Сүт қоректілер

Тексерілді:

Мектеп дир. оқу ісі жөн орынбасары:

Қысқа мерзімді сабақ жоспары

Тәлімгер:

Ұқсас сөздер арқылы
1 - топ: карын, ішек, өңеш, бауыр (ас қорыту жүйесінің мүшелері)
2 - топ: жүрек салатамыр, көк тамыр, қылтамыр (қан тарату жүйесінің мүшелері)
3 - топ: мұрын, өкпе, кеңірдек, көмей (тыныс алу жүйесі мүшелері)
4 - топ: ми сауыты, ми, омыртқа жотасы, жұлын (ми - ми сауыты ішінде, омыртқа жотасы ішінде - жұлын орналасады)

2. «Жансыз зат» ойыны
Маркер аламыз ақ қағазға 10 см көлемінде кез келген жансыз заттың суретін саламыз. 10секунт уақыт. Салған суреттерін сүтқоректілерге ұқсасатығын айтып сөйлем құрастырады. 4 топтан бір оқушы оқиды, қалғандары өз топтарының тұсына іледі. Барлық оқушылар орындарыннан тұрып аралау (галерея) арқылы өзгелердің жұмыстарын көреді.

Сызба суреттер беріледі. Әр топ өз сұрағына толық жауап береді және осы жүйемен байланысатын жүйені айтады.
І топ: 1. Сүтқоректілердің ас қорыту жүйесі және ол басқа қандай жүйелермен байланысуы мүмкін?
ІІ топ: 1. Сүтқоректілердің қан айналым жүйесі және ол қандай жүйелермен байлысады?
ІІІ топ: 1. Сүтқоректілердің тірк - қимыл жүйесі және ол қандай жүйелермен байланысады?
ІҮ топ: Сүтқоректілердің жүйке жүйесі және оның басқа жүйелермен байланысы

Рефлексия Адам үлкен кемедей теңіз атты өмірден жүзіп барады. Кеме қандай іспен толады екен? Алдарыңда «Эмоционалды аралдар». Сабақтан қандай көңіл-күйлеріңмен қайтып барасыңдар? (Кемелер таратылады)

Сабақтың жоспары: Нені білу керек?

1) Сүтқоректілердің көбею ерекшеліктері.

2) Қағанақсыз сүтқоректілер.

3) Қағанақты сүтқоректілер.

4) Төлдерін сүтпен асырау.

5) Ұрпақтарына қамқорлық.

Жаңа терминдер: жатыр, қағанақ, буаз болу, сүт

1)Сүтқоректілердің көбею ерекшеліктері.

Сүтқоректілер дара жынысты, аталық және аналық. Барлық сүтқоректілердің өздерінің балаларын сүтпен асырайтындығын сендер білесіңдер. Сүттің құрамы: су, май, ақуыз, көмірсу, минералды тұздар, витаминдер мол болатын ақ түсті кенеуші сұйықтық. Сүтқоректілердің көбею және даму ерекшеліктеріне байланысты үш топқа бөлінеді (кестені қолдану):

Сүтқоректілердің көбеюі: қағанақты, қағанақсыз: жұмыртқа салушылар қалталылар

2) Қағанақсыз сүтқоректілер екі топқа бөлінеді, олар:

а) жұмыртқа салушылар (үйректұмсық, түрпі, түрпітек) тірі бала тумайды, оның есесіне жұмыртқа салады.

Үйректұмсық - өте ерекше жануар, үйректің тұмсығына ұқсас тұмсығы болады, жұмыртқа туып оны басып шығарады, бірақ оның баласы жұмыртқадан соң сүтпен қоректенетіні анықталады. Сүт теріден бөлініп, баласы жалайды.

Түрпі – кірпілерге ұқсас жануар. Олар да жұмыртқа салады, бірақ оны басып шығармайды, керісінше құрсағында болатын қалтасына салып жүреді.

б) Қалталылар : кенгуру, коала, қалталы тышқан, қалталы қасқыр, оппоссум.

Кенгуру – бойының ұзындығы 2 м, бар болғаны 3 см бала туады. Мұндай баласын анасы құрсақ жағындағы қалтасына 6 ай салып жүреді. Қалтасындағы сүт бездерін еміп өсе береді.

Коала – бойы 80 см, тек қана эквалипт деген талдың жапырағымен қоректенеді.

Оппоссум – қалталы мысық, 5-6 баласы болады, талдарға мінгенде бар баласын арқасына мінгізіп, құйрығымен талға жабысып жүреді.

3) Қағанақты сүтқоректілер.

Сүтқоректілердің кішкене жұмыртқасы ұрықтанғаннан соң ерекше мүше жатырда дамиды, ал ұрық жатырдың қабырғасына қағанақ арқылы бекиді. Қағанақта кіндік арқылы анасы мен ұрықтың қантамырлары тығыз байланысады. Анасының қаны арқылы ұрыққа барлық қажетті қоректі заттар мен оттегі келеді, ал керісінше анасының қанына зат алмасу өнімдері шығарылады. Тірі туатын жануарлар мен адамның ана организмінің ішіндегі ұрығының даму процесін буаз болу деп атайды. Сүтқоректілердің буаз болу мерзімі әр түрлі. Кіші сүтқоректілерде ол қысқа мерзімді (мысалы, кейбір тышқан тәрізді кемірушілерде 11-15 тәулік), орташа мөлшердегі аңдарда бірнеше айға, ірілерінде жылға және одан ұзақ созылады. Сонымен бірге бұл мерзімге тіршілік жағдайы да әсер етеді. Аңдардың өз ұрпағын көтеру мерзімі әр түрлі болып келеді. Мұның ішінде ең ұзақ көтеретіндері – піл (22ай), мүйізтұмсық (16 ай), жираф (15 ай), есек (12 ай), түйе (11 ай) – бір ғана бала туады. Қасқыр, арыстан, қабылан секілді аңдарда бұл мерзім 2,5 – 3,5 ай болса, ең жылдам балалайтындар қатарына қоян (50 күн), кірпі (40 күн), тиін (35 күн), көртышқан (40 күн), кенгуру (39 күн).

4) Төлдерін сүтпен асырау – барлық сүтқоректілерге тән басты ерекшеліктерінің бірі болып саналады. Аналықтарының сүт бөлетін сүт бездері негізінен денесінің кеуде немесе құрсақ тұсында орналасады. Сүт бездерінің өзектері емшектерінің ұшына кішкене тесік түрінде ашылады, емшектерінің саны түрліше (2 – ден 22 – ге дейін) болады. Алғашында өз баласын анасы тек сүтпен асырайды. Төлдері өсе келе басқа тағамға ауысады.

V. Жаңа сабақты бекіту.

1) Көбею ерекшеліктеріне қарай қандай топтарға бөлінеді?

2) Жұмыртқа салушы мен қалталы сүтқоректілерді неліктен қағанақсыз деп атайды?

3) Қағанақ деген не?

4) Қандай қағанақты сүтқоректілердің балалары жақсы жетілген күйінде туылады?

5) Кіші және ірі аңдардың көбеюінде қандай айырмашылық бар?

6) Жатыр дегеніміз не?

Төлдерін ата (ойын)

VI. Сабақты қорытындылау.

1. Сүтқоректілер төлдерін сүт бездерінде түзілетін және қажетті барлық қоректік заттары бар сүтпен асырайды.

2. Түрдің тіршілік әрекетіне қарай, буаздығының ұзақтығына байланысты балалары әр түрлі даму деңгейінде туылады.

3. Сүтқоректілер балаларының даму ерекшелігіне байланысты ұрпақтарына түрліше қамқорлық жасайды.

VII. Үйге тапсырма. § 69 оқып келу.

Аңдардың баласы қалай аталады?

«Малдың баласын сүйю» өлеңін оқып келіңдер

VIII. Оқушылардың білімін бағалау.