Құрылыс конструкцияларының
диагностикасы
Кез-келген жүйе негізгі және кіші параметрлерден
тұратын бірқатар параметрлермен сипатталады. Біріншісі жүйенің
берілген функцияларының орындалуын сипаттайды, екіншісі-сыртқы
түрі, пайдалану ыңғайлылығы.
Егер барлық параметрлер – негізгі және кіші –
жобалық немесе нормативтік талаптармен анықталған белгілі бір
шектерде болса, жүйе жарамды (жұмыс істей алады). Өнімділікті
жоғалту сәтсіздік деп аталады. Белгілі бір дәрежеде сәтсіздік
шартты болып табылады, өйткені элементтің өнімділігі негізгі
параметрлердің мәндерімен анықталады. Ақаулы жағдайдың белгілерін,
сондай-ақ жүйенің ақауларының сипаты мен мәні туралы қорытынды
берілген әдістерді, принциптер мен жабдықтарды зерттейтін
техникадағы ғылыми бағыт техникалық диагностика деп
аталды.
Диагностика жүргізетін негізгі ұғымдар критерий,
параметр, әдіс және әдіс болып табылады.
Критерий-белгі, бағалау өлшемі, оның негізінде
бағалау жүргізілетін құрал.
Параметр-процестің қасиетін сипаттайтын
шама.
Әдіс-белгілі бір мәселені шешу үшін мақсатқа
жетудің зерттеу жолы, тәсілі немесе тәсілдерінің
жиынтығы.
Жақында техниканың әртүрлі салаларында техникалық
диагностика өнеркәсіптік өнімдердің сапасын бақылау құралы ретінде
қолданыла бастады. Техникалық диагностика техникалық жүйелердегі
ақаулардың көріну формаларын, оларды анықтау әдістерін және
диагностикалық жүйелерді жобалау принциптерін зерттейді.
Диагностика сонымен қатар құрылыс ғылымының саласы болып табылады,
атап айтқанда техникалық пайдалану, жеке құрылымдардың, инженерлік
жабдықтардың және жалпы ғимараттардың зақымдану белгілері мен
себептерін, сондай-ақ оларды талдау мен бағалаудың әдістері мен
құралдарын зерттейді және белгілейді.
Ғимараттың немесе құрылыстың жай-күйінің
көрсеткіштері мынадай негізгі параметрлер болып табылады:
конструкциялардың жалпы және жергілікті беріктігі; ғимараттың
кеңістіктік қаттылығы, жалпы және жергілікті деформациялар;
конструкциялар элементтерінің ылғалға қанығуы; қоршау
конструкцияларының жылу техникалық сипаттамалары; жылу режимі;
металл конструкцияларының коррозиясы, Құрылыс конструкциялары мен
түйіспелерінің ауа және ылғал өткізгіштігі; инженерлік жабдықтардың
санитариялық, электротехникалық және басқа жүйелерінің жұмыс
режимдері; үй-жайлардың газдануы және жарықтандыру дәрежесі және т.
б.
Құрылыс конструкцияларының жай-күйін
диагностикалау мынадай әдістемелерді қамтиды • * сыртқы белгілері
бойынша ғимараттардың тозуын көзбен анықтау;
* диагностикалық аспаптардың көмегімен құрылымдар
мен ғимараттардың жай-күйін аспаптық бағалау;
* ғимараттардың техникалық жай-күйі туралы
қорытынды жасау мақсатында диагностикалық деректерді инженерлік
талдау, сондай-ақ оларды күтіп ұстау және жөндеу жөніндегі
іс-шараларды әзірлеу, яғни ғимараттардың немесе құрылыстардың
зақымдану дәрежесін анықтау үшін әртүрлі параметрлер және олардың
жиынтығы туралы Жеке деректерді инженерлік талдау
әдістемесі.
Диагностиканың түпкі мақсаты-жекелеген
құрылымдардың немесе бүкіл ғимараттың техникалық жағдайы және оның
пайдалану жарамдылығы, сондай-ақ нормадан ауытқулардың қайда және
не бар екендігі туралы негізделген қорытынды. Диагностика үш
бөлімнен тұрады. Алғашқы екеуіне ғимараттардың құрылымын және
олардың техникалық және технологиялық пайдалану ерекшеліктерін
білетін маманға конструкциялар мен ғимараттардың жай-күйін
объективті бағалауға, өлшенген параметрлерді олардың нормативтік
мәндерімен салыстыруға мүмкіндік беретін құжаттар, әдістер,
параметрлер мен құралдар жиынтығы кіреді. Егер диагностиканың
алғашқы екі бөлімі практикалық қолдану үшін жеткілікті түрде толық
әзірленген болса, онда үшінші бөлімді одан әрі әзірлеу кезінде
ғимараттардың техникалық жай-күйі мен пайдалану жарамдылығын
бағалау критерийлерін нақтылауға, ғимараттар мен құрылыстардың
қызмет ету мерзіміне әсер ететін кейбір параметрлердің нормативтік
мәндерін және нақты мәндердің ауытқуларының рұқсат етілген шектерін
белгілеуге назар аудару қажет.
Тұтастай алғанда, үшінші бөлім объектінің
техникалық жай-күйін жүйе ретінде бағалау бағдарламаларын ресімдеу
әдістерін әзірлеудің ажырамас бөлігі болып табылады. Техникалық
диагностика объектілері қарапайым жүйелер болып табылады, егер олар
екі ерекше жағдайда болуы мүмкін болса: жұмыс істейтін және жұмыс
істемейтін. Мұндай жүйелерден айырмашылығы, құрылыс жүйелерінде
бірнеше жартылай істен шығу жағдайлары бар әртүрлі ықтимал ақаулар
болуы мүмкін. Бұл құрылыс ғылымының саласы ретінде диагностиканың
дамуын қиындатады.
Құрылыс жүйелерінде ақаулар ішінара болып
жіктеледі, оларды жою арқылы одан әрі пайдалану мүмкін болады
немесе жауапты элементтің істен шығуы толық істен шығуға
әкеледі.
Ақауларды (ақауларды) бірнеше ұғымдар бойынша
жіктеуге болады:
* пайда болу себептері бойынша: -
ішкі-құрылымдардың кемшіліктеріне байланысты; -
сыртқы;
* көріну жылдамдығы бойынша: - дәйекті; -
біртіндеп; - кенеттен;
* сәтсіздіктер ауқымы бойынша: - ішінара; -
толық;
* маңыздылығы бойынша: - елеусіз (сапаны
нашарлатпайтын); - маңызды; - сыни (функцияларды орындауды
тоқтатуға әкелетін);
* пайдалану мерзімі бойынша: – мерзімінен бұрын;
– кездейсоқ; - тозу.
Құрылыс практикасына диагностиканы енгізу үшін
техникалық жағдайды бағалау қажет:
* белгіленген параметрлер бойынша зақымдануды
диагностикалау әдістемесін меңгеру;
* параметрлердің өлшемдерін, олардың нормативтік
мәндерін және рұқсат етілген ауытқуларды білу;
* конструкциялардың жай-күйін куәландыру үшін
көрсетілген техника мен аспаптарды пайдалану;
* физикалық және моральдық белгілердің жиынтығы
бойынша күй санаттарын белгілеу әдістемесін
қолдану;
* зерттеу жүргізе алатын, деректерді талдай
алатын, қорытынды жасай алатын оқытылған персоналдың
болуы.
Жөндеу-құрылыс диагностикасы ғимараттардың
деформациясының әртүрлі белгілері туралы түсініктерді, оларды
анықтау және ғимараттардың көлемдік-жоспарлау ақауларын анықтау
әдістемесін, диагнозды қалыптастыру үшін логикалық пайымдау
әдістемесін және соңында ғимаратты одан әрі пайдалану бойынша
ұсыныстар беруді қамтиды. Ғимараттардың техникалық жағдайын бағалау
тәжірибесінде негізгі ұғымдар мен терминдер
қолданылады.
Ақау-құрылыс конструкциясының, инженерлік
жабдықтың немесе олардың элементтері мен бөлшектерінің
нормативтік-техникалық құжаттамада белгіленген талаптарға жеке
сәйкес келмеуі. "Ақау" термині әдетте құрылыс өнімдерінің сапасын
оны өндіру және монтаждау сатысында бақылау кезінде
қолданылады.
Зақым-құрылымға нормативтік-техникалық
құжаттамада белгіленген деңгейден асатын сыртқы әсерлердің әсерінен
құрылыс конструкциясының немесе оның бір бөлігінің жарамдылығын
бұзудан тұратын жағдай. Зақым тасымалдау, орнату немесе пайдалану
кезеңінде пайда болуы мүмкін.
Жою-механикалық жүктемелерді немесе басқа
әсерлерді қолдану кезінде бөліну, бөліктерге
бөлу.
Ақаулық-құрылыс конструкциясының, инженерлік
жабдықтың немесе олардың элементтерінің нормаларда белгіленген
талаптардың кем дегенде біреуіне сәйкес келмейтін
жай-күйі.
Деформация-құрылымның пішіні мен өлшемдерінің
өзгеруі, сондай-ақ тұрақтылық (тұнба, сдысу, орам және т.б.),
жарықтардың пайда болуы, құрылымдық материалдың бұзылуы (шірік,
коррозия, стратификация).
Техникалық жай-күйі-белгілі бір уақытта осы
ғимаратқа немесе оның элементіне арналған техникалық құжаттамада
белгіленген белгілермен сипатталатын, құрылыс, жөндеу немесе
пайдалану кезінде өзгеріске ұшырайтын ғимараттың немесе оның
элементтерінің қасиеттерінің жиынтығы.
Өнімділік-бұл берілген функциялардың қалыпты
орындалуын қамтамасыз ететін негізгі параметрлердің жарамдылығымен
сипатталатын ғимарат элементтерінің жағдайы.
Ақаулық-негізгі параметрлердің бірі белгіленген
төзімділік шегінен шыққан кезде ақаулық салдарынан ғимарат
элементінің жұмыс қабілеттілігінің ішінара немесе толық
бұзылуы.
Авария-ғимараттың, құрылыстың тұтастай, оның бір
бөлігінің немесе жекелеген конструктивтік элементтің құлауы,
бүлінуі, сондай-ақ олардың жұмыстарды қауіпсіз жүргізуге қауіп
төндіретін және объектінің немесе оның бір бөлігінің құрылысын
(пайдалануын) тоқтата тұруға әкеп соққан шекті жол берілетін
деформациялардан асып кетуі.
Жөндеу және құрылыс диагностикасымен айналысу
үшін ескі ғимараттарды салу ережелерін, бұрын қолданылған
материалдар мен конструкциялар туралы ақпаратты, олардың осал
жерлерін білу қажет; ескі, құрылымдарды есептеудің әдеттегі
ережелеріне бағынбайтын жүк көтергіштігін анықтай білу,
құрылымдардың статикасын білу, архитектураны
түсіну.
Тексеру есебі-қолданыстағы жобалау нормаларының
жобалау сипаттамалары бойынша қолданыстағы конструкцияны есептеу,
сондай-ақ тексеру кезінде алынған конструкциялардың геометриялық
сипаттамаларын, құрамдас материалдардың нақты беріктігін,
қолданыстағы жүктемелерді, бар ақаулар мен зақымдарды ескере
отырып, нақтыланған есептеу схемасын есепке енгізе отырып.
Объектінің күрделі конструктивтік схемаларында болған нақты
өзгерістерді ескере отырып, оны тұтастай есептеу жүзеге
асырылады.
Қауіпсіз пайдалануды бағалау кезінде ғимараттарды
жобалау мен тұрғызуда, атап айтқанда, екінші форманың физикалық
тозуы, яғни құрылыс конструкцияларының берілген функцияларды
орындай алмауы, беріктік, тұрақтылық, ылғал мен аязға төзімділік
және т. б. талаптарына сәйкес келетін бастапқы қасиеттердің
төмендеуі туралы ақпарат қолданылады.
Диагностикалық әдістер ақаулар мен зақымдарды
анықтау арқылы ғимараттың құрылыс құрылымдарының нақты күйін
анықтауға мүмкіндік береді; алынған нәтижелерді талдау негізінде
ғимараттардың элементтері өз функцияларын атқаратындығын анықтауға
немесе қосымша функцияларды орындау үшін резервтерді анықтауға
мүмкіндік береді.
3.5. Құрылыс конструкцияларының техникалық
жай-күйінің критерийлері
Құрылыс конструкцияларының немесе ғимараттар мен
құрылыстардың пайдалану жарамдылық дәрежесін конструкциялардың
көтергіштік қабілетінің төмендеу үлесіне және құрылыстың пайдалану
сипаттамаларына байланысты белгіленетін техникалық жай-күй санаты
ұғымын пайдалана отырып бағалауға болады.
