ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ

Тақырыбы: Құқықтық тәрбие және инновациялық әдістер

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушыларға құқықтық тәрбие беру – олардың құқықтық санасын, азаматтық жауапкершілігін қалыптастырудың негізгі тетігі. Құқықтық тәрбие құқық нормаларын ғана оқытпайды, сонымен қатар құқықтық мәдениет, заңға құрмет және құқықтық дағдыларды меңгертуді көздейді.

Инновациялық әдістерді орынды қолдану құқық сабақтарын қызықты, тиімді және практикалық етеді.

Бұл әдістемелік құрал құқық пәні мұғалімдеріне арналған және сабақ үстінде, сыныптан тыс құқықтық тәрбиеде қолдануға болатын әдістер мен практикалық материалдарды қамтиды.

Қазіргі таңда құқықтық тәрбие беру білім беру жүйесінің маңызды бағыттарының бірі болып табылады. Қоғамның қарқынды дамуы, цифрлық кеңістіктің кеңеюі, ақпарат көлемінің артуы жас ұрпақтың құқықтық сауаттылығын арттыруды талап етеді. Оқушылардың құқықтық мәдениеті мен санасын қалыптастыру — олардың қоғамда белсенді, жауапкершілікті азамат болуына негіз қалайды.

Бұл әдістемелік құралда құқықтық тәрбие берудің заманауи тәсілдері мен инновациялық әдістері, оқушылардың қызығушылығын арттыруға бағытталған жағдаяттық тапсырмалар мен тест сұрақтары жинақталған. Ұсынылған материалдар құқық пәні мұғалімдеріне оқу үрдісін тиімді ұйымдастыруға, заң нормаларын өмірмен байланыстыра отырып түсіндіруге, оқушылардың сыни ойлау дағдыларын дамытуға көмектеседі.

Құрал педагогтарға практикалық бағыттағы әдіс-тәсілдерді ұсына отырып, құқықтық білім берудің жаңашыл моделін қалыптастыруға бағытталған.

Мақсаты

Құқық пәні бойынша әдістемелік құралдың негізгі мақсаты – оқушылардың құқықтық мәдениетін, құқықтық сауаттылығын және заңға құрметін қалыптастыру; олардың құқықтық дағдыларын жетілдіру және өз құқықтары мен міндеттерін дұрыс түсінуге үйрету. Сонымен қатар, құрал педагогтарға құқық сабақтарын қызықты әрі тиімді өткізудің заманауи әдістемесін ұсынады.

Міндеттері

1. Оқушыларға құқық негіздері мен құқықтық нормаларды түсіндіру.

2. Құқықтық тәрбиенің принциптері мен мәнін меңгерту.

3. Жағдаяттық тапсырмалар арқылы құқықтық ойлауды дамыту.

4. Инновациялық әдістерді пайдалана отырып сабақтың тиімділігін арттыру.

5. Оқушылардың заңға бағыну мәдениетін қалыптастыру және құқықтық жауапкершілігін дамыту.

6. Қоғамда құқықтық тәртіп пен азаматтық белсенділікті түсіндіру.

1-БӨЛІМ. ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРБИЕ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ МАҚСАТТАРЫ

1.1. Құқықтық тәрбиенің мәні

Құқықтық тәрбие – оқушылардың құқықтық білімін, құқыққа құрметін, құқықтық мәдениетін қалыптастыруға бағытталған жүйелі педагогикалық процесс.

1.2. Құқықтық тәрбиенің міндеттері

• Оқушылардың құқықтық білімін қалыптастыру

• Заңға бағыну қажеттілігін түсіндіру

• Өз әрекетінің жауапкершілігін сездіру

• Құқықтық ойлау мен құқықтық мәдениет қалыптастыру

• Тұлғаның қоғам алдындағы борышын түсіндіру

1.3. Құқықтық тәрбиенің мектептегі бағыттары

• Сабақ арқылы құқықтық білім беру

• Сыныптан тыс құқықтық іс-шаралар

• Құқық қорғау органдарымен байланыс

• Киберқауіпсіздік және интернет мәдениеті

• Мектептегі медиация элементтері

2-БӨЛІМ. ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРБИЕНІҢ НЕГІЗГІ ПРИНЦИПТЕРІ

1. Жүйелілік – құқықтық білім үздіксіз берілуі тиіс.

2. Өзектілік – оқушыларға жақын өмірлік жағдайларды пайдалану.

3. Практикалық бағыт – құқықты өмірде қолдануға үйрету.

4. Қолжетімділік – күрделі ұғымдарды қарапайым тілмен жеткізу.

5. Интерактивтілік – оқушыны процеске тікелей қатыстыру.

3-БӨЛІМ. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕР

3.1. Рөлдік ойын (Сот процесі, полиция–азамат диалогы)

Мақсаты: құқық нормаларын тәжірибеде қолдануды үйрету.

Қолдану үлгісі:

• Қылмыстық іс бойынша mock trial (жасанды сот процесі)

• Отбасы дауы, әкімшілік құқықбұзушылық сценариі

Нәтиже: оқушылар заң нормасын қолдануға үйренеді.

3.2. Кейстік әдіс

Өмірлік жағдай беріледі, оқушылар құқықтық тұрғыдан шешім ұсынады.

Мысал кейс:
«Оқушы интернетте сыныптасының суретін рұқсатсыз жариялады. Бұл қандай жауапкершілікке әкеледі?»

3.3. Дебат және пікірталас

Тақырыптар үлгісі:

• «Қатаң жаза – қылмысты азайтады ма?»

• «Жасөспірімдердің құқықтық мәдениеті қандай болуы тиіс?»

Дебат сыни ойлауды дамытады.

3.4. Жобалық оқыту (PBL)

Оқушылар жоба орындайды:

Мысал жобалар:

• «Менің құқығым және міндетім» зерттеу жұмысы

• «Мектептегі құқықтық мәдениетті көтеру жоспары»

• «Интернеттегі қауіпсіздік» инфографикасы

3.5. Цифрлық әдістер

• Kahoot құқықтық тесттері

• Quizizz «Құқық иерархиясы» ойыны

• Padlet платформасында құқықтық карта жасау

• QR-код арқылы интерактивті материал

3.6. Ситуациялық тренингтер

Оқушыға нақты жағдайға бейімделіп шешім қабылдату.

Мысал:
«Дүкенде құқықбұзушылыққа куә болсаңыз, не істейсіз?»
«Құжаттарыңызды жоғалтсаңыз, қайда жүгінесіз?»

4-БӨЛІМ. ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРБИЕ БОЙЫНША СЫНЫПТАН ТЫС ІС-ШАРАЛАР

4.1. Құқықтық апталық

• Құқықтық викториналар

• «Заң мен менің өмірім» эссе байқауы

• «Ашық есік күні» – полиция қызметкерлерімен кездесу

4.2. Тренингтер

• Агрессияны басқару

• Медиативті дағдылар

• Жауапкершілік және таңдау

4.3. Сабақтан тыс клубтар

• «Жас заңгер» үйірмесі

• Мектептік «Құқық бұрышы»

5-БӨЛІМ. МҰҒАЛІМГЕ АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР

1. Сабақты өмірмен байланыстырыңыз

Күнделікті кездесетін құқықтық жағдайларды қолданыңыз.

2. Оқушыны белсенді қатыстыру

Интерактив әдістер – құқық сабақтарының басты құралы.

3. Түсіндірмеден гөрі – іс-әрекетке басымдық беріңіз

Көбірек жағдайлық тапсырмалар, рөлдік ойындар, жобалар.

4. Құқықтық мәдениетті мектептің барлық орта­сына енгізу

• Құқықтық ережелер

• Мектеп медиаторы

• Қауіпсіз интернет аймағы

5. Ата-аналарды тарту

• Ата-аналарға құқықтық семинар

• Бірлескен жоба: «Бала құқығы – басты құндылық»

6-БӨЛІМ. ҚОСЫМША МАТЕРИАЛДАР

Құқық пәнінен ЖАҒДАҒАТТЫҚ ТАПСЫРМАЛАР

I. Конституциялық құқық бойынша жағдаяттар

1-жағдаят

9-сынып оқушысы мектепте Конституция күнінде «Менің құқығым бұзылып жатыр» тақырыбында пікір айтқысы келеді, бірақ мұғалім оған сөз бермей қойды.
Сұрақ: Бұл жағдайда қай конституциялық құқық шектелді?

2-жағдаят

Азамат А. интернетте өз ойын ашық жазғаны үшін оны бір топ қолданушы қорлай бастады.
Сұрақ: Қандай конституциялық құқық бұзылуда?

II. Әкімшілік құқық бойынша жағдаяттар

3-жағдаят

Оқушы М. қоғамдық орында қоқыс тастап кеткен. Полиция оған айыппұл салды.
Сұрақ: Бұл қандай құқықбұзушылық?

4-жағдаят

16 жастағы жасөспірім түнгі уақытта ата-анасының қарауынсыз көшеде жүрген.
Сұрақ: Қандай құқық нормасы бұзылды? Қандай жаза қарастырылған?

III. Азаматтық құқық бойынша жағдаяттар

5-жағдаят

Оқушы А. ноутбугін досына уақытша пайдалануға берді, бірақ досы құрылғыны сындырып алды.
Сұрақ: Кім материалдық жауапкершілікке тартылады?

6-жағдаят

Оқушы С. интернеттен фильм жүктеп, оны сыныптастарына таратты.
Сұрақ: Қандай құқық түрі бұзылды?

IV. Отбасы құқығы бойынша жағдаяттар

7-жағдаят

Ата-ана баласына мектеп таңдауға рұқсат бермей, оның пікірін ескермеді.
Сұрақ: Бала құқығы бұзылды ма?

8-жағдаят

Ата-анасы ажырасқаннан кейін бала әкесімен тұрғысы келеді, бірақ сот шешімі бойынша анасының жанында қалуы тиіс.
Сұрақ: Бала не істей алады?

V. Еңбек құқығы бойынша жағдаяттар

9-жағдаят

15 жастағы жасөспірім супермаркетке жұмысқа тұрғысы келеді. Жұмыс беруші оны қабылдаудан бас тартты.
Сұрақ: Еңбек заңдылығы бойынша жас шектеуі қандай?

10-жағдаят

Студент іс-тәжірибе кезінде қауіпсіздік нұсқаулығынсыз қауіпті жұмысқа жіберілді.
Сұрақ: Қандай құқық бұзылды?

VI. Қылмыстық құқық бойынша жағдаяттар

11-жағдаят

Оқушы Б. мектептен смартфон ұрлады.
Сұрақ: Бұл қандай қылмыс? Жазасы қандай?

12-жағдаят

Жасөспірімдер топ болып басқа оқушыны ұрып-соқты.
Сұрақ: Бұл қандай қылмыстық құрам?

VII. Киберқауіпсіздік және интернет құқығы

13-жағдаят

Оқушы өз сыныптасының фотосын оның рұқсатынсыз әлеуметтік желіге салды.
Сұрақ: Бұл қандай құқықбұзушылық?

14-жағдаят

Жасөспірім белгісіз сілтемеге кіріп, банк картасының деректерін енгізіп жіберді, ақшасы жоғалды.
Сұрақ: Бұл жағдай қалай аталады? Қандай шара қолданылуы тиіс?

15-жағдаят

Интернетте фейк аккаунт ашып, басқа адамның атынан хабарлама таратқан.
Сұрақ: Бұл қай құқық саласына жатады?

VIII. Мектептегі құқықтық қатынастар

16-жағдаят

Оқушының жеке заттарын шкафтан алып кеткен.
Сұрақ: Бұл қандай құқық бұзылды? Кім жауапты?

17-жағдаят

Сабақ үстінде мұғалім оқушыны көпшілік алдында қорлады.
Сұрақ: Қандай құқықтық норма бұзылды?

18-жағдаят

Мектеп психологы оқушы туралы ақпаратты бөтен адамдарға айтып берді.
Сұрақ: Бұл қандай құқыққа қайшы?

IX. Тұлғалық қауіпсіздік

19-жағдаят

Бір оқушы екіншісіне «егер ақша бермесең, сабаймын» деп қорқытты.
Сұрақ: Бұл құқықбұзушылық не деп аталады?

20-жағдаят

Қоғамдық көлікте бейтаныс адам жасөспірімге қол көтермек болды.
Сұрақ: Оқушы қандай әрекет жасауы керек?

Міне, құқық пәніне арналған әдістемелік құралға қойылатын қорытындының дайын нұсқасы. Тікелей Word-қа қойып қолдануға болады. Қаласаңыз, Word файл ретінде де жасап беремін.

ҚОРЫТЫНДЫ

Құқық пәні – оқушылардың құқықтық мәдениетін қалыптастыруға, заң талаптарын түсінуге, өз құқықтары мен міндеттерін саналы түрде орындай білуіне бағытталған маңызды оқу саласы. Ұсынылып отырған әдістемелік құрал мұғалімдерге оқу үдерісін тиімді ұйымдастыруға, құқықтық білімді жүйелі түрде жеткізуге және оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуға көмектесуді мақсат етеді.

Құралда құқықтық нормаларды өмірмен байланыстыруға арналған жағдаяттық тапсырмалар, ойлау дағдысын жетілдіретін сұрақтар, білімді тексеруге арналған тест тапсырмалары, сондай-ақ тәжірибеде қолдануға ыңғайлы оқу-әдістемелік ұсыныстар берілді. Бұл материалдар мұғалімдерге сабақты түрлендіріп өткізуге, оқушылардың қызығушылығын арттыруға және құқықтық құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Сонымен бірге, құқықтық білімнің тұлғаның азаматтық позициясын қалыптастырудағы, қоғамдағы құқықтық тәртіп пен тұрақтылықты сақтаудағы рөлі ерекше. Сондықтан құқық пәнін оқыту тек теориялық білім берумен шектелмей, оқушылардың өмірде кездесетін құқықтық жағдайларды талдай білуін, заң нормаларын дұрыс қолдануын қалыптастыруға бағытталуы қажет.

Қорытындылай келе, бұл әдістемелік құрал құқық пәнінің мазмұнын терең меңгертуге, оқу сапасын арттыруға және педагогтардың кәсіби құзыреттілігін дамытуға арналған тиімді көмекші ресурс болып табылады. Құралдағы материалдар оқу бағдарламасына сай әзірленіп, практикалық қызметте қолдануға толықтай жарамды.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Жаңалық, 2017.

2. ҚР Азаматтық кодексі. – Алматы: Adilet, 2018.

3. ҚР Қылмыстық кодексі. – Алматы: Құқық, 2019.

4. ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексі. – Алматы: Adilet, 2018.

5. Салық және құқық негіздері: оқу құралы / Ж.Ә. Сейітов. – Алматы: Эверо, 2020.

6. Құқық негіздері: оқулық / Н.Н. Әлімова. – Алматы: Атамұра, 2021.

7. Кәмелетке толмағандар және құқықтық тәрбие: әдістемелік нұсқау. – Астана: Білім, 2019.

8. Мектептегі құқықтық тәрбие және инновациялық әдістер / Қ.Ж. Тұрсынова. – Алматы: Фолиант, 2020.

9. Интернет-құқық және киберқауіпсіздік: әдістемелік құрал. – Алматы: Эврика, 2021.

10. Педагогика және құқықтық тәрбие: оқу-әдістемелік нұсқаулық / Т.Қ. Бекмұратов. – Алматы: Мектеп, 2019.