Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Мәдениеттану мамандығы 1 курс студенті: Анарбек Аружан

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің оқытушысы:

Аликбаева Маржан Башановна

Рим мәдениетінің мүсіндеу өнері

Ежелгі Рим мәдениеті – адамзат өркениетінің дамуына елеулі үлес қосқан ең қуатты және ықпалды өркениеттердің бірі. Оның өнері, әсіресе мүсіндеу саласы, өз дәуірінің маңызды символы әрі бейнесі болып саналады. Рим мүсіншілері Ежелгі Грекия өнерінен шабыт алып, оны римдік қоғамның қажеттіліктеріне бейімдеп, өздерінің бірегей стильдерін дамытты. Рим мүсін өнері тек эстетикалық қана емес, саяси, әлеуметтік және діни рөлдер атқарды. Оның айрықша ерекшеліктері мен тарихи маңызы туралы айтқанда, біз портреттік мүсіндер, рельефтер, діни және мифологиялық бейнелер сияқты маңызды бағыттарға тоқталуымыз қажет.

Ежелгі Рим мүсін өнері Грекияның ұлы шеберлерінен бастау алғанымен, өз ерекшеліктерін көрсете алды. Грек өнері көбінесе идеалистік, яғни адамның табиғи сұлулығын асқақтатып көрсетуге бағытталған болса, римдік өнер нақты шындыққа басымдық берді. Рим мүсіншілері адамның мінсіз бейнесін жасауға емес, оның жеке тұлғасын, ішкі жан дүниесі мен өмірлік тәжірибесін көрсететін ерекшеліктерін бейнелеуге тырысты. Мысалы, римдік портреттік мүсіндер адамның бет-әлпетіндегі әжімдерді, терең ойды бейнелейтін көзқарастарды және күнделікті өмірдің іздерін шынайы жеткізді. Бұл стиль “веризм” деп аталды (лат. verus – “шынайы”). Осындай шынайылық арқылы Рим қоғамы адамның жеке ерекшеліктеріне, оның өткен өміріне деген құрметін көрсетті. Римдік портреттік мүсіндер мүсіндеу өнерінің ерекше және маңызды бағыты болды. Олар көбінесе саяси мақсатта қолданылды, әсіресе императорлар мен жоғары дәрежелі тұлғаларды дәріптеу үшін. Мұндай мүсіндер билеушілердің беделін арттырып қана қоймай, олардың құдайлық және адамгершілік сипаттарын көрсетуді мақсат етті. Мысалы, император Августың мүсіндері оны батыр, ел қамқоршысы ретінде көрсетуге тырысты. Оның бейнелері салтанатты, байсалды және мәртебелі болып келеді. Сонымен бірге, мұндай портреттер елдің тұрақтылығын, биліктің беріктігін насихаттаудың құралына айналды. Рим қоғамында қайтыс болған атақты адамдардың бейнесін жасау дәстүрі де маңызды орын алды. Бұл үрдіс келер ұрпаққа үлгі көрсету және отбасының мәртебесін көрсету мақсатында кең таралды.

Рельефті мүсіндер Рим мәдениетінде ерекше орын алды. Олар негізінен тарихи оқиғаларды бейнелеуге арналған. Мұндай туындылардың ішінде ең танымалдарының бірі – Траян колоннасындағы рельефтер. Бұл мүсіндік композиция император Траянның Дакиямен соғыстарын толық сипаттайды. Рельефтер тек көркем шығарма ғана емес, сонымен бірге көрермендерге нақты тарихи оқиғаларды жеткізудің бір тәсілі болды. Олар императордың жеңістері мен батырлықтарын дәріптеді, сондай-ақ Римнің ұлы жетістіктерін келер ұрпаққа жеткізді. Бұл рельефтердегі детальдар, қимылдар мен бет әлпеттер тарихтың нақты бір сәттерін көз алдына елестетуге мүмкіндік береді. Рим мәдениетінде дін мен өнер тығыз байланыста болды. Римдіктер құдайлар мен рухтарға арналған мүсіндерді кеңінен жасаған. Олардың кейбірі грек құдайларының бейнелерін бейімдеуден пайда болса, енді бірі римдік мифологияға негізделген. Мұндай мүсіндер римдіктердің діни сенімдері мен өмірлік философиясын бейнеледі. Римнің діни мүсіндері тек ғибадат ету үшін ғана емес, сондай-ақ саяси мақсатта да қолданылды. Мысалы, императорлар өздерін құдайлардың еркімен билік жүргізетін тұлғалар ретінде көрсету үшін өз бейнелерін діни контекстте жасауға тырысты. Бұл әдіс халықты басқарудың идеологиялық құралы ретінде қолданылды.

Рим мүсіншілері әртүрлі материалдармен жұмыс істеді: мәрмәр, қола, піл сүйегі және ағаш. Мәрмәр ең танымал материал болғанымен, қола мүсіндері де ерекше орын алды. Қола мүсіндері көлемді және айрықша детальдармен ерекшеленді, бірақ олардың көбісі кейін қайта өңделіп кеткендіктен, біздің заманымызға аз ғана бөлігі жетті. Рим мүсін өнерінде ерекше назар аударылатын аспектілердің бірі – оның техникалық жетістіктері. Мүсіншілер әрбір бөлшекті мұқият өңдеп, адам денесінің пропорцияларын дәлдікпен сақтауға тырысты. Сонымен қатар, олар беттің эмоцияларын шебер жеткізе білді, бұл олардың туындыларына шынайылық пен тартымдылық қосты.

Рим мүсіндеу өнері – Ежелгі Грекия өнерінің озық дәстүрлерін қабылдап, оны римдік қоғамның қажеттіліктеріне бейімдеген ерекше мәдени мұра. Римдіктер мүсіндеу өнерін тек көркемдік мақсатта ғана емес, сондай-ақ саяси, әлеуметтік және діни қажеттіліктерге пайдалана отырып, оны әмбебап өнерге айналдырды. Шынайылық пен нақтылыққа басымдық берген рим мүсіншілері өз дәуірінің рухын бейнеледі. Олардың туындылары тек өз заманының жетістігі емес, сондай-ақ бүгінгі күнге дейін сақталып, әлемдік мәдени мұраның ажырамас бөлігіне айналды. Рим мүсін өнері – тарих пен өнердің ғажайып үйлесімінің жарқын мысалы.