Alikhan Bokeikhan University

ОСӨЖ № 2

Тақырып: Қола дәуіріндегі Қазақстан тұрғындарының шаруашылығы мен қоғамдық қатынастары

Орындаған: Айтбеков Берік

Қола дәуірі (б.з.д. ІІ мыңжылдықтың ортасы – б.з.д. І мыңжылдықтың басы) – Қазақстан тарихындағы ең маңызды кезеңдердің бірі. Бұл дәуірде адамдар мыс пен қалайының қоспасынан қола жасап, еңбек құралдары мен қару-жарақ өндірісінде үлкен жетістікке жетті. Осы кезеңде қоғамның әлеуметтік құрылымы, шаруашылық түрлері және рухани өмірі күрделі өзгерістерге ұшырады.

STEEPLE-анализ:

• S (Social – Әлеуметтік фактор):

Қола дәуірінде қоғамда мүліктік және әлеуметтік жіктелу күшейді. Рулық қауым ішінде бай және кедей топтар пайда болды. Ерлердің рөлі артты, патриархалдық отбасы орнықты. Тайпалар арасында көсемдер мен абыздар ерекше мәртебеге ие болды.

• T (Technological – Технологиялық фактор):

Қоланы өндіру және өңдеу – ең басты жаңалық болды. Ерте металлургия дамып, мыс пен қалайыны балқыту, қола құю ісі жетілді. Қоладан жасалған еңбек құралдары егіншілік пен мал шаруашылығын тиімдірек етті. Сондай-ақ қыш ыдыстар мен әшекей бұйымдар жасау кең таралды.

• E (Economic – Экономикалық фактор):

Шаруашылықтың негізгі түрлері – мал өсіру мен егіншілік болды. Мал шаруашылығында қой, сиыр, жылқы өсіру кең етек алды. Егіншілік пен аңшылық қосалқы рөл атқарды. Артық өнімнің пайда болуы айырбас пен сауданың дамуына жол ашты.

• E (Environmental – Қоршаған орта факторы):

Қазақстан аумағының кең далалық, орманды және тау бөктерлі аймақтары мал бағуға және кен өндіруге қолайлы болды. Қола дәуіріндегі адамдар табиғат ресурстарын тиімді пайдаланып, кен орындарын игере бастады (мысалы, Жезқазған, Қарқаралы, Ұлытау өңірлері).

• P (Political – Саяси фактор):

Тайпалық одақтар мен көсемдер билігі қалыптасты. Әскери күш пен байлық саяси ықпалдың негізіне айналды. Қоғамды басқару рулық кеңестер мен көсемдер арқылы жүзеге асырылды.

• L (Legal – Құқықтық фактор):

Рулық қатынастар мен дәстүрлі құқық нормалары маңызды рөл атқарды. Әдет-ғұрып заңдары арқылы меншік, неке және мұрагерлік қатынастар реттелді.

• E (Ethnic – Этникалық фактор):

Қола дәуіріндегі Қазақстан жерінде андронов және кейінгі беғазы-дәндібай мәдениеттері қалыптасты. Бұл мәдениеттер қазіргі қазақ халқының арғы ата-бабаларының этникалық негізін қалады. Тайпалар арасында мәдени және тілдік біртұтастық нығая түсті.

Қорытынды:

Қола дәуірі – Қазақстан аумағында алғашқы әлеуметтік теңсіздік пен қоғамдық қатынастардың күрделенген, шаруашылық пен технологияның дамыған кезеңі. Бұл дәуір адамзат өркениетінің жаңа сатысына өтуге негіз қалады.