Сабақ жоспарыСабақтың тақырыбы:Шеміршекті балықтар:акулалар және скаттар.Бекіре балықтар,маңызы және оларды қалпына келтіру шаралары.Қостынысты балықтар.Саусаққанатты балықтар,олардың құрлықтық омыртқалы жануарлардың шығу тегіндегі маңызы. Сабақтың мақсаты:Оқушылар балықтар туралы алған мәліметтерін одан әрі дамытып,олардың маңызы,қалпына келтіру шаралары туралы қосымша мағлұмат алады.Сабақтың түрі: жаңа сабақСабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ - жауап, үлестірме материалдармен жұмыс,миға шабуыл,ой қорыту. Көрнекіліктер: Интерактивті тақта, үлестірме қағаздар, бейнеролик, балық суреттері,сөзжұмбақ,тест. Сабақтың барысыI.Ұйымдастыру кезеңі.Оқушылармен амандасып,түгендеймін.II.Үй тапсырмасын сұрау.Әр оқушы өзіне ұнаған балық туралы бір-бірінен қайталанбайтын мағлұмат әкеліп,баяндайды.Содан соң оқушыға қосымша сұрақ қоямын.III. Жаңа сабақты түсіндіру.Скаттар (лат. Batomorpha не Batoіdeі ), тұтасқанаттылар — тақтажелбезектілер отрядының үстіңгі тобына жататын балықтар. Жоғары юра кезеңінен белгілі, жоғары бор дәуірінде көп тараған. Негізінен мұхиттарда (тереңд. 2700 м-ге дейінгі жерлерде), тропиктік аймақтардағы өзендерде кездеседі. Скаттардың 5 отряды, 16 тұқымдасы, 50 туысы және 350-дей түрі бар. Денесі тығыз, жалпақ, диск не ромб тәрізді, ұзындығы 30 см-ден 7 м-ге, салмағы ірілерінде 2,5 т-ға дейін жетеді. Терісі тықыр, кейде бұдырлы. 5 жұп желбезек саңылаулары бауыр жағында орналасқан. Жалпақ басы кеуде жүзу қанаттарымен бірігіп кеткен. Арқа жүзбеқанаттары құйрық жағында, көпшілігінде ол жоқ. Аналь, көпшілік түрінде құйрық жүзбеқанаттары болмайды, ал кеуде жүзбеқанаттары өте үлкен болады.Скаттар — әдетте тірілей не жұмыртқалап туатын балықтар, ромб скаттәрізділер жұмыртқа салады. Скаттардың көпшілігі — бентофагтар (су түбінде тіршілік ететін жәндіктер), араларында жыртқыштары да кездеседі. Скаттардың көп түрінің еті жеуге жарамды, жүзбеқанаттары бағалы, бауырынан тех. май алынады. Кейбір түрлері (денелерінің бүйір жақтарында орналасқан эл. органдары мен улы бездері бар құйрық бөлігі) адамдарға қауіпті. . Скаттар жемін аулағанда кертпелі сояуды немесе электр зарядын пайдаланады. Олардың электр зарядының кернеуі 8-ден 220 вольтқа дейін жетеді. Скаттар жұмыртқа арқылы немесе тірілей шабақтап көбейеді.Акулалар (Selachii), балықтар жасағы немесе басқаша классификацияда балықтар жасақшасы (Selachomorpha, Selachoidea, Selachioidei). Қазірде өмір сүретін 350–375 түрдің барлығы шеміршек сүйекті, басының екі жақ жанында 5-7 желбезек саңылау бар. Жылы теңіз суларында көптеп кездеседі, сонымен қатар қоңыржай аймақты теңіздерде және тіпті Атлант мұхитының арктикалық аймағында мекендейді.Қазіргі таңда өмір сүріп жатқан түрлерінің ішінде ең ірісі – кит акуласы (Rhincodon typus), оның ұзындығы 15 м-ге дейін жетеді, ал салмағы 10 тоннадан асады. Ең кішісі – қортық тікенекті акула (Squaliolus laticaudus),жетілген мұндай акуланың ұзындығы бар-жоғы 15 см. Акулалар – Орталық Азияның теңіз шөгінділерінен табылған жекелеген тістеріне қарағанда сонау силур кезеңінде, яғни шамамен 410 млн. жыл бұрын өмір сүрген ежелгі топқа жатады. Әлем бойынша жыл сайын акулалардың адамға шамамен 50-70 шабуылы тіркеледі, 5-10 жағдайда өлімге душар етеді. Олардың шамамен 30 түрі өз бетімен шабуылға бейім болады: олардың ішінде адамға көбіне шабуыл жасайтындары ақ (Carcharodoncarcharias), жолбарысты (Galeocerdo cuvieri) және доғалтұмсықты (Carcharhinus leucas) акулалар.IV. Бекіту.Оқушыларға сөзжұмбақ беремін.
1.Балықтардың сыртқы тері қабаты қалай аталады?2.Патша балығы3.Жұпбалықтар орысша қалай аталады?4.1938ж ауға түскен балықты ата.5.Аталық безден бөлінген сұйықтық.6.Балықтардың тыныс алу мүшесі.7.Жыртқыш балық8.Ихтиология қай тілден енген?9.Акуланың қай сезім мүшесі өте жақсы дамыған?10.Тұқытектестер отрядына жататын балық.V. Қорытынды.Оқушыларға 15 сұрақтан құралған тест беремін.Тест сұрақтары 1.Зоология ғылымының балықтарды зерттейтін саласы: а)мамология ә)герпетология б)ихтиология в)гельминтология 2.Желбезек саңылаулары 5-7 жұп болатын балықтар: а)сүйекті балық ә)шеміршекті балық б)шортан в) сазан 3.Иіс сезу мүшесі жақсы дамыған: а)акула ә) скат б)аратұмсық в)аққайран 4.Қызыл кітапқа енгізілген сүйекті балық: а)Іле шармайы ә) Балқаш алабұғасы б) бекіре в)Еділ майшабағы5.Балықтардың бүйір сызығы қандай қызмет атқарады. а) судың жылылығыә) судың тұздылығыб)су ағысының күшін, бағытын, тербелісінв) судың қышқылдылығын6.Балық торсылдағы қандай қызмет атқарады.а) жауынан қорғану ә) дене салмағын өзгертіп, судың түрлі қабаттарына өтуб) жауынан жасырыну в) судың астына өту7.Балық қайда көбейеді.а)құрлықта ә)суда, құрлықта б)тек сулы ортада в)екеуіде емес8.Сүйекті балықтардың қанша түрі бар.а) 20 мыңнан астам ә)10 мыңнан астамб) 30 мыңнан астам в) 40 мыңнан астам9.Сүйекті балықтарда алғаш пайда болған зәр шығару мүшесі.а) бүйрек ә)несепағар б)қуық в)клоака10. Балықтың көбеюі қандай сатылардан тұрады.а) уылдырық-балық ә) уылдырық-дернәсілб) дернәсіл-балық в)уылдырық-дернәсіл шабақ11.Тұқы тәріздестер отрядының өкіліа)акула,сауытбалық ә)қаракөз, табан, ақмарқаб) бекіре, албырт, қортпа в)құнысбалық, майшабақ,қылқа12.Су түбінде өмір сүретін балықтың қандай дене мүшесі болмайды.А)жүрегі, қантамырлары ә)торсылдақб) өкпе,желбезек в) жұтқыншақ, өңеш13.Қара уылдырық алынатын балықтара) албырт тәріздестерә)бекіре тәріздестерб) майшабақ тәріздестерв) саусаққанатты балықтар14.Дене температурасы тұрақты жануарлар тобының атауыа)қаны бар жануарларә) салқынқанды жануарларб)жылықанды жануарларв) жылусүйгіш жануарлар15.Ұрығының дамуында арнайы қабықтар түзілмейтін омыртқалылар тобы.а)қағанақсыздарә)қағанақтыларб) құстарв)сүтқоректілерЖауабы:1Б 2Ә 3А 4В 5Б 6Ә 7Б 8А 9Б 10В 11Ә 12А 13Ә 14Б 15АӘр оқушы тест жауабын көршісімен алмастырып,тексереді.V.Бағалау.Сабаққа қатысқан оқушыларды бағалаймын.VI.Үй тапсырмасын беру.§42 оқу,венн диаграммасын толтырып келу.
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
12 Қараша 2018
835
1 рет жүктелген
