, тарих беттерінде қалған Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би.Міне, балалар өздерің байқап отырғандай құқық дегеніміз – заң рұқсат ететін адам табиғатына, жаратылысына сай әрекеттер жасау мүмкіндігі екен.ҚР - ң Конституциясы – елдің басты саяси құқықтық құжаты. Конституция латынның «constitutio» сөзінен шыққан «құрылым» деген мағына береді. Еліміздің Конституциясы - адамның құқықтары, бостандықтары, қадір - қасиетінің гуманистік тұжырымдамасы және қоғамның даму деңгейіне сәйкес келетін әділетті заң жиынтығы. ҚР Конституциясы 1993ж 28 қаңтарда, кейін 1995ж 30 тамызда қабылданды. Заңды парламент шығарады. ҚР Конституциясы 9 бөлім 98 баптан тұрады. Ал бала құқығы туралы конвенция 1989 ж 20 қарашада Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы қабылдады. Екі бөлім 54 баптан тұрады.IV. Әлемде 1979 жылы Халықаралық балалар жиынын өткізу кезінде «Балалар құқығы туралы халықаралық конвенцияны» дайындау жөнінде топ құрылды. 1989 жылы 20 қарашада конвенцияны БҰҰ бірауыздан қабылдады. Конвенция - әлем балаларының құқығын қорғау туралы және оларға тәрбие беру жөніндегі бірнеше баптан тұратын маңызды құжат. Онда: «Қатысушы мемлекеттер әрбір баланың өсіп – жетілуі қажетті тұрмыс дәрежесін қамтамасыз етеді және оның құқығын мойындайды» делінген.«Балалар құқығының» заңдары.Ой – талқы- Бала деп кімді айтамыз?- Баланың қандай құқығы бар?- Еңбек етуге;- Өз пікірін білдіруге;- Баланың өз атын, әкесінің атын алуға;- Мүлікке ие болу;
- Қорғалуға;- Отбасында өмір сүруге, тәрбиеленуге;- Ұлтын таңдауға;- Дем алуға;- Денсаулығын сақтауға құқылы.«Бала құқығының» заңдарынан баптарды ұсыну.1 – бапБала сипаттамасы.18 жасқа толмаған жеткіншек бала деп саналады. Ал кейбір жағдайда жергілікті ұлттық заңдар бойынша кәмелеттік жас одан ерте көрсетілуі мүмкін.2 - бапДискриминацияны, яғни зорлық – зомбылықты болдырмау.Барлық құқық барлық балаға бірдей тарайды. Мемлекет баланы зорлық – зомбылықтың барлық түрінен қорғауға және оның құқығын қорғау үшін тиісті шараларды қолдануға міндетті.3 – бапБала құқығын анағұрлым толық қамтамасыз ету.Балаға қатысты жасалатын барлық іс - әрекет оның мүддесін толық көлемде ескеруі қажет. Егер ата – ана немесе басқа тұлға балаға керекті қамқорлықты көрсете алмаса, онда бұл жауапкершілікті мемлекет өз мойнына алуы тиіс.4 - бапҚұқықты іске асыру.Мемлекет осы Конвенцияда көрсетілген құқықтарды жүзеге асыру үшін қолдан келгеннің барлығын жасауы керек.5 – бапОтбасындағы тәрбие және бала қабілетінің дамуы.Мемлекет баланың жан – жақты дамып келе жатқан қабілетін ескере отырып, оның тәрбиесі жолында ата – аналар мен кеңейген отбасылардың құқығы мен жауапкершілігін құрметтеуі тиіс.6 - бапӨсу мен даму.Әрбір бала өмір сүру құқығына ие және мемлекет оның өсуі мен дамуын қамтамасыз етуге міндетті.7 – бапЕсім мен азаматтық.Бала дүниеге келген соң өзіне есім алуға құқылы. Бала сондай - ақ азаматтық алуға, мүмкіндігі барынша өз ата – анасын танып білуге, олар тарапынан қамқорлық көруге құқылы.8 - бапЖеке тұлғалықты сақтау.Мемлекет баланың өзіндік қайталанбас тұлғалылығын сақтауға, тіпті керек болған жағдайда оның негізгі қасиеттерін қайтадан қалпына келтіруге міндетті. Ал негізгі қасиеттердің қатарына есім, азаматтық және отбасылық қарым – қатынас жатады.9 – бапАта – анадан ажырау.Бала өз мүддесіне қарама – қайшы келетін жағдайда ғана болмаса, ата – анасымен бірге тұруға құқылы. Сондай – ақ бала ата – анасының екеуінен немесе біреуінен ажыраған жағдай да олармен байланыс жасап тұруға құқылы.10 - бапОтбасының қосылуы.Бала мен ата – ана отбасын біріктіру немесе өзара қарым – қатынастарын нығайту мақсатында кез – келген елден шығын өз еліне келуге құқылы.
11 – бапЗаңсыз орын алмастыру және оралмау.Мемлекет ата – ананың немесе үшінші бір жақтың баланы шет елде заңсыз ұстап тұруына болмаса ұрлауына жол бермеуге және бұл жағдайда тиісті шаралар қолдануға міндетті.12 - бапБаланың көзқарасы.Бала өз ойын, пікірін еркін жеткізуге құқылы және балаға қатысты мәселелерді шешу барысында бұл пікірлерге тиісті назар аударылуы лайық.13 – бапПікір айту еркіндігі.Бала қандай шекара болмасын өз ойларын ашық жеткізуге, ақпарат алуға, сондай – ақ ақпараттарды, идеяларды беруге, таратуға құқылы.14 – бапОй, ар – намыс және дін бостандығы.Ата - ананың балаға тиісті деңгейде жетекшілік етуі барысында мемлекет сол баланың ой еркіндігін, ар – ұяты мен дінін құрметтеуге міндетті.15 – бапАссоциация бостандығы.Бала басқа адамдармен кездесуге және ассоциаларға кіруге болмаса оны құруға құқылы.16 - бапЖеке өмір сүру құқығын сақтау.Балалар өздерінің жеке, жанұялық және отбасылық өміріне қол сұғушылар еттерін қайтадан қалпына келтіруге міндетті. Ал негізгі қасиеттердің қатарына есім, азаматтық және отбасылық қарым – қатынас жатады.Ой талқы. Берілген сұраққа әр топ өзой - тұжырымдарын білдіруі керек.Уақыт – 3 минут.Тақырып: «Жастар және қылмыс»І топ: Жастар арасындағы қылмысқа жол бермеу үшінне істеу керек?ІІ топ: Мектеп жасындағы жастардың құқықтық нормабұзу шарттары қандай деп ойлайсыңдар?79 - бап. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері.1. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері:• Айыппұл;• Белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру;• Қоғамдық жұмыстарға тарту;. Қазақстан Республикасының азаматтарының міндеттері:1. Заңдарға бағыну;2. Басқа азаматтардың құқықтарын, бас бостандықтарын, арын құрметтеу;3. Мемлекет рәміздерін құрметтеу;4. Қаржы, салықты төлеу;5. Тарихи және мәдени байлықтарды сақтау;6. Табиғатты және табиғи байлықтарын сақтау;7. Ата – аналардың балаларына қамқорлық етуі, алдындағы міндеттерін орындау;8. Орта мектеп білімін алу;9. Қазақстан Республикасын қорғау;Қорытынды:Осымен біздің тәрбие сағатымыз өз мәресіне жетті. Бүгінгі сабақтан алған мәліметтер өте керекті деп ойлаймын. Келген қонақтарымызға рахмет айтамыз.Өмірің болсын десең сенің сәндіОйланып, айналаңа қара мәнді.Адам бол! Білімі тасқан, өнері асқанӨзіңе сүйсіндірер басқа жанды.Салауатты мақсатың - өмір сүру,Өмірдің мағынасын керек білу.Ішімдік, нашақорлық сенің жауыңПайдасы сол – бұл жолдан аулақ жүру.Мен жігіт 15 - 30 арасында,Бұл шақта көп бересі, аларымда.Жан жағым толған мақсат, толған таңдау,Алайын анасын ба, мынасын ба, - деп арқалы ақын Сұлтанмахмұт Торайғыров жырлағандай болашақта шалыс қадам баспай, өз өмірлеріне жауап беретін ата - анасының емес бүкіл алаштың азаматтары болады деген сеніммен бүгінгі сабағымызды аяқтаймыз.
22 Желтоқсан 2017
1663
1 рет жүктелген
Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған