тапсырмалар

2.1 Python программалау тілінде программа
есептерін шығару жолдары
1-тапсырма. Төменде берілген сөздерден біріккен сөздерді алу
программасын құр.

Жауабы:
print (“Nur-”+ “Sultan”)
print (“alty”+ “baqan”)
print (“Aq”+ “Saule”)
print (“Aq”+ “su”)
2-тапсырма. Еліміздің, астанамыздың атауын 4 реттен баспаға бер.

print ("Kazakhstan " *4)
print ("Nur-Sultan " *4)
Жауабы:
Kazakhstan Kazakhstan Kazakhstan Kazakhstan
Nur-Sultan Nur-Sultan Nur-Sultan Nur-Sultan
3-тапсырма: Python программасының көмегімен төмендегі
фигураларды экранға шығар.

1

Баспалдақ:

Тіктөртбұрыш

Ыдыс

print("*"*10)

print("*

*");

print("*"*4)

print("*"*10)

print("*

*");

print("*"*7)

print("*"*10)

print("*

*");

print("*"*10)

print("*"*10)

print("*"*7)

print("*"*16)

Тіл алфавиті. Синтаксис

Айнымалы – мәні мен типі бар шама. Программамен жұмыс барысында
айнымалылардың мәнін өзгертіп отыруға болады.
Амалдар мен өрнектер

Input () функциясы программаға жолдық деректерді енгізеді. Ал сандық дерек
енгізу үшін бұл функция int(input()) түрінде жазылады.
2

1-мысал

Жауабы:

a=int(input())

4

b=int(input())

12

c=a+b

16

print (с)
Практикалық есептер:
1-тапсырма* 1 код. Төменде берілген программа кодтарын жазуда жіберілген
қателерді тап:
a=int input()

Жауабы:

b=int input()

a=int(input())

t=A+B

b=int (input())

print (c)

t=a+b
print (t)

1-тапсырма* 2 код.

a=8; b=118

a=8:b=118

c=a+b

c:=a+b

print(c)

print(c)
Жауабы:
1-тапсырма* 3 код

a=int(input())

a=int(input())

b=int(input())

k=3*(a+b)

k=3*(a+b)-4*a*b

print(k); print(t)

t=a*b
print(k); print(t)

2-тапсырма**. а,в,с бүтін сандары берілген. Осы сандардың қосындысы мен
көбейтіндісінің соңғы цифрларының қосындысын экранға шығар.
3

a=int(input())
b=int(input())
c=int(input())
k=a*b*c
t=a+b+c
print(k%10+t%10)
3-тапсырма*** Айдын, Санжар және Асқар үшеуі балық аулауға барды. Балалар
сәйкесінше саны k,l және m болатын балықтар аулады. Достар аулаған
балықтарын тең бөліп алса, оларға неше балықтан тиеді. Неше балық қалады?
Программа құр.

k=int(input())
l=int(input())
m=int(input())
s=k+l+m
print(s//3)
print(s%3)
Деректердің типтері
Тұрақты, айнымалы және өрнектер қабылдай алатын мәндерді, олармен
орындауға болатын амалдардың жиынтығын деректер типі деп атайды.
1. Сандардың үш түрі бар: бүтін, нақты (бөлшек) және күрделі.

2. Бірақ қарапайым программаларды құрастыру кезінде әдетте бүтін және нақты
сандарды қолданады.
4

3. Жолдар– бір немесе екі тырнақша ішіне жазылған таңбалар жиынтығы. 12
Мысалы, a='Hello, World!' және a = ' 'Hello, World!' ' – бірдей жазбалар. Ұзын
мәтіндерді жазу кезінде үштік апострофтарды немесе тырнақшаларды қолдануға
болады.
4. Логикалық тип (bool). Логикалық типтегі айнымалылардың екі мәні бар. Олар:
Ақиқат (True), Жалған (False). Есіңде сақта! «True», «False» бас әріппен жазылуы
керек, әйтпесе программа қате деп қабылдайды.

1-мысал
“sep=” командасы арқылы біз әр сөзді немесе санды әртүрлі символдармен бөле
аламыз. Жоғарыда келтірілген мысалда біз айнымалылар мәндерін бірбірінен
дефис арқылы бөлектедік. Бұл командаға қатысты тағы мысал қарастырайық:
x='Amir'
y='zasy'
z=2
print (x,y,z,sep='-')
Нәтижесі
Amir-zasy-2
2-мысал. «n» командасы әр мәнді жаңа жолға шығарады.
print("Amir",end='\nZaraisyn\nDurys\nOte zaksy\n5')
Нәтижесі
Amir
Zaraisyn
Durys
Ote zaksy
5

5

Практикалық тапсырмалар
1-тапсырма* Берілген айнымалыларға type() функциясын қолдансаң, қандай
деректер типін аласың?

a=156.78

b= “ata”

d=”True”

type(a)

type(b)

type(d)







2-тапсырма**. Ұзындық L милиметрде берілген. Берілген ұзындықты километр,
метр, сантиметржәне милиметрде өрнектейтін программа жаз.

L=int(input())
kilometr=L//1_000_000
metr=(L//1000)%1000
cantimetr=(L//10)%100
millimeter=L%10
print(kilometr, ‘km’,metr, ‘m’, cantimetr, ‘cm’, millimeter, ‘mm’ )
print (str(kilometr)+ ‘km’+str(metr)+ ‘m’+str(cantimetr)+
‘cm’+str(millimetr)+ ‘m’)
print(f’{kilometr}km{metr}metr{cantimetr}cm {millimeter}mm’)
print(f’kilometr={kilometr}’)
3-тапсырма.***Екі таңбалы санның цифрларының қосындысы мен көбейтіндісін
табатын программа құрастыр.
n=int(input())
a=n//10
b=n%10
6

print(a+b)
print(a*b)
Үй тапсырмасы:
Үш таңбалы санның цифрларының қосындысы мен көбейтіндісін табатын
программа құрастыр.
n=int(input())
m=0
k=0
z=0
m=n%10
n=n//10
k=n%10
z=n//10
print(m+k+z)
print(m*k*z)
Жауабы:
896
23
432
Арифметикалық өрнектердің жазылу ережелері
Python бағдарламалау тіліне кіріспе. Арифметикалық өрнектер

7

Мысалы:

1-тапсырма** Төмендегі математикалық өрнекті программалау тілінде жаз.

1-есеп
a=int(input('a='))

Жауабы:

b=int(input('b='))

a=8

c=int(input('c='))

b=9

x=a*a+b**2+pow(c,2)-2*a*b

c=7

print(x)

50

2-есеп
x=float(input('x='))

Жауабы:

y=float(input('y='))

x=8

a=float(input('a='))

y=9

b=float(input('b='))

a=10

z=x*y+(a+4)/(b-4)

b=12

print(z)

73.75

3-есеп
x=float(input('x='))

t=float(input('t='))

y=float(input('y='))

natije=abs(x*x-5)/(3*y*(5*x+(4*a+b*t)-

z=float(input('z='))

z))

a=float(input('a='))

print(natije)

b=float(input('b='))
8

Жауабы:

a=7

x=8

b=12

y=9

t=11

z=10

0.011500974658869395

4-есеп
x=int(input('x='))

t=7

y=int(input('y='))

c=6

t=int(input('t='))

13.03781512605042

c=int(input('c='))
print(x+5+y/(t*(5*x-c)))
Жауабы:
x=8
y=9

2-тапсырма*
Математикалық өрнектердің Python тілінде жазылуы берілген. Осы өрнектердің
қайсысы программалау тілінде қате жазылған? Қателерін түзет.
1-өрнек қатесіз
2-өрнек. x=a**3+4*b-abs(4*a*b**2-7)
3-өрнек. k=(2*x*y*z)/3*x+z-(5*x**3*y-z)/z - 4*y
4-өрнек. t=abs(3*c-d-a)/abs(a-d)*5*a*b
9

3-тапсырма.** Кірпіштің а,b,с өлшемдері берілген. Осы
кірпіштің көлемінің ½ бөлігінің көлемін 1/3 бөлігіне
қосатын программа құрастыр.

a=int(input('a='))
b=int(input('b='))

Жауабы:

c=int(input('c='))

a=8

v1=(a*b*c)/2

b=7

v2=(a*b*c)/3

c=9

v=v1+v2

420.0

print(v)
4-тапсырма. Кірпіштің а,b,с өлшемдері берілген. Кірпіштің көлемін толық
бетінің ауданына қатынасын тап.Толық беттің ауданы кірпіштің барлық бетінің
аудандарының қосындысы.
a=int(input('a='))
b=int(input('b='))
c=int(input('c='))
v=a*b*c
s=2*a*b+2*a*c+2*b*c
print(v,s)
print(v/s)
print(s/v)

10

Python тілінде программалау.
Практикалық тапсырмалар
2-тапсырма**. а және b сандары берілген. Осысандардың мәндерін бір-біріне
ауыстыр. Мысалы: а=40, b=50 болса,онда ауысқан соң нәтижеде а=50, b=40
болады.

a=40
b=50
a,b=b,a
print(b,a) Жауабы: а=50, b=40

a='Nur'
b='Sultan'
print(a+'-'+b); print (a+'-'+b); print(a+'-'+b);

Шырша
print(' *')
print(' ''*'*3)
11

print(' ' '*'*5)
print(''+'*'*7)
print('*'*9)
5-тапсырма.* Шеңбердің радиусы берілген. Радиусты пайдаланып, шеңбердің
ұзындығы (L) мен дөңгелектің ауданын (S) табатын программа кодын құрастыр.
print('*'*10);
pi=3.14
r=int(input('r='))
L=2*P*R
S=P*R**2
print(L)

6-тапсырма.***Төрт таңбалы санның екінші(жүздігі)және төртінші орында
(бірлігі) тұрған цифрларының қосындысын табатын программа құрастыр.

n=int(input('n='))
print(n)
j=(n//100)%10
b=n%10
print(j+b)
7-тапсырма*** Бес таңбалы санның алғашқы екі цифрынан құралған сан мен
соңғы үш цифрынан құралған санның қосындысын табатын программа құрастыр.
12

n=int(input('n='))
n/1000
n//1000
n%1000
print(n//1000+n%1000)
8- тапсырма* x,y және z айнымалылары бар өрнек берілген.Айнымалылардың кез
келген мәндерінде осы өрнектің мәнін есептейтін программа құрастыр.

x=int(input('x='))
y=int(input('y='))
z=int(input('z='))
a=(2*x**2-y*z)/abs(x-9*z)+(6*x-z)/(8*x*z-2*y)
print(a)
9-тапсырма**. Қазақстан бидайды экспортаудан (сыртқа сатудан) әлемдегі үздік
ондыққа кіреді.
а) Бидайға кезекте тұрған мемлекетке m килограмм бидай экспортқа дайындалды.
Осы бидайды тонна, центнер, килограммен өрнектейтін программа құрастыр.

m=int(input())
t=m//1000
s=(m%1000)//100
13

k=m%100
print(t,'tonna',s,'centner',k,'kilogram')
ә) Егер жүк тасымалдайтын 1 темір жол вагонына 60 тонна бидай сиятыны белгілі
болса, бидай экспорты үшін вагон қажет екенін табатын программа құрастыр.

m=int(input())
v=m/60_000
if v==int(v):
v=int(v)
else:
v=int(v)+1
print(v, ‘vagon’)
10-тапсырма**. Қазақстанның солтүстік, шығыс, оңтүстік, батыс және орталық
бөлігінің қысмезгіліндегі бір күндік күн райы жайлы деректер берілген. Осы
деректерді пайдаланып, еліміздегі бір күндік күн райының орташа
температурасын анықтайтын программа құрастыр.
a=int(input())
b=int(input())
c=int(input())
d=int(input())
e=int(input())
s=a+b+c+d+e
print(round(s/5))

14

Python программалау тілінде шығарылуы

Санды енгізу және шығару
Input функциясын қолданып енгізгендерек жолдық типке жатады. Жолды тізімге
түрлендіру үшін split() әдісін қолданамыз. Тізімдегілердің арасында символ болса,
оны split() әдісіндегі
жақшаның ішінде
көрсету керек. Мысалы,
кестеде бірінші жағдайда
тізімдегілер бос орынмен ажыратылса, екінші жағдайда сызықшамен
ажыратылған.
Сызықтық программаларды құруға арналған тапсырмалар.
1-тапсырма.* х сандар осінде х1 және х2 бүтін санды нүктелері берілген. Осы
нүктелер арасындағы арақашықтықты табатын программа құрастыр.

x1,x2=map(int,input().split())
s=abs(x2-x1)
print(s)
2-тапсырма.* х-тің мәні берілген. Өрнектегі y-тің мәнін есепте.

15

x=5
y=3*(x-2)**3+5*(x-4)**2-7
3-тапсырма**. Марат пен Еркін ауладағы кірпіштерді тасыды. Марат P кірпіш, ал
Еркін оған қарағанда К кірпіш кем тасыған болса, екібала барлығы неше кірпіш
тасыған? Есептің программасын жаз.

P,K=map(int,input().split());print(P+(P-K))
4-тапсырма**.Әселдің а теңге ақшасы бар. Бір өшіргіштің құны к-ға және бір
қаламсаптың құны с-ға тең. Әсел қолындағы барлық ақшасына қанша өшіргіш
немесе қанша қаламсап сатып алады? Есептің программасын жаз.
a,k,c=map(int,input().split());print(a//k,a//c)

Сызықтық алгоритмдерді программалау
Сызықтық алгоритм (программа) дегеніміз – тармақталу, қайталау әрекеттері жоқ,
әрекеттердің тізбектей орындалуын сипаттайтын алгоритм.
2-тапсырма**. Картаның ортасына салынған ағаштың түбінен солтүстікке қарай
30, шығысқа қарай 20, оңтүстікке қарай 10, батысқа қарай 30, оңтүстікке қарай 10,
шығысқа қарай 50 қадам жүр. Картадағы қозғалыс алгоритмін құрастыр.
Тек қана цифрлардан құралған a,b және с жолдары берілген.
1.Жолдарды қосып, экранға шығар.
2.Жолдарды бүтін санға айналдырып, олардың қосындысын тап.

16

a=input()
b=input()
c=input()
print(a+b+c)
print(int(a)+int(b)+int(c))
Практикалық жұмыс
1-тапсырма.*Өрнектердің мәнін тап

2) print(round(25714+157458))

1)a=round(14.141-5.45)

Жауабы: 183172

print(a)

3) print(int(25.14+15.458))

Жауабы: 9

Жауабы: 40

2-тапсырма.*Өрнектердің нәтижесін анықтап, типін көрсет.
1)a=round(14.141-5.45)

2) a=int(25.14+15.458)

print(a)

print(a)

type(a)

type(a)





Жауабы: 9

Жауабы: 40
Сызықтық программа құрастыр

5-тапсырма**.Баскетбол ойыны 4 кезеңнен тұрады. Әр кезеңдегі екі команданың
жинаған ұпайлары жеке-жеке қатарларда берілген. Ойынның қорытынды
нәтижесін төмендегі форматта экранға шығаратын программа құрастыр.

17

a1,b1=map(int,input().split())
a2,b2=map(int,input().split())
a3,b3=map(int,input().split())
a4,b4=map(int,input().split())
s1=a1+a2+a3+a4
s2=b1+b2+b3+b4
print(s1,':',s2)
7-тапсырма***. Құны K,P және N теңгелік монеталар көмегімен S теңгені ең аз
санмен қалай төлеуге болады?
Тапсырманың блок- сызбасын сызып, программасын құрастыр. S, K,P және N –
бүтін сандар.

S, K,P,N=map(int,input().split())
a=S//K
b=(S%K)//P
c=(S%K)%P//N
print(a,b,c)
print(a+b+c)
9-тапсырма**. 2-сурет бойынша a,b,c айнымалысы бар программа құрастыр. Осы
есептің программасы бойынша блок-схемасын жаса.

18

a,b,c=map(int,input().split())
print(a+b+c)
Жауабы:
10 5 8
23
10-тапсырма***. 3-сурет бойынша v1 және v2(жылдамдық), t(уақыт), S(қашықтық)
айнымалылары қатысқан есеп мәтінін
құрастыр. Осы есептің мәтіні бойынша
оның блок-схемасын құр,
программасын жаз.

19

v1,v2,t=map(int,input().split())
s1=v1*t
s2=v2*t
s=s1+s2
print(s1,s2)
print(s)
Қосымша олимпиадаға дайындық үшін,
практикалық тапсырмалар:
1-есеп. Келесі бағдарламамыз тағы да қызықты сандармен байланысты.
Сіздердің Палиндром сандар туралы білгілеріңіз келе ме? Мүмкін
кейбіреулеріңіз білетін де шығарсыздар. Полиндром сандарды
естімегендеріңіз бәрібір өмірде кездестіріп жүрсіздер. Палиндром сан тура
оқығанда да және кері оқығанда да мәні бірдей сандарды айтады. Мысалы
121, 34543, 101 және т.б
Енгізілген үш орынды санның Палиндром сан екенін анықтайтын программа
құрастырайық.
N=int(input('3 танбалы санды енгiз'))
if (N % 100)%10 == N // 100:
print( N, ' Polindrom ')
else:
print( N, ' Polindrom емес ')
2-есеп. Енгізілген 4 орынды санның бақытты сан екендігін анықтайтын
программа құр.
/Бақытты сан деп алдыңғы екі цифрының қосындысы кейінгі екі цифрының
қосындысына тең болатын сандарды айтамыз. Мыс: 1230, 1342 берілсін...
Яғни, 1+2=3+0 бақытты сан
20

1+3=4+2 бақытты сан емес
N=int(input())
A1=N//1000 #mindik
A2=N%1000
A3=A2//100 #juzdik
A4=A2%100
A5=A4//10 #ondik
A6=A4%10 #birlik
if (A1+A3)==(A5+A6):
print (N, '-бақытты сан')
else:
print (N, '-бақытты сан eмес')
3-есеп. Сан құрамында бірдей таңбалы цифрдың бар немесе жоқ екенін
анықтау.
N=int(input())
A=N//1000
B=N%1000
C=B//100
D=B%100
E=D//10
F=D%10
if A==C or A==D or A==E or A==F or C==D or C==E or C==F or E==F:
print(' бірдей цифр бар')
else:
print(' бірдей цифр жоқ')
4-есеп. N саны берілген.3-ке бөлінгіштік белгісі бойынша 3-ке бөлінетінін не
бөлінбейтінін анықта.
(Егер цифрларының қосындысы 3-ке бөлінсе, онда сол сан 3-ке бөлінеді)
21

N=int(input())
A=N//1000
B=N%1000
C=B//100
D=B%100
E=D//10
F=D%10
if (A+C+E+F)%3==0:
print(' 3-ke bolinedi')
else:
print('3-ke bolinbeidi')
5-есеп. Төрт таңбалы N саны берілген. Санның цифрларын кері ауыстыру.
Мысалы: N=1234 берілсе, онда жауабы 4321 шығуы керек.
N=int(input())
A=N//1000
B=N%1000
C=B//100
D=B%100
E=D//10
F=D%10
print(F*1000+E*100+C*10+A) # кері санды алу формуласы
жауабы: 4321
6-есеп. Төрт таңбалы N саны берілген. Санның бастапқы екі цифрының
қосындысын, соңғы екі цифрының көбейтіндісін анықтау.
Мысалы: N=3452 болсын...
N=int(input())
A=N//1000
B=N%1000
22

C=B//100
D=B%100
E=D//10
F=D%10
print(A+C)
print(E*F)
жауабы: 7
10
7-есеп. Санның цифрларының көбейтіндісін анықтау дәл жоғарыдағы
тәсілмен анықталады.
Төрт таңбалы N саны берілген және цифрларының көбейтіндісін есептеу
керек. Мысалы: N=1234 болсын...
N=int(input())
A=N//1000
B=N%1000
C=B//100
D=B%100
E=D//10
F=D%10
print(A*C*Е*F)

23