АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ЖАМБЫЛ АУДАНЫ

БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

БАҒДАРЛАМА

«ТӘРБИЕ НЕГІЗГІ-ҚҰНДЫЛЫҚ»

Мектепке дейінгі балаларға арналған

Курманбекова Гульбар Абдылкайымовна

КМҚК «Ақбота» бөбекжайы

МАЗМҰНЫ

Ⅰ. Түсінік хат.

1.1. Кіріспе

1.2. Өзектілігі

1.3. Мақсаты, міндеті

Ⅱ Негізгібөлім

2.1.Тәрбие негізі – құндылықтың маңыздылығы:

2.2. Тәрбие негізі –құндылық бағдарламасын жүргізудегі әдіс-тәсілдер

2.3 Күтілетін нәтиже

2.4 Пікір

ІІІ. Тәрбие негізі –құндылық жоспар.

3.1. Киіз үй

3.2.Ұлттық тағамдар.

3.3. Ұлттық киім

3.4.Ұлттық ыдыс

3.5. Бесікке салу

3.6. Тұсау кесу

3.7. Ұлттық аспаптар

3.8. Ұлттық ойындар

3.9. Қонақкүту» дәстүрі

3.10. Жақсы сөз – жарымырыс

3.11.Отан–оттан да ыстық

3.12.Домбыра– дастан дәстүрі

3.13.Ұлттық жиһаз

3.14.Ою-өрнек

3.15.Ашамайға міну

3.16.Ұлттық тағамдар

3.17.Киізүй жабдықтары

3.18.Қайталау.

ІV. Қортынды

V. Пайдаланылған әдебиеттер

ТӘРБИЕ НЕГІЗІ – ҚҰНДЫЛЫҚ

І. Түсінік хат

Құндылықтар адам өмірінің маңызды компоненттері болып табылады және ол әрбір тұлғаның дүниетанымын, іс-әрекеттерін, таңдауларын қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Тәрбиенің негізі де осы құндылықтардан тұрады. Тәрбие – бұл адамның рухани, моральдық, интеллектуалдық және физикалық дамуына бағытталған жүйелі процесс, ол адамды қоғамда дұрыс әрекет етуге, өз орнын табуға үйретеді. Құндылықтар тәрбиенің өзегі болып табылады, себебі олар жеке тұлғаның өміріндегі басты бағдаршамға айналады.

Құндылықтар дегеніміз – адамның өмірінде маңызды деп саналатын ұғымдар, принциптер, мақсаттар мен идеалдар. Олар ұлттық, мәдени, рухани және адамгершілік аспектілерді қамтиды. Адамның өмірінде қалыптасатын этикалық құндылықтар оның жақсы мен жаманды ажырата білуіне, қоғамда дұрыс қарым-қатынас жасауына, сондай-ақ өз әрекеттерін дұрыс бағытта бағалауға мүмкіндік береді. Тәрбие процесінде балаға ұлттық, адамгершілік құндылықтарды үйрету өте маңызды. Бұл құндылықтар адамның өз-өзіне деген сенімін арттырып, оның болашақта қоғамға пайдалы азамат болып қалыптасуына негіз болады. Мысалы, ұлтымыздың дәстүрлі құндылықтары ретінде қонақжайлық, адалдық, еңбекқорлық, батырлық, отансүйгіштік, қайырымдылық сияқты қасиеттер әрдайым тәрбиенің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Құндылықтарды балаға тәрбиелеу, оларды дұрыс өмірлік қағидаттар мен мақсаттарға бағыттау арқылы, қоғамның дамуындағы ізгілікті негізді құрайды. Тәрбие берушілердің алдына қойған негізгі мақсаттарының бірі – баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына, оның әлемге деген көзқарасының ашылуына, сондай-ақ адамгершілік қасиеттерінің дамуына ықпал ету. Бұл процесс ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отыратын халықтық дәстүрлер мен ұлттық құндылықтар арқылы жүзеге асады.

Тәрбиенің негізі – құндылықтардың дұрыс ұрпақтан-ұрпаққа берілуін қамтамасыз ету. Себебі, құндылықтар адамның өмірінде әрі қарай қайталанатын істердің бағытын белгілейді, оның мақсаттарын айқындайды және қоғамның жалпы дамуына әсер етеді.

1.1. Кіріспе.

Балабақша – балалардың жан-жақты дамуына, тәрбиеленуіне және жеке тұлға болып қалыптасуына ықпал ететін маңызды мекеме. Балалар осы жас кезеңінде өмірдің ең маңызды құндылықтарын меңгереді. Тәрбие негізі – әр баланың бойына адамгершілік, еңбекқорлық, әділдік, достық, махаббат сияқты құндылықтарды сіңіру болып табылады. Бұл құндылықтар олардың дүниетанымын кеңейтіп, қоғамда дұрыс қарым-қатынас орнатуға және болашақта ұтымды шешімдер қабылдауға көмектеседі.

Балабақшада тәрбие беру барысында ата-аналармен және ұстаздармен тығыз байланыста болу маңызды, өйткені балалар өз өмірінде көріп, естіп, сезінген нәрселерін тез қабылдайды. Сондықтан да тәрбиеші баланың жүрегіне дұрыс құндылықтарды сіңіре отырып, оның тұлғалық дамуына негіз қалайды. Құнды қасиеттерді бала бойына тәрбие арқылы сіңіріп, оны болашақта қоғамда өз орнын табуға және дұрыс шешімдер қабылдауға бағыттаймыз.

Осылайша, тәрбие – әрбір ұрпақтың өмірінің негізі, ал құндылықтар – сол өмірдің бағыт-бағдары болып табылады.

1.2.Өзектілігі: Баланың рухани қажеттілігін қамтамасыз етудің бірден бір жолы – ұлттық тәрбие, бұл сөздің мәніне терең үңілсек, білдей бір ұлтты тәрбиелеп шығарудың жауапкершілігін, міндетін және мақсатын көреміз. Ұлттық тәрбие ұлттық өнер, ұлттық киім немесе ұлттық ойындармен шектеліп қоймайды, оның тамыры тереңде жатыр. Ол – күнделікті сәлемдесуден бастап, қарым-қатынас жасау, тұрмыс-тіршілік барысындағы кез келген жағдаятта көрініс алатын ауқымды үдеріс. Ұлттық құндылықтарымыз бала бойына рухани-адамгершілік қасиеттерді сіңіруге, жақсы мінез-құлық қалыптастыруға, жақсы мен жаманды, дұрыс пен бұрысты ажыратуына бағытталады. Баланың рухани қажеттілігін қамтамасыз етудің бірден бір жолы – ұлттық тәрбие, бұл сөздің мәніне терең үңілсек, білдей бір ұлтты тәрбиелеп шығарудың жауапкершілігін, міндетін және мақсатын көреміз.

1.3.Мақсаты:

• Қазақ халқының салт-дәстүрлерін таныстыру арқылы балалардың ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын арттыру.

• Ұлттық құндылықтарды меңгеру арқылы балалардың моральдық-этикалық қасиеттерін қалыптастыру.

• Балалардың өз халқының тарихы мен мәдениетін қадірлеу, құрметтеу сезімдерін дамыту.

Міндеттері:

1. Салт-дәстүрлердің маңызын түсіндіру – балаларға қазақ халқының салт-дәстүрлерінің мәні мен маңызын түсіндіру, олардың өмірдегі орны туралы ақпарат беру.

2. Ұлттық ойындар мен рәсімдерді үйрету – балаларға ұлттық ойындар, әндер, би мен қолөнерді таныстыру арқылы оларды ұлттық дәстүрмен жақын таныстыру.

3. Қонақжайлылық, ізеттілік, үлкенді сыйлау сияқты ұлттық қасиеттерді балаларға көрсету – бала тәрбиесінде қазақ халқының қасиетті ұғымдарын дәріптеу.

4. Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту – балаларды ұлттық өнер мен қолөнер арқылы шығармашылық жұмыс жасауға тарту.

5. Тіл мәдениетін қалыптастыру – салт-дәстүрлерді үйрету барысында қазақ тілінің сөз байлығын, әдепті сөйлеу дағдыларын дамыту.

6. Тәрбиеші мен балалар арасында ұлттық салт-дәстүрлерді ұстану арқылы сенімді байланыс орнату – салт-дәстүрлерді үйрену барысында тәрбиеші мен балалардың арасында жақын қарым-қатынас қалыптастыру.

Бұл мақсаттар мен міндеттер арқылы балабақшада балалардың қазақ халқының мәдениетін, салт-дәстүрлерін меңгеруі және оларды құрметтеу сезімдерін тәрбиелеу жүзеге асады.

ІІ. Негізгі бөлім.

2.1.Тәрбие негізі – құндылықтың маңыздылығы:

1. Әлеуметтік құндылықтар жүйесін қалыптастыру: Балабақшадағы тәрбие процесі балаларға адамгершілік, достық, әділдік, мейірімділік, жауапкершілік сияқты маңызды құндылықтарды танытады. Бұл құндылықтар балалардың қоғамда дұрыс қарым-қатынас орнатуына, бір-бірін түсініп, сыйлауға үйретеді.

2. Баланың ішкі дүниесінің бай болуы: Құндылықтар балалардың ішкі дүниесін байытып, олардың дұрыс мінез-құлық қалыптастыруына септігін тигізеді. Әсіресе, қайырымдылық, адалдық, мейірімділік сияқты қасиеттер оларды жан-жақты дамыған тұлға етеді.

3. Өмірлік ұстанымдар мен сенімдерді қалыптастыру: Тәрбие негізі – құндылықтар балалардың өмірге деген көзқарасын, сенімдері мен ұстанымдарын қалыптастырады. Балабақшада үйретілетін құндылықтар оларды болашақта жақсы азамат болуға, қоғамға пайдалы еңбек етуге бағыттайды.

4. Психологиялық тұрғыдан жетілу: Құндылықтар негізінде тәрбиеленген балалар өз сезімдерін, ойларын басқара алады. Олар жағымды және жағымсыз эмоцияларды айыра отырып, стреске төзімді, сенімді және эмоционалды түрде тұрақты болып өседі.

5. Өзін-өзі бағалау және өзіндік құрмет: Адамгершілік құндылықтарды меңгерген бала өзіне және басқаларға деген құрметті сезінеді. Мұндай балалар өзін-өзі бағалау мен өзіндік құрметтің негізінде өз әрекеттерін, шешімдерін саналы түрде қабылдайды.

6. Қоғамдық жауапкершілік сезімін дамыту: Құндылықтар балаларды қоғамдағы өз орнын дұрыс сезінуге, ұжымда жұмыс істей білуге, басқа адамдардың құқығы мен бостандығын құрметтеуге үйретеді. Бұл олардың әлеуметтік ортада оңтайлы және жауапты қатынас орнатуына көмектеседі.

2.2. Тәрбие негізі –құндылық бағдарламасын жүргізудегі әдіс-тәсілдер.

1. Әңгімелеу әдісі

• Мазмұнды әңгімелер: Ұлттық дәстүрлер, әдет-ғұрыптар мен салттар туралы әңгімелер айту. Мысалы, қазақ халқының салт-дәстүрлері, тойлары, ұлттық мерекелер мен олардың маңызы туралы балаларға қызықты әрі түсінікті етіп әңгімелеу.

• Ұлттық ертегілер: Қазақ ертегілерін әңгімелеп беру немесе сахналау арқылы балаларға ұлттық құндылықтар туралы ақпарат беру.

2. Практикалық іс-әрекет әдісі

• Ұлттық ойындар: Балаларды ұлттық ойындарға тарту (мысалы, "Асық ату", "Арқан тарту" т.б) арқылы ұлттық құндылықтарды ойын арқылы үйрету.

• Қолөнер жұмыстарын ұйымдастыру: Балалармен бірге ұлттық қолөнердің элементтерін жасау (мысалы, киіз басу, кесте тігу, ұлттық ою-өрнектерді салу).

3. Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар

• Ұлттық тақырыпта дидактикалық ойындар: Балаларға қазақ халқының мәдениетіне қатысты дидактикалық ойындар ұйымдастыру. Мысалы, ұлттық тағамдар, киімдер немесе музыкалық аспаптар туралы сұрақтар мен тапсырмалар беру.

• Мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар: Балаларға қазақтың мақал-мәтелдерін, жаңылтпаштарын жаттатқызып, олардың мағыналарын түсіндіру.

4. Театрландырылған әдіс

• Сахналау: Балаларды ұлттық ертегілерді сахналауға қатыстыру сол арқылы ұлттық мәдениетке деген қызығушылықтарын арттыру.

• Драматизация: Балалардың ұлттық дастарқан жайып, әдет-ғұрыптарды көрсетуге мүмкіндік беретін кейіпкерлер арқылы бейнеленетін ұлттық әдет-ғұрыптар мен салттарды сахналау.

5. Музыкалық әдіс

• Ұлттық әндер мен би: Қазақтың халық әндері мен би қимылдарын балаларға үйрету, оларды орындауға баулу.

• Ұлттық музыкалық аспаптармен таныстыру: Балаларға домбыра, қобыз, сыбызғы сияқты ұлттық музыкалық аспаптар туралы айтып, оларды тыңдату.

6. Көрнекі әдіс

• Көрнекілік қолдану: Ұлттық киімдер, ою-өрнектер, қолөнер бұйымдарын көрсету арқылы балаларға қазақ халқының мәдениетін таныстыру.

• Тақырыптық көрмелер: Ұлттық құндылықтар, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар туралы көрмелер ұйымдастыру. Балалар бұл көрмелерге қатысып, ұлттық мәдениетпен таныса алады.

7. Шығармашылық іс-әрекет әдіс

• Сурет салу, қолөнер жасау: Балаларға ұлттық тақырыпта сурет салуды, қолөнер бұйымдарын жасауды ұсыну. Мысалы, қазақтың ұлттық өрнектерін салу немесе киіз басу.

• Ән айту және музыкалық аспаптарда ойнау: Балаларды қазақтың ұлттық әндерін айтып, домбыра, қобыз сияқты музыкалық аспаптарда ойнауға үйрету.

8. Экскурсиялар мен саяхаттар.

• Экскурсиялар: Балаларды ұлттық мәдениеттің нақты нысандарымен таныстыру үшін музейлерге, көрмелерге немесе мәдени орындарға экскурсиялар ұйымдастыру. Мұндай іс-шаралар баланың ұлттық құндылықтарға деген қызығушылығын арттырады.

2.3. Күтілетін нәтиже.

1. Ұлттық дәстүрлер мен мәдениетті білу

Балалар қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын меңгереді (мысалы, Наурыз, Тұсау кесер, Бесік тойы) Олар ұлттық салттар мен мейрамдардың мағынасын түсінеді, сонымен қатар осы дәстүрлерге қатысудың маңыздылығын сезінеді.

2. Ұлттық тілді меңгеру

Қазақтың мақал-мәтелдерін, жаңылтпаштарын, өлеңдерін жаттап, оларды дұрыс қолдана біледі. Қазақ тілінде қарапайым сөйлемдермен сөйлеу, өз ойын ашық әрі сенімді жеткізу дағдыларын меңгереді.

3. Ұлттық құндылықтарды құрметтеу

Балалар ұлттық құндылықтарды, халықтың мәдениетін, тарихын бағалайды, ұлттық мәдениеттің ерекшеліктерін біледі және құрметтейді.

Оларда қазақ халқының адалдық, әділдік, қонақжайлылық, еңбекқорлық, шыншылдық сияқты рухани құндылықтарға деген құрмет қалыптасады.

4. Ұлттық өнер мен шығармашылыққа қызығушылық

Балалар қазақтың ұлттық музыкасы, әндері, биі мен аспаптарымен танысып, оларды тыңдайды және орындайды.

Ұлттық қолөнермен (киіз басу, ою-өрнек салу) танысып, шығармашылық жұмыстар арқылы қазақ халқының мәдениетіне деген қызығушылықтары артады.

5. Ұлттық ойындар мен топтық іс-әрекеттерде белсенділік

Балалар ұлттық ойындар мен жарыстарға белсене қатысып, командалық жұмыс жасау дағдыларын дамытады.

Олар ұлттық ойындардың ережелерін меңгеріп, сол арқылы әділдік, достық, күш пен ептілік сияқты құндылықтарды үйренеді.

6. Әдептілік пен адамгершілік қасиеттердің дамуы

Балалар үлкендерге құрмет көрсетуді, мейірімді болуды, адалдықты, топтық ортада жақсы қарым-қатынас орнатуды үйренеді.

Олардың моральдық және этикалық ұстанымдары қалыптасып, қазақ халқының құндылықтарына негізделген әдептілік пен адамгершілік қасиеттері дамиды.

7. Қоғамдық ортада ұлттық мәдениетті таныту

Балалар өздерінің ұлттық мәдениетін ұжымда таныстырып, өз ұлтын мақтаныш етеді. Олар ұлттық киімдерді киіп, ұлттық мерекелер мен шараларда белсенді қатысып, ұлттық құндылықтарды қоғамда насихаттайды.

8. Табиғатпен үйлесімді өмір сүру

Балалар қазақ халқының табиғатқа деген ерекше қарым-қатынасын түсінеді, экологиялық тәрбиені қабылдайды.

Ұрпақтар сабақтастығы арқылы табиғат пен адам арасындағы қатынасты бағалап, қоршаған ортаға деген құрмет қалыптасады.

9. Жеке тұлғаның дамуы

Ұлттық құндылықтарды ұстану арқылы бала өзіндік жеке тұлға ретінде қалыптасады, баланың ұлттық мәдениетке деген қызығушылығы мен сүйіспеншілігі оның тұлғалық дамуына, өздігінен дамуға ұмтылуына ықпал етеді.

2.4. Пікір

Бұл бағдарлама қазіргі қоғамның маңызды мәселелерінің бірі – балалардың бойында ұлттық құндылықтарды қалыптастыруға бағытталған. Ерте жастағы тәрбиенің маңыздылығы ерекше екенін ескергенде, ұлттық құндылықтарды балаларға балабақша кезеңінде таныстыру қажеттілігі туындайды.

Балабақша жасындағы балалардың санасы ашық және қабылдауға дайын болғандықтан, оларды ұлттық құндылықтармен таныстырудың тиімді кезеңі болып табылады. Бұл бағдарлама балаларға ұлттық мәдениет, тіл, дәстүр мен әдет-ғұрыптарды жеткізе отырып, олардың бойында ұлттық сана-сезімді, отансүйгіштік пен адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруды мақсат етеді.

Ұлттық құндылықтар – біздің халқымыздың тарихи мұрасы мен мәдени ерекшеліктері болып табылады. Ұрпақтан-ұрпаққа берілетін бұл құндылықтар баланың дүниетанымын, тәртібін, өмірге деген көзқарасын айқындайды. Балабақшадағы тәрбиеші ретінде біз балаларға осы құндылықтарды дұрыс, қызықты және қолжетімді тәсілдермен ұсынуымыз қажет. Бағдарламада ұсынылған әдіс-тәсілдер балалардың ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын оятып, оларды өз тілінде сөйлеуге, ұлттық дәстүрлерді сақтауға және құрметтеуге тәрбиелейді.

Бұл бағдарлама балабақшадағы тәрбиенің негізгі мақсатын жүзеге асыруға, яғни балалардың өзін-өзі тануына, қоғамда дұрыс қарым-қатынас орнатуына, ұлттық құндылықтарға негізделген тәрбиенің қалыптасуына жол ашады. Ұлттық құндылықтарды бала кезден бастап тәрбиелеу арқылы біз оның жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етіп, болашақта оның өз мәдениетіне, тілінде сөйлеуге, дәстүрлерін құрметтеуге деген сезімін оятамыз.

Сонымен қатар, бұл бағдарлама балабақшадағы тәрбиеші мен ата-аналардың бірлесе отырып, ұлттық құндылықтарды жеткізудегі ортақ жұмысының негізі болып табылады. Отбасы мен балабақша арасындағы тығыз байланыс арқылы ғана ұлттық тәрбие жүйелі және тұрақты болып қалыптасады.

Қорыта келе, «Тәрбие негізі – ұлттық құндылық» бағдарламасы балабақшадағы тәрбиенің басты мақсатын жүзеге асыруға арналған аса маңызды құрал. Бұл бағдарлама балалардың ұлттық сана-сезімін оятып, олардың болашақта өз халқына деген құрметі мен сүйіспеншілігін арттырады, ұлттық құндылықтарды сақтау мен дамытуға ықпал етеді.

ІІІ. Тәрбие негізі –құндылық жоспар.

№	Жұмыс түрлері	Мақсаты	Сағат
Қыркүйек
1	Киіз үй.	Балаларды киіз үйдің құрылымы мен оның ерекшеліктерімен таныстыру. Киіз үйдің қазақ халқының тұрмысындағы маңызын түсіндіру. Балалардың киіз үй туралы білімін арттырып, ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын ояту. Киіз үйдің бөлшектері туралы түсінік қалыптастыру және олардың атқаратын қызметін айқындау. Балаларды киіз үйдің тарихы мен оның қазақ халқының көшпелі өмір салтына бейімділігін түсінуге бағыттау.	2
2	Ұлттық тағамдар	Балаларды қазақ халқының ұлттық тағамдарымен таныстыру. Ұлттық тағамдардың ерекшеліктері мен құрамын түсіндіріп, олардың қазақ мәдениетіндегі орны туралы білім беру. Балалардың ұлттық тағамдарға қызығушылығын арттырып, оның құндылығын түсіндіру. Қазақтың ұлттық ас-суын әзірлеу дәстүрлері мен дәмін сезіну арқылы балалардың жалпы мәдениетке деген құрметін дамыту. Балаларды ұлттық тағамдар туралы шығармашылықпен ойлануға және талқылауға бағыттау.	2
Қазан
1	Ұлттық киім	Балаларды қазақ халқының ұлттық киімдерімен таныстыру. Ұлттық киімдердің ерекшеліктері мен олардың қай жағдайларда киілетінін түсіндіру. Балалардың қазақтың ұлттық киімдеріне қызығушылығын арттырып, ұлттық мәдениеттің маңызын ұғындыру. Балалардың ой-өрісін дамыту үшін ұлттық киімдердің түсі, үлгісі және сәні туралы әңгімелесу. Ұлттық киімдердің мәдениеттегі рөлін түсіндіре отырып, балалардың өз киімдеріне деген жауапкершілігін арттыру.	2
2	Ұлттық ыдыстар	Ұлттық ыдыстардың тарихи және мәдени маңызын түсіндіру; Ұлттық ыдыстардың түрлерін, жасалу тәсілдерін таныстыру; Оларды қазіргі заманғы тұрмыста қолданудың әдістемесін ұсыну; Қолөнерді дамытуға қызығушылықты арттыру.	2
Қараша
	Бесікке салу	Нәрестені бесікке салып, оған амандық, ұзақ өмір тілеу. Қазақ халқының ұлттық дәстүрін сақтау, оны жас ұрпаққа үйрету. Ата-ана мен баланың арасындағы рухани байланыс пен сүйіспеншілікті нығайту. Ұрпақтың денсаулығы мен болашағына қатысты жақсы тілектерді білдіру. Қазақтың мәдени мұрасын дәріптеу, ұлттық құндылықтарды сақтау.	2
	Тұсау кесу.	Балаға сәттілік пен ұзақ ғұмыр тілеу, оның алғашқы қадамында ата-ана мен туыстарының қолдауын көрсету. Қазақ халқының ұлттық дәстүрін сақтау және оны жас ұрпаққа насихаттау. Балаға деген ата-ананың қамқорлығы мен сүйіспеншілігін көрсету. Отбасындағы мерекелік шараның маңызын арттыру және ұрпақтар арасындағы рухани байланысты нығайту. Тұсау кесу рәсімінің арқылы қазақ халқының мәдени мұрасын дәріптеп, ұлттық құндылықтарды сақтау.	2
Желтоқсан
	Ұлттық аспаптар	Балаларға қазақ ұлттық аспаптары туралы қарапайым түсінік беру, олардың дыбыстарын тыңдату арқылы музыкалық тыңдау қабілетін дамыту. Ұлттық аспаптарды таныстыру арқылы қазақ халқының мәдени мұрасын құрметтеуге тәрбиелеу, ұлттық өнерге қызығушылықтарын ояту, көңілді әрі ойын арқылы ұлттық музыканың маңыздылығын көрсету.	2
	Ұлттық ойындар	Балаларға қазақтың ұлттық ойындарын таныстыру арқылы олардың дене шынықтыруын, қозғалыс қабілеттерін дамыту. Ұлттық ойындар арқылы баланың ұжымда жұмыс істеу дағдыларын, ұйымшылдық пен достық қарым-қатынасты қалыптастыру. Қазақтың дәстүрлі ойындары арқылы балаларды ұлттық мәдениетке қызықтырып, ұлттың тарихы мен салт-дәстүрлеріне деген құрмет сезімін тәрбиелеу.	2
Қаңтар
	Қонақкүту» дәстүрі	Балаларға қонаққа қалай дұрыс қарсы алу керектігін үйрету. Қонақ күту кезінде қолданылатын әдептер мен ережелерді түсіндіру. Әр балаға жауапкершілік, сыйластық сезімін тәрбиелеу. Балалар арасында бір-біріне көмек көрсету дағдыларын дамыту.
	Жақсы сөз – жарымырыс	Балалардың өз-өзін бағалауын, өзгелерді құрметтеуін, жақсы сөздің маңыздылығын түсінуін және күнделікті өмірде қолданысын арттыру.
Ақпан
	Отан–оттан да ыстық	Балаларға Отан, туған жер туралы түсінік беру. Отанды сүю және құрметтеу сезімін дамыту. Балаларды еліміздің тарихы, мәдениеті, табиғи байлықтарымен таныстыру. Туған жеріне деген құрметін арттыру мақсатында ойындар мен шығармашылық жұмыстар арқылы балалардың белсенділігін және қызығушылығын ояту. Балалардың топта бірге жұмыс істей білу дағдыларын дамыту.
	«Домбыра– дастан» дәстүрі	Домбыраның қазақ халқындағы орны мен маңызын балаларға түсіндіру. Домбыраның құрылымы, оны орындау тәсілдері және күй, ән айтудың маңыздылығын үйрету. Балалардың қазақ халқының музыкалық өнеріне деген қызығушылығын арттыру. Қазақтың күй, айтыс, жыр-дастандарын тыңдау арқылы балаларды ұлттық мәдениетке жақындату. Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту және музыкалық дағдыларын қалыптастыру.
Наурыз
	Ұлттық жиһаз	 Ұлттық мәдениетке деген қызығушылықты арттыру: балаларға қазақтың тұрмысы мен дәстүрлері туралы түсінік қалыптастыру.  Ұлттық құндылықтарды үйрету: ұлттық өнерді, қолөнерді бағалауға, қадірлеуге тәрбиелеу.  Қол және көз моторикасын дамыту: жиһаз элементтерін балалардың қолымен ұстап, түрлі манипуляциялар арқылы дамытуды мақсат ету.  Топтық жұмыстарды ұйымдастыру: балаларды бір-бірімен әрекет жасауға, жұмыс істей білуге үйрету.
	Ою-өрнек	Ұлттық өнерді балаларға таныстыру: Қазақтың дәстүрлі ою-өрнектері арқылы балалардың ұлттық өнерді түсінуін және оны бағалауын қалыптастыру. Шығармашылық қабілеттерін дамыту: Балалардың ойлау, қол моторикасы, талғам, қиял және шығармашылық қабілеттерін дамыту. Эстетикалық тәрбиені қалыптастыру: Балаларға әсемдік, сұлулық, үйлесім, түстер мен пішіндердің үйлесімін түсінуге мүмкіндік беру. Таңғажайып әлемді түсіну: Ою-өрнектер арқылы балалар табиғат пен адамның арасында байланыс орнатуды үйренеді.
Сәуір
	Ашамайға міну	Физикалық дамуды қолдау: Атқа міну балалардың бұлшықет тонусын, дене үйлесімділігін, тепе-теңдік сақтау қабілетін арттыруға ықпал етеді. Қорқыныш пен сенім қалыптастыру: Баланың атқа міну барысында өз-өзіне сенімі артып, қорқыныш сезімінен арылады. Ұлттық дәстүр мен мәдениетті үйрету: Қазақ халқының дәстүрінде атқа міну маңызды рөл атқарғанын бала санасына сіңіру. Жауапкершілік пен тәртіпке үйрету: Атқа міну – тәртіп пен жауапкершілікті талап ететін іс. Балалар атқа мінгенде мұқият болуды, жануарды ұқыпты күтіп ұстауды үйренеді.
	Ұлттық тағамдар	Балаларды ұлттық тағамдардың шығу тарихымен таныстыру.Әрбір тағамның қасиеттері мен пайдалы жақтары туралы түсіндіру. Балаларды тағамдарды дайындауға қатыстыру арқылы практикалық дағдыларын дамыту. Балалардың дәмді әрі пайдалы тағамдар дайындауда жауапкершілігін арттыру.
Мамыр
	Киізүй жабдықтары	Киіз үй жабдықтары туралы білім беру арқылы балалардың қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрлеріне деген қызығушылығын арттыру. Олардың киіз үйдің құрылымы мен жабдықтарын тану, ұлттық қолөнерді түсіну және ұлттық құндылықтарды бағалауға үйрету. Сондай-ақ, балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, табиғи материалдармен жұмыс істей отырып, экологиялық көзқарасты қалыптастыру.
	Қайталау.	Балалардың алған білім дағдыларын қайталау.

№1. Киіз үй

Киіз үйдің маңызы мен ерекшеліктері

Киіз үй — қазақтың көшпелі өмір салтымен байланысты құрылыс түрі. Ол жеңіл әрі жинақы, табиғат жағдайларына өте ыңғайлы, ауа райына байланысты жылу сақтайтын қасиетке ие.

Киіз үйдің негізгі бөліктері:

Шаңырақ —киіз үйдің төбесінде орналасқан, үйдің басты орталық бөлігін құрайтын шеңбер түріндегі құрылым. Шаңырақ киіз үйдің ең жоғары нүктесінде орналасып, уықтардың үстіне орнатылады.

Шаңыраққа ортасында ашылатын ойық болады, бұл киіз үйдің желдетілуін қамтамасыз етеді.

Уықтар —киіз үйдің күмбезін құрайтын ағаш бөлік. Уықтың жоғарғы ұшы кереге үстіне орнатылып, төменгі ұшы шаңыраққа жалғанады. Уықтар киіз үйдің шатырын ұстап тұратын басты элемент болып табылады.

Кереге —қазақ халқының дәстүрлі тұрмыстық баспанасы, көшпелі өмірге өте ыңғайлы және ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі. Киіз үйдің құрылымы бірнеше бөліктен тұрады, әрқайсысының өзіндік атауы мен функциясы бар.

Киіз — киіз үйдің сыртқы жабындысы. Ол үйдің төбесін, қабырғаларын жабу үшін пайдаланылады. Киіз қалың және ауа өткізетін, жылы ұстағыш қасиеттерге ие. Киіз үйдің сыртқы көрінісін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.

Сықырлауық — киіз үйдің кіреберісі. Ол ағаштан жасалады және оның сыртқы жағы әдетте бедерлі ою-өрнектермен сәнделеді. Киіз үйдің есігі ішке немесе сыртқа ашылады және ол үйдің құрылымына сәйкес жасалады.

Киіз есік - Киіз есік сықырлауықты жауып тұрады. Киз есіктің сырты киіз, ортасы ши, астары жарғақ теріден жасалады. Киіз үйдің сүйегін бір-бірімен ұстастыру, сыртқы әбзелдерін бастырып тұру мақсатында бау-құрлар қолданылады. Ол киіз үйге кіргенде есікті ашуға, желден қорғауға арналған.

Түңлік — киіз үйдің төбесін жабатын, жауын-шашыннан қорғайтын қосымша қабат. Түңлік киізден жасалады. Ол шаңырақтың үстіне орнатылып, киіз үйдің ішінде ауа ағымын реттейді.

Тосқау — керегені біріктіретін және оны бекітетін ағаш шеңбер немесе сүйек. Тосқау керегенің орнықтылығын қамтамасыз етеді.

Киіз — үйдің сыртқы жабыны, ол көбінесе қой жүнінен жасалады.

Киіз үйдің құрамындағы әрбір бөлік өзіндік символикаға ие, мысалы, шаңырақ — отбасылық ошағының символы.

Балаларға киіз үй туралы білім беру әдістері

Оқу іс-әрекеті:

• Тақырыпты түсіндіру: Балаларға киіз үйдің тарихы мен маңызы туралы қысқаша әңгіме айту. Бұл әңгімені қызықты етіп айтуға тырысу қажет, ұлттық тағамдар мен киіз үйдің ерекшеліктері жайлы қосымша мәліметтер беру арқылы тақырыпты тереңірек ашуға болады.

• Сұрақ-жауап: Балаларға киіз үйдің бөліктерін көрсетіп, олардың атауларын сұрап, әрбір бөлшектің қандай қызмет атқаратынын түсіндіру.

Практикалық тапсырмалар:

• Киіз үй макетін жасау: Балаларға киіз үйдің макетін жасау тапсырмасын беру. Бұл тапсырма арқылы балалар шаңырақ, уық, кереге сияқты бөлшектерді құрастырып, олардың қалай жұмыс істейтінін түсінеді.

• Киіз үйдің суретін салу: Балаларға киіз үйдің суретін салып, әрбір бөлігін атап шығу. Осы арқылы олардың шығармашылық қабілеттері дамиды.

• Рөлдік ойын: Балалар киіз үйде тұратын адамдардың рөлдерін ойнап, киіз үйдің ішкі бөліктерін танып, оларды қолдану дағдыларын қалыптастырады.

Танымдық ойындар:

• «Киіз үйдің бөліктерін табу» ойыны: Балалар киіз үйдің макетінде немесе суретінде әрбір бөлікті көрсетіп, сол бөлікке сипаттама береді. Мысалы, «Бұл – шаңырақ. Шаңырақ киіз үйдің төбесі болып табылады».

• «Киіз үйді қалай құрастыру керек?» Ойын кезінде балалар киіз үйдің бөлшектерін құрастыру үшін дұрыс ретпен орналастыруы қажет.

Киіз үй туралы қызықты ақпараттар

• Шаңырақтың мәні: Шаңырақ — киіз үйдің басты бөлігі ғана емес, ол отбасының тіршілігінің, бала-шағаның бірлігі мен бақытының символы. Шаңырақтың дөңгелек пішіні күн мен түннің теңдігін бейнелейді.

• Киіз үйдің табиғатпен байланысы: Киіз үй табиғи материалдардан жасалады, бұл оның экологиялық таза және денсаулыққа зиянсыз екенін көрсетеді.

• Қойдың жүнінен киіз жасау: Киіз үйдің жабыны ретінде қолданылатын киіз қойдың жүнінен жасалады. Жүннің ерекше қасиеттері үйдің ішін жылытып, салқындатуға көмектеседі.

Әдістемелік ұсыныстар

• Балалардың жас ерекшеліктерін ескеру: Балабақшадағы балалардың жасына қарай әдістерді икемдеңіз. Мысалы, 3-4 жастағы балаларға қарапайым сөздермен түсіндіру, ал 5-6 жастағы балаларға күрделірек тапсырмалар беру қажет.

• Құралдар мен материалдарды қолдану: Макет жасау үшін ағаш, қағаз, пластик сияқты материалдарды қолдануға болады. Балаларға тапсырманы орындауға қажетті барлық құралдарды дайындап қойыңыз.

• Кейіпкерлерді енгізу: Балаларға киіз үйдің тарихы мен маңыздылығын түсіндіру үшін, мысалы, қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін сипаттайтын ертегі кейіпкерлерін қосуға болады.

Қорытынды

Киіз үйдің тарихы мен мәдени маңызын балабақшадағы балаларға жеткізу, олардың қазақ халқының ұлттық мәдениетіне деген қызығушылығын арттырады. Ойындар, шығармашылық жұмыстар мен практикалық тапсырмалар арқылы балалар киіз үйді терең түсініп, оның құрылымын, мәнін және маңызын өз тәжірибелері арқылы үйренеді.

№2. Ұлттық тағамдар — әрбір ұлттың мәдениеті мен тарихын, салт-дәстүрін көрсететін маңызды аспектілерінің бірі. Қазақтың ұлттық тағамдары ғасырлар бойы қалыптасып, оның тарихы мен салт-дәстүріне байланысты түрлі ерекшеліктерді сақтап келеді. Бұл әдістемелік құралдың мақсаты — қазақ халқының дәстүрлі ас мәзірі, оның дайындалу әдістері мен тағамның мән-мағынасы туралы түсінік беру, сондай-ақ балаларға ұлттық тағамдарды таныстыру арқылы мәдениеттің маңыздылығын ұғындыру.

Бұл әдістемелік бағыттың міндеті балаларға:

-Қазақ халқының дәстүрлі ас мәзірі мен тағамдарының маңызын түсіну;

-Ұлттық тағамдарды дайындау әдістерін үйрету арқылы мәдениетті құрметтеуді дамыту;

1. Қазақ халқының ұлттық тағамдары туралы жалпы түсінік

Қазақ халқының тағамдары табиғат байлықтары мен тұрмыс-салтқа негізделген. Ұлттық тағамдарда ет, сүт өнімдері, жарма және көкөністер кеңінен қолданылады. Қазақ халқының ұлттық тағамдары жайлы айта отырып, оның тарихи мәнін, әр тағамның символикасын зерттеу маңызды.

2. Қазақ ұлттық тағамдарының түрлері

Қазақтың ұлттық тағамдары негізінен төрт топқа бөлінеді:

• Ет тағамдары — қазақ халқының негізгі тағамы болып табылады. Еттің түрлі түрлері, соның ішінде жылқы, қой, сиыр және түйе еті кеңінен пайдаланылады. Мысалы, қазанақ (қой етімен әзірленетін ас), бешбармақ, қуырдақ сияқты тағамдар.

• Сүт тағамдары — сүт, уыз, сары май, айран, қаймақ, қатық, қойыртпақ, құрт, ірімшік, сүзбе, іркіт, қымыз, шұбат, шалап сияқты сүт өнімдері қазақтың ас мәзірінде ерекше орын алады.

құрт-ірімшік, бұл тағамдар көбінесе жайылып жүретін дастарқандарда кездеседі.

• Тәтті тағамдар — Қазақ халқы дастарқанға арналған тәтті тағамдарды да шебер дайындайды. Баурсақ, жент, құймақ — осының бәрі қазақтың ұлттық тәттілерінен саналады.

3. Қазақ тағамдарының символикасы мен мағынасы

Қазақ халқының тағамдары көп жағдайда символикалық мәнге ие. Мысалы:

• Бешбармақ — «бес саусақ» деген мағынада, дәстүрлі түрде қолмен жеу, бірлік пен татулықтың белгісі болып табылады.

• Қымыз — қазақтың қасиетті сусыны. Оның емдік қасиеттері болғандықтан, оны тек қонаққа ғана емес, әрбір отбасында тұтынған.

• Тартыс сүт — ұлттық құндылықтардың бірі ретінде қазақтың тұрмысында орын алған.

4. Ұлттық тағамдарды үйрету әдістемесі

Ұлттық тағамдарды үйрету мен таныстыру кезінде бірнеше әдістемелік тәсілдерді қолдануға болады:

• Әңгімелесу және түсіндіру — әр тағамның дайындалу тарихы мен мәдени маңызын түсіндіріп, оқушыларға ұлттық тағамдардың тұрмыстағы мәнін көрсету.

• Практикалық сабақтар — тағамның дайындау процесін көрсету, рецепттер бойынша тағамдарды жасау. Балаларға қонаққа арналған қазақтың ұлттық дастарқанын құруға тапсырма беру.

• презентациялар — әртүрлі тағамдардың тарихы, дайындалу әдістері туралы презентациялар дайындау.

• Көрнекілік және зерттеу — ұлттық тағамдардың дайындалу әдістерін көрсететін бейнемазмұн немесе кітаптар, мақалалар ұсыну.

5. Ұлттық тағамды сақтау және дамыту мәселелері

Қазіргі заман талабына сай ұлттық тағамдардың рецептерін сақтау және оларды жаңа ұрпаққа жеткізу маңызды. Бұл үшін:

• Ұлттық тағамдарды көрсету арқылы оқыту;

• Мәдени іс-шаралар өткізу;

• Ұлттық тағамдарға арналған байқаулар мен конкурстар ұйымдастыру;

• Ашық семинарлар мен тренингтер өткізу қажет.

Қорытынды

Қазақтың ұлттық тағамдары — бұл тек тамақ емес, мәдениеттің, тарихтың, тұрмыс-тіршіліктің ажырамас бөлігі. Оларды үйрету мен таныстыру арқылы жаңа ұрпақты ұлттық құндылықтарды құрметтеуге, өз елінің дәстүрлерін сақтауға бағыттаймыз.

№3. Ұлттық киім – әр халықтың мәдениетін, салт-дәстүрлерін, тарихын, табиғатқа, қоғамға деген көзқарасын, өмір сүру жағдайын білдіретін ерекше белгі. Қазақ халқының ұлттық киімі де терең тарихи тамырларға ие болып, оның әрбір элементі бірегей мағынаға ие. Осы тақырыпқа қатысты әдістемелік құрал жазу арқылы ұлттық киімдердің ерекшеліктерін, олардың жасалу тәсілдерін, түрлі мағыналарын тереңірек түсінуге болады.

1. Ұлттық киімдердің маңызы

Ұлттық киімдер тек сәндік мақсатта емес, халықтың өмір салтына, топтық бөлінуіне, әлеуметтік мәртебесіне байланысты қалыптасқан. Қазақ ұлттық киімдері көп жағдайда қоршаған ортаға, табиғатқа, климаттық жағдайларға, сондай-ақ әр дәуірдің тарихи кезеңдеріне сәйкес өзгеріп отырған.

Ұлттық киімдердің құрылымы:

-Әйелдер киімі: көйлегі, жаулық, шапан, камзол, белдемше, тымақ, белдік, алқа, шашбау.

-Ерлер киімі: шапан, камзол, жейде, шалбар, тымақ, саба, белдік.

-Балалар киімі: балалардың киімдері көбіне ересектердің киімдерімен ұқсас, бірақ жеңіл және жайлы.

Қолданылатын маталар мен өңдеу әдістері: қазақтың ұлттық киімдері көбінесе жүн, былғары, мақта, жібек, тері және басқа да табиғи материалдардан жасалады. Осы материалдарды өңдеуде арнайы әдістер мен өнеркәсіптік тәсілдер қолданылған.

2. Ұлттық киімдердің түрлері

Қазақ ұлттық киімдері әр аймақтың, әсіресе сол кездегі әлеуметтік жағдайына байланысты ерекшеленген.

-Жазғы киімдер: жеңіл матадан жасалған, ауа өткізгіш қасиетке ие киімдер.

Мысалы, әйелдерге арналған мақта көйлектер мен камзолдар.

-Қысқы киімдер: жылы, тығыз маталардан жасалған. Мысалы, шапан, тымақ, тондар.

-Салт-дәстүрлік киімдер: әртүрлі тойлар, мерекелер, салтанаттарға арналған арнайы киімдер.

3. Ұлттық киімдердің мәдени мәні

Ұлттық киімдер белгілі бір адамның немесе отбасының мәртебесін білдіреді. Киімдегі түрлі әшекейлер, тастар, жіптер мен тоқымалар әлеуметтік рөлдерге, дәстүрлерге және табысқа байланысты таңдалады. Әрбір деталь (алқа, шашбау, белдік) өзінің маңызын сақтап, адамның тұлғалық ерекшелігін көрсетеді.

Мысалы:

-Шашбау – әйелдер үшін тек сәндік әшекей ғана емес, ол келіннің үй ішіндегі қызметіне қарай таңдалып, сол арқылы оның отбасы мен қоғамдағы рөлі байқалған.

-Алқа мен білезік – әйелдің байлығы мен әдемілігін көрсететін әшекейлер.

- Тымақ – ерлердің ұлттық киімінде бас киімнің орны ерекше, ол адамның қадір-қасиетін, жергілікті ерекшеліктерін білдіреді.

4. Ұлттық киімдердің қазіргі қоғамдағы рөлі

Қазіргі уақытта ұлттық киімдер сән индустриясында өз орнын тауып, жаңа форматта пайда болуда. Қазақ дизайнерлері мен шеберлері ұлттық киімдерді заманауи стильде жаңартып, әлемдік деңгейде танытуда. Ұлттық киімдердің мәдениеті мен тарихын сақтау әрі дамыту үшін арнайы киім коллекциялары, фестивальдер ұйымдастырылады.

5. Ұлттық киімдердің білім беру жүйесінде орны

Оқыту әдістері мен стратегиялары:

-Теориялық сабақтар: Балаларға қазақтың ұлттық киімдері туралы теориялық білім беру.

-Қолөнер сабақтары: Әр түрлі ұлттық киімдер элементтерін жасап үйрену.

-Көрнекі құралдар мен презентациялар: Ұлттық киімдерді көрсететін суреттер, бейнемазмұндар.

-Экскурсиялар мен мәдени шаралар: Ұлттық киімдерді көрсететін көрмелерге, тарихи мұражайларға және қолөнер шеберханаларына экскурсиялар ұйымдастыру.

Тәжірибелік тапсырмалар:

-Қазақ халқының киім үлгілерін зерттеп, өз бетімен модельдеу.

-Ұлттық киімдерге қатысты шығарма жазу, зерттеу жүргізу.

-Киімдердің әртүрлі элементтері мен безендірілуін талдау.

6. Қорытынды

Ұлттық киімдердің мәдени және тарихи маңызы өте зор. Олар қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан мәдениетінің бір бөлігі, халықтың өмір салты мен дүниетанымын көрсетеді. Бүгінгі таңда ұлттық киімдер өзінің бай тарихы мен әсемдігі арқылы ұлтты тану мен мақтаныш сезімін оятады. Қоғамдағы білім беру саласында ұлттық киімдерді насихаттау әрі дамыту үлкен мәнге ие.

Қазақ халқының ұлттық киімдерін зерттеу, оқу, жасау арқылы жастардың ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын арттырып, олардың өткенді бағалауы мен бүгінгі күнде қолданылуын қамтамасыз ету маңызды.

№4. Ұлттық ыдыстар

Қазақ халқының ұлттық мәдениеті мен тұрмыс-салтының ажырамас бөлігі болып табылатын ұлттық ыдыстар ежелден өміріміздің маңызды элементі болды. Олар тек күнделікті тұрмыс құралы ретінде ғана емес, сонымен қатар халықтың дүниетанымын, эстетикалық көзқарастарын, қолөнер дәстүрлерін көрсететін ерекше мәдени мұра болып табылады.

Мақсаты:

• Ұлттық ыдыстардың тарихи және мәдени маңызын түсіндіру;

• Ұлттық ыдыстардың түрлерін, жасалу тәсілдерін таныстыру;

• Оларды қазіргі заманғы тұрмыста қолданудың әдістемесін ұсыну;

• Қолөнерді дамытуға қызығушылықты арттыру.

1. Ұлттық ыдыстардың тарихы мен маңызы

Қазақ халқының ұлттық ыдыстарының тарихы тереңнен бастау алады. Әрбір ыдыс түрі белгілі бір мақсатқа қызмет етіп, тұрмыс қажеттілігін қанағаттандырумен қатар, халықтың өмір салтын, тіршілік дәстүрін, сенімін білдіреді..

2. Ұлттық ыдыстардың түрлері мен ерекшеліктері

Ұлттық ыдыстарды әртүрлі материалдардан жасау дәстүрі қазақ халқының қолөнер шеберлігінің айқын дәлелі болып табылады. Олар көбінесе ағаш, тері, металл, саз және қыштан жасалады.

• Саздан жасалған ыдыстар: Қазақ халқының ескі тұрмысында саздан жасалған ыдыстар кеңінен қолданылған. Олар тағамды ұзақ уақыт бойы жылы ұстап тұрады.

• Ағаштан жасалған ыдыстар: Ағаштан жасалған ыдыстар қазақтың ертедегі өмірінен бастау алады. Олар жеңіл, үнемді әрі экологиялық таза материалдар болып табылады. Ағаш тостағандар, кесе, саптыаяқ, тағы басқа бұйымдар да көптеп кездеседі.

• Металл ыдыстар: Қазақтар металл ыдыстарды да көп қолданған. Қазан, таба, көбіне қола, күміс, мыс сияқты металдардан жасалатын. Олар ас әзірлеуде өте маңызды рөл атқарады.

3. Ұлттық ыдыстарды қолдану әдістері

Ұлттық ыдыстарды қолдану белгілі бір дәстүрлер мен ырымдармен ұштасып келеді. Мысалы:

• Қазан – қазақтың ұлттық ас дайындау мәдениетінің негізі. Қазанға ет, сүт өнімдері, тіпті көже пісіру дәстүрі бар. Қазанда пісірілген тағам дәстүр бойынша сыйлы қонақтарға ұсынылады.

• Кесе, тостаған – бұл ыдыстар дәстүрлі түрде қонаққа тағам ұсынылған кезде пайдаланылады. Олардың сапасы мен мөлшері қонаққа көрсетілген құрметтің белгісі болып табылады.

4. Ұлттық ыдыстарды заманауи тұрмыста қолдану

Қазіргі таңда ұлттық ыдыстардың қолданылуы кейбір жағдайда дәстүрлі тұрмыс пен мәдениетті жаңғырту мақсатында ерекше маңызға ие. Оларды үй жағдайында, арнайы мейрамдарда немесе ұлттық іс-шараларда қолдану арқылы дәстүрді сақтауға мүмкіндік туғызады.

• Қазіргі заманғы қолөнер: Қазіргі қолөнершілер ұлттық ыдыстарды жасай отырып, олардың сыртқы түрін заманауи талаптарға сай үйлестіріп, жаңа функционалдық мүмкіндіктермен толықтыруда.

• Ұлттық ыдыстарды көркемдік тұрғыдан пайдалану: Ұлттық ыдыстардың эстетикалық сипаты қазіргі сәнде де орын алады. Олар интерьерде, көркемдік көрмелерде және ұлттық мерекелерде ерекше орын алуда.

1. Ұлттық ыдыстармен танысу (суреттер немесе нақты үлгілер арқылы):

Әр ыдыс туралы айтып беру: табақ - астық пен ет салу үшін, көсе - ұн өнімдерін жасау үшін, кесе - сусын ішкенде қолданылатын ыдыс, құман - су құюға арналған ыдыс, торсық - сусын сақтауға арналған теріден жасалған ыдыс.

Балаларға ыдыстарды көрсету, олардың қызметі мен маңыздылығын түсіндіру.

Ыдыстарды қолмен ұстау, қандай материалдан жасалғанын сезіну.

2. Ойын элементі:
   Балаларды екі топқа бөліп, ұлттық ыдыстарды дұрыс сәйкестендіріп орналастыруға тапсырма беру.

Мысалы: «Қандай ыдыс табаққа ұқсас?»

«Қай ыдыс үлкен?»

«Қай ыдыс су құюға жарайды?»

3. Қазақ халқының ыдыстарын қолдану жолдары туралы әңгіме:

Қонақ күту мәдениеті, дастарқан жайғанда ыдыстардың рөлі.

Мысалы, мерекеде немесе жиында қандай ыдыстар қолданылады?

Қалай сыйластық көрсетіледі?

Балаларға үлестірмелі суреттер тарату.
Балалар ұлттық ыдыстардың суреттерін салып, оларды топтастырады. Тақтаға әртүрлі ыдыстарды орналастырып, олардың қызметін атап өтеді.

Қорытынды

1. Балалармен сұрақ-жауап:

Қазақтың қандай ыдыстарын білдіңдер?

Қандай ыдыс саған ұнады? Неліктен?

Ұлттық ыдыстарды қолдану бізге не береді?

2. Қорытынды сөз:

Ұлттық ыдыстар қазақ халқының мәдени мұрасы ретінде өте маңызды. Олар біздің тарихымызды, салт-дәстүрімізді білдіреді. Балалар, ұлттық ыдыстарды пайдалану арқылы біз өз мәдениетімізді құрметтеп, сақтаймыз.

№5. Бесікке салу

1. Бесікке салу дәстүрінің мәні

Бесікке салу дәстүрі тек қазақ халқының ғана емес, түркі әлеміндегі көптеген халықтардың мәдениетінде орын алады. Бұл рәсім баланың алғашқы күндерінен бастап денсаулығы мен тәрбиесіне қамқорлық жасау ретінде қабылданады. Бесікке салу рәсімі отбасы үшін үлкен маңызды іс болып табылады, өйткені бала осы кезде өз үйінің тыныштығы мен әдет-ғұрыптарына бейімделеді.

Негізгі мақсаттары:

• Баланың физикалық және психологиялық дамуын қамтамасыз ету.

• Ата-ананың сүйіспеншілігі мен қамқорлығын көрсету.

• Ұлттық құндылықтарды, дәстүрлерді баланың санасына сіңіру.

2. Бесікке салу рәсімінің кезеңдері

2.1. Дайындық кезеңі

• Бесік дайындау: Бесік — арнайы дайындалған, баланың жатуына ыңғайлы, өзіне ғана тән қасиеттері бар жабдық. Бесік ағаштан жасалып, оған жастық, көрпе, тербелмелі механизм қосылады.

• Баланың киімдерін дайындау: Баланың бесікке салу күнінде киетін киімдері арнайы таңдалады. Ол киімдер нәзік, ыңғайлы және салмақты болмайтын болуы керек.

2.2. Бесікке салу рәсімі

• Құттықтау және бата беру: Бесікке салу рәсімі кезінде балаға құттықтау айтылады. Ата-әжелер мен туыстар бата береді, балаға ұзақ өмір мен денсаулық тілейді.

• Бала бесікке салу: Бала алғаш рет бесікке салынып, оның жайлылығы тексеріледі. Құрметті үлкендер оған арнайы дұғалар айтып, дұғалармен дұғаланған киімдер салынған киімдермен жабылады.

2.3. Балаға тілек айту

• Бесікке салынған балаға ата-анасы өз тілектерін айтады. Бұл тілектер баланың болашақ өміріне, отбасындағы тыныштыққа, жақсы қасиеттерге бағытталған болуы керек.

3. Бесікке салудың тәрбиелік маңызы

3.1. Ұлттық құндылықтарды ұлықтау
Бесікке салу рәсімі арқылы бала ата-анасының ұлтқа деген сүйіспеншілігін, ұлттық мәдениеттің қымбаттылығын түсінеді. Бала үлкендердің тілегін естіп, оларға құрмет көрсетуге үйренеді.

3.2. Психологиялық әсері
Бесікке салу баланың тыныш ұйықтауын, ыңғайлы ортада өсуін қамтамасыз етеді. Бұл жағдай оның психологиялық дамуына өте жақсы әсер етеді. Бала бейбіт, қуанған күйде өседі.

3.3. Денсаулыққа пайдасы
Бесік баланың дұрыс ұйықтауына, денсаулығының жақсы болуына әсер етеді. Бала бесікке салынып жатқанда, оның денесі үйлесімді жатуға мүмкіндік алады. Бұл жүйке жүйесінің дұрыс қалыптасуына септігін тигізеді.

4. Бесікке салу кезінде қолданылатын салт-дәстүрлер мен ырымдар

4.1. Балаға бата беру
Балаға бата беру — ата-ананың, туыстардың және үлкендердің оларға деген жақсы тілектерін білдірген уақытта жасалады. Бұл рәсім балаға өмірінің ұзақ, бақытты болуын тілеу болып табылады.

4.2. Бесік жыры айту
Бесікке салу рәсіміне балаға арнап бесік жыры айту үлкен орын алады. Бұл жырлар арқылы ата-ана өз баласын тыныштандырып, оған жақсылық тілейді. Сонымен қатар, бесік жырлары арқылы ұлттық музыкалық дәстүрлерді ұрпақтан ұрпаққа жеткізу жүзеге асады.

4.3. Сыйлықтар беру
Бесікке салғаннан кейін, балаға түрлі сыйлықтар беру дәстүрі бар. Әдетте, сыйлықтар жаңа туылған балаға қатысты болады, олар балаларға арналған ұлттық бұйымдар немесе қаржы болып табылады.

5. Әдістемелік ұсыныстар

5.1. Бесікке салу дәстүрін мектепке дейінгі тәрбиеде қолдану
Мектепке дейінгі ұйымдарда қазақтың ұлттық салт-дәстүрлерін оқыту барысында бесікке салу дәстүрін танымал ету маңызды. Бала тәрбиесінде ұлттық құндылықтар мен ата-баба жолын ұстану арқылы балаларды тәрбиелеу керек.

5.2. Бесікке салу рәсімін ұйымдастыру

• Қазіргі таңда бесікке салу рәсімін ұйымдастыруда арнайы іс-шаралар өткізу тиімді. Бұл іс-шараларда балаларға бесікке салу рәсімінің тарихы мен маңызы жайлы мәліметтер берілуі қажет.

• Әрине, бұл рәсімдер тек қана балаларды тәрбиелеу емес, жалпы мәдениет пен дәстүрлерді ұрпаққа жеткізу мақсатын көздейді.

Практикалық бөлім.

• Бесік үлгісін көрсету және оның құрылымын таныстыру.

Бесік туралы түсінік беру: оның бөлігі, қандай материалдан жасалғаны, бала үшін қалай жасалатыны.

Бесікке салу рәсімі: мұғалім баланы бесікке салып көрсетеді, балаларға оның мәнін түсіндіреді.

Бесікке салу кезінде орындалатын дәстүрлі сөздер мен бесік жырының мәнін түсіндіру.

• Тапсырма: Балаларға бесікке салу туралы сұрақтар қою:

Бесік неден жасалады?

Бесікке салғанда қандай жоралғылар айтылады?

Бесік жырын кім айтады? Сен қандай жырды білесің?

Бесік жыры

• Мұғалім немесе тәрбиеші балаларға бесік жырын айтады.

• Балалардан бесік жырын бірге айту сұралады.

Қорытынды

Бесікке салу дәстүрі — қазақ халқының бай мәдениетінің бір бөлігі. Бұл рәсім баланың алғашқы қадамдарынан бастап, оның денсаулығы мен тәрбиесіне ықпал ететін маңызды сәт болып табылады. Әдістемелік құралда көрсетілген ұсыныстар мен дәстүрлерді пайдалану арқылы, бесікке салу рәсімінің тәрбиелік маңызы мен ұлттық құндылықтарды жаңғыртуға септігін тигізуге болады.

№6. Тұсау кесу.

Тұсау кесу — қазақтың дәстүрлі салт-дәстүрлерінің бірі, бала өмірінде маңызды рөл атқаратын рәсім. Бұл дәстүр баланың алғашқы қадамдарын жасауына байланысты өткізіледі. Тұсау кесу рәсімі көбінесе балаларға арналған мейрам ретінде ұйымдастырылып, отбасылық және қоғамдық ортада үлкен маңызға ие.

Тұсау кесудің маңызы мен мақсаты

Тұсау кесудің негізгі мақсаты — баланың алғашқы қадамдарын белгілеу, оны өмірге бейімдеу және тәуелсіздікке қадам басқанын білдіру. Сонымен қатар, тұсау кесу баланың денсаулығы мен болашағына деген жақсы тілектер мен ниеттерді білдіру арқылы ата-ана мен туысқандар арасындағы байланыс пен қарым-қатынасты нығайтады.

Тұсау кесудің тәртібі

1. Дайындық кезеңі

Орын таңдау: Тұсау кесу рәсімі көбінесе отбасылық немесе жақын туысқандар арасында өтеді. Рәсім өткізілетін орынды алдын ала дайындау керек.

Тұсау кесу жабдықтары: Қолданылатын құралдар (баланың аяқ киімі, таспа, тұсау кесетін арқан немесе мата) дайындалады.

Қонақтарды шақыру: Тұсау кесуге отбасы мүшелері мен жақын туысқандар, кейде достар да шақырылады.

2. Рәсімнің өтуі

Баланың тұсауын кесу: Әдетте тұсау кесуді ата-әже немесе үлкендер жасайды. Бұл іс-шара баланың аяғына арқан немесе мата байлап, оны абайлап кесу арқылы жүзеге асады.

Тұсау кесудің мәні: Баланың аяғына байланған арқанды кесу — оның өмір жолындағы алғашқы қадамдарын білдіреді. Бұл балаға жүрісін дамытуға, өзін-өзі тануға және әлеммен байланыс жасауға көмектеседі.

Жақсы тілек айту: Тұсау кесу барысында үлкендер баланың болашағына деген жақсы тілектерін айтып, оны өмірде сәттілікке жетуіне тілектестік білдіреді.

3. Кейінгі рәсімдер

   • Әр түрлі ойындар мен дәстүрлер: Тұсау кесу рәсімінен кейін, балаларға арналған ойындар мен дәстүрлер өткізуге болады. Мысалы, баланы "жүгіртпе" немесе "ағашқа сүйре" секілді ойындарға қатыстыру.

   • Қонақтарға естелік сыйлықтар тарату: Тұсау кесу рәсімінде қонақтарға арнайы сыйлықтар берілуі мүмкін, мысалы, тәттілер, гүлдер немесе дәстүрлі сыйлықтар.

Тұсау кесудің тәрбиелік мәні

Тұсау кесу — тек қана салт-дәстүр емес, сонымен қатар тәрбиелік мәні бар шара.

Ол баланың өміріндегі маңызды сәттерді атап өту арқылы балаға ата-анасы мен қоғамның қолдауы мен қамқорлығын білдіреді. Сонымен қатар, тұсау кесу рәсімі жастар арасында ұлттық құндылықтарды, ата-баба дәстүрлерін сақтау мен қастерлеуді насихаттайды.

Қорытынды

Тұсау кесу — қазақ халқының салт-дәстүрінің көрінісі, ол балаларға қуаныш пен батылдық сыйлайды. Бұл рәсім арқылы ата-аналар баласының болашағына деген жақсы тілектерін білдіреді, әрі ұлттық мәдениетті сақтауға өз үлестерін қосады. Тұсау кесу — бала тәрбиесіндегі маңызды кезең, оның тұлғалық дамуына әсер етіп, елдің дәстүріне деген құрмет сезімін тәрбиелейді.

№7. Ұлттық аспаптар

Ұлттық аспаптар жайында түсінік

Қазақ ұлттық аспаптары — қазақ халқының дәстүрлі мәдениетін, өнерін және рухани дүниесін бейнелейтін құралдар. Қазақ музыкалық аспаптары дыбыстық сипаттамалары, құрылымдары, орындау әдістері және халықтық ерекшеліктері тұрғысынан бөлінеді. Олардың ішінен ең танымалдары: қобыз, домбыра, жетіген, шертпе күй аспаптары және т.б.

3. Ұлттық аспаптардың жіктелуі

Қазақ музыкалық аспаптары бірнеше түрге бөлінеді. Олардың негізгі классификациясы мынандай:

1. Сым-струнды аспаптар: Домбыра, Қобыз, Жетіген.

2. Үрмелі аспаптар: Сазсырнай, Шанкобыз, Жылқайдар.

3. Қақты аспаптар: Даңғыра, Үрлемелі жетіген.

Әрбір аспаптың қолданылу саласы, орындау мәнері мен дәстүрі әртүрлі болып келеді.

Қобыз

Қобыз – қазақтың ең көне музыкалық аспаптарының бірі. Ол ағаштан жасалып, көне дәстүрлер бойынша жіппен тартылған дыбыс беретін бөліктермен жұмыс істейді. Қобызды көбіне шебер орындаушылар, күйшілер қолданады.

Әдістемелік ұсыныс: Қобызды үйрену барысында бірінші кезекте, оның құрылысы мен дыбыстық мүмкіндіктерін білу маңызды. Балаға күй шығармаларын орындауды үйрету кезінде қобыздың дыбысының тереңдігін сезіну қажет.

5. Домбыра

Домбыра – қазақтың ең танымал аспабы. Ол екі ішекті, қолмен ойнауға арналған аспап болып табылады. Домбыраның орындалу әдістері түрлі, ол шертпе және қағыс тәсілдерінде орындалады.

Әдістемелік ұсыныс: Домбыра аспабын үйренуге кіріскенде, балаға алғашқыда қарапайым әуендер мен күйлерді үйрету керек.

6. Жетіген

Жетіген – көп ішекті сым-струнды аспап, оның ішектері көбінесе мал терісінен жасалады. Бұл аспаптың дыбысы ерекше, әрі жұмсақ болып келеді. Жетігеннің көптеген түрлері бар, олардың кейбірі аспаптың дыбысына әсер етеді.

8. Оқу процесінде ұлттық аспаптардың маңызы

Ұлттық аспаптар арқылы балалар ұлттық мәдениет пен өнердің мәнін терең түсінеді. Ұлттық аспаптардың оқу процесінде қолданысы арқылы өнердің тарихи және рухани аспекті ашылады, сонымен қатар, балалар музыкалық шығармашылықты түсіну мен оны орындауда мол тәжірибе жинақтайды.

9. Әдістемелік ұсыныстар

• Практикалық тапсырмалар: Ұлттық аспаптармен жұмыс жасау кезінде әр аспаптың құрылымына және ойнау әдісіне қатысты практикалық тапсырмалар беру қажет.

• Тыңдау және талдау: Балаларға қазақтың танымал күйлерін тыңдатып, олардың құрылымын талдау керек.

Практикалық бөлім:

Көрнекіліктер:

• Ұлттық музыкалық аспаптар (домбыра, қобыз, жетіген, сыбызғы, даңғыра және т.б.) немесе олардың суреттері.

• Ұлттық аспаптардың дыбыстарын шығару үшін жазылған аудио немесе бейнемазмұн.

• Музыкалық күй, қазақ әндері.

Ұлттық аспаптардың дыбысын тыңдату

• Мұғалім әрбір аспапты таныстырып, оның дыбысын тыңдату үшін арнайы жазылған аудио немесе бейнемазмұн пайдаланады.

• Балалардан: "Қай аспаптың дыбысы ұнайды?",

• "Бұл аспаптың дыбысы қандай?" деп сұрау.

Ой қозғау.

Балаларға аспаптардың суреттерін көрсетіп, оларды таныстыру:

• Әр аспапты көрсету және оның қолданылуын түсіндіру.

• Балаларға бір аспапты таңдап, өздері қалай ойнайтыны туралы пікір айту.

• Тапсырма: Әрбір баладан өзінің ең сүйікті ұлттық аспабын таңдап, оны суретке салуды немесе оның дыбысы туралы ойларын айту сұралады.

Музыкалық ойын:

• Мұғалім ұлттық әнді немесе күйді ойнайды (мысалы, "Аққу" немесе "Қара жорға").

• Балалармен бірге қозғалыс жасай отырып, әуеннің ырғағына сай би немесе қимыл жасау.

• Балаларға аспаптың әртүрлі дыбыстары мен ырғақтарын көрсетіп, өздерін шығармашылықпен көрсетуге мүмкіндік беру.

Қорытынды

Қазақ ұлттық аспаптары тек музыкалық құралдар ғана емес, ол ұлттың мәдениеті мен тарихын, салт-дәстүрлерін көрсететін мұра. Бұл әдістемелік құрал ұлттық аспаптарды тереңірек зерттеп, меңгеру үшін қолдануға пайдалы болар еді. Оқушыларға ұлттық аспаптар арқылы музыкалық өнерді, шығармашылықты дамытуға мүмкіндік беру өте маңызды.

№8. Ұлттық ойындар

1. Ұлттық ойындардың тәрбиелік мәні

Ұлттық ойындар балалардың ақыл-ойын, шығармашылығын, дене күшін және әлеуметтік қарым-қатынастарын дамытуға бағытталған. Олар:

• Баланың дене шынықтыруын, қимылдық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді.

• Ұлттық құндылықтарды сақтап, оларды ұрпақтан ұрпаққа жеткізуді қамтамасыз етеді.

• Баланың топта жұмыс істеу қабілетін арттырады, ұжымдық рухты қалыптастырады.

• Баланың сөйлеу қабілетін дамытады, ойлау және есте сақтау дағдыларын жетілдіреді.

• Тіл үйрену мен логикалық ойлау дағдыларын дамытуда маңызды рөл атқарады.

Балабақшада қолдануға болатын ұлттық ойындар

1. "Тақия тастау"

Мақсаты: Баланың ептілігін, жылдамдығын арттыру.

Ойын шарттары: Балалар шеңбер бойымен тұрып, әрқайсысы қолында тақия ұстайды. Ойын бастаушы бір бала тақияны шеңбердегі балалардың біріне жылдам тастап, өзі қашып кетеді. Тақияны алған бала оны қайтадан тастауға тырысады.

Тәрбие мақсаты: Бұл ойын балалардың жылдамдық, ептілік, топта жұмыс істей білу дағдыларын дамытады.

2. "Асық ату"

Мақсаты: Баланың көздеуі мен дәлдігін, қол қимылдарын дамыту.

Ойын шарттары: Асықтарды белгіленген алаңда тұрып ату керек. Әр бала кезекпен асықты белгіленген нысанаға атуы тиіс. Кім көп асық түсірсе, сол жеңімпаз аталады.

Тәрбие мақсаты: Бұл ойын көздеуді, дәлдікті және қолдың қимылын жетілдіруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ойынның барысында балалар теңдесіп, әділдік пен шыдамдылыққа үйренеді.

3. "Қазақша күрес"

Мақсаты: Баланың күшін, шыдамдылығын, ептілігін арттыру.

Ойын шарттары: Балалар жұп-жұп болып, әрқайсысы қарсыласын жерге түсіруге тырысады. Ойын барысында қауіпсіздік ережелері сақталуы тиіс.

Тәрбие мақсаты: Бұл ойын дене шынықтыруды дамытады, балалардың күш-қуатын, төзімділігін арттырады.

4. "Арқан тарту"

Мақсаты: Балалардың топ болып жұмыс істеу қабілетін дамыту.

Ойын шарттары: Екі команда арқанның екі шетін ұстап, әрқайсысы өз жағына тартуға тырысады. Арқанның орта бөлігін белгіленген сызыққа тартқан команда жеңіске жетеді.

Тәрбие мақсаты: Командалық жұмысты дамыту, балаларды ынтымаққа, бірлесіп әрекет етуге үйретеді.

5. "Тұлпарға міну"

Мақсаты: Балалардың қимыл-қозғалыс координациясын дамыту.

Тәрбие мақсаты: Бұл ойын қозғалыс координациясын жақсарту, балалардың ептілігін арттыру үшін пайдалы.

3. Ұлттық ойындардың баланың дамуына әсері

Ұлттық ойындар баланың жан-жақты дамуына әсер етеді. Олар:

• Дене дамуы: Жүгіру, секіру, лақтыру, аулауға бағытталған ойындар балалардың дене бітімін жақсартады.

• Ақыл-ой дамуы: Логикалық ойлауды дамытуға көмектесетін ойындар балалардың ойлау қабілетін жетілдіреді.

• Әлеуметтік дағдылар: Ұжымдық ойындар балалардың өзара әрекеттесіп, ережелерді сақтауға, ынтымақтасуға үйретеді.

• Тіл дамыту: Ойын барысында балалар сөздерді, фразаларды, әндерді қолданады, бұл тілдік қорды байытады.

4. Ойындардың ұйымдастырылуы

Ұлттық ойындарды балабақшада ұйымдастыру барысында мыналарды ескеру қажет:

1. Ойын алаңы: Ойын үшін арнайы орындар мен жабдықтарды дайындау қажет.

Таза, қауіпсіз орта болуы тиіс.

2. Ойын ережелері: Әр ойынның нақты ережелері болуы керек. Балаларға оларды түсіндіру маңызды.

3. Тәрбиеші рөлі: Тәрбиеші балаларды ойын кезінде бағыттап, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуі тиіс. Ойынның тәрбиелік мақсаттарын түсіндіре отырып, баланың қызығушылығын арттыру керек.

4. Ойын уақытын басқару: Ойын уақытын дұрыс жоспарлап, баланың қызығушылығын жоғалтпау үшін ойындарды қызықты етіп өткізу керек.

Қорытынды

Ұлттық ойындар балабақшада балаларды тәрбиелеуде маңызды құрал болып табылады. Олар баланың физикалық және ақыл-ой қабілеттерін дамытуға, ұлттық мұраны сақтауға және балалардың әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Әрбір ұлттық ойынның өз тәрбиелік мәні бар, сондықтан оларды балабақшада тиімді қолдану балаларды жан-жақты дамытып, олардың өмірлік дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді.

№9. "Қонақ күту дәстүрі"

Мақсаты:

1. Қазақ халқының қонақ күту дәстүрін таныстыру.

2. Қонақ күту рәсімдері мен әдет-ғұрыптарын түсіндіру, балаларға ұлттық мәдениеттің маңыздылығын ұғындыру.

3. Балаларға қонақжайлылық, ізгілік, құрмет көрсету сияқты адамгершілік қасиеттерді тәрбиелеу.

Қонақ күту дәстүрі бойынша тәрбие жұмысы

Қонақ күту дәстүрі балалардың мәдениетіне, адамгершілік қасиеттеріне және өзара қарым-қатынастарына зор әсер етеді. Тәрбиеші ретінде мынадай тәсілдерді қолдануға болады:

1. Тақырыптық сабақтар мен ашық сабақтар өткізу:
   Қонақ күту рәсімдерін балаларға түсіндіру үшін арнайы сабақтар ұйымдастыру. Сабақта қонақжайлылық туралы әңгімелер, өлеңдер мен мақал-мәтелдер оқып, әдет-ғұрыптар туралы бейнемазмұн көрсету.

2. Рөлдік ойындар ұйымдастыру:
   Балаларды рөлдерге бөліп, қонақ күту рәсімін сахналап көрсету. Балалар үй иесі, қонақ, ас әзірлеуші, дастарқан дайындаушы сияқты рөлдерде ойнайды.

3. Қонақ күту кезінде қолданылатын сөздер мен тілектерді үйрету:
   Балаларға қонақ күткенде айтылатын ізгі сөздерді үйрету. Мысалы: "Қош келдіңіз!", "Сізді күтіп алуға қуаныштымыз!", "Аман-есен болыңыз!"

4. Қонақ күту дәстүріне қатысты ойындар:
   Әртүрлі ойындар мен тапсырмалар арқылы балалардың бұл дәстүрді үйренуіне көмектесіңіз.

   • "Қонақ келсе" ойыны: Балалар кезек-кезек қонақ болып, қонақ күту рәсімдерін орындайды. Әр бала өз рөлін орындап, үй иесінің қызметін атқарады.

   • "Дастарқан дайында" ойыны: Балаларға дастарқанды әзірлеу тапсырмасын беріңіз. Қандай тағамдарды дастарқанға қою керектігін көрсетіп, олардың маңызын түсіндіріңіз.

Қонақ күту дәстүріне байланысты ойындар мен тапсырмалар

1. "Қонақтар келді" ойыны:

Балаларды екі топқа бөліп, бір топ үй иесі, екінші топ қонақ болады. Үй иесі қонақты күтіп алады, оларды отырғызып, дастарқан дайындайды. Қонақтарға ыстық сусын мен тағамдар ұсынылады.

2. "Қонақжай бол" тапсырмасы:

Бұл тапсырма арқылы балалар қонақ күту мәдениетін үйренеді. Тәрбиеші әр баланы қонақ болып, үй иесі қонаққа құрмет көрсетеді. Тапсырма барысында қонақтың келгенін білдіретін сөздер мен қонақжайлылық рөлдері қарастырылады.

3. "Дастарқанды сәнде" тапсырмасы:

Балаларға дастарқанды сәндеуге арналған түрлі ойыншық тағамдар мен ұлттық дастарқан үлгілерін беріп, оларды дұрыс орналастыруға тапсырма беріледі. Бұл ойын қонақ күту дәстүрінің барлық ерекшеліктерін бейнелейді.

ҰІӘ өткізу .Ұйымдастыру кезеңі :

Педагог қонақ күту дәстүрі туралы әңгіме жүргізеді:

Қазақ халқында қонаққа ерекше құрмет көрсетілген. Қонаққа қарау — бұл үлкен адамгершілік, тәрбиелік мәні бар іс.

• Қонақ — елге келген қадірлі адам, оны жылы қарсы алып, жақсы тамақпен, ыстық сусынмен күтеді.

• Қонақ күту дәстүріне байланысты бірнеше маңызды рәсімдер бар: қонақтың келгенін білдіру, дастарқан әзірлеу, қонақтың ыңғайлығына көңіл бөлу, ізгі тілектер айту.

• Қонақ күту рәсімдерін түсіндіру:

  • Қонақтың үйге келуі: Қазақ халқының үйіне келген қонаққа қастерлеп, құрметпен қараған. Үй иесі қонағын жылы шыраймен қарсы алып, есікті ашып, ішке кіргізеді.

  • Дастарқан әзірлеу: Дастарқанды көркем етіп жайып, үстіне қазақтың ұлттық тағамдары қойылады. Қазақ дастарқаны мол болуға тиіс.

  • Қонаққа құрмет көрсету: Қонаққа алғаш рет су, шай немесе қымыз, айран ұсынылады. Сонымен қатар, қонаққа арнайы тағамдар, ет, нан, бауырсақ, шелпек ұсынылады.

1. Қонақ күту дәстүрінің көрнекі түрде көрсетілуі. АҚТ технологиясы.

   • Қонақ күту рәсімдерінің суреттері немесе бейнемазмұны арқылы түсіндіру.

   • Дастарқан жайып көрсету: Мұғалім немесе тәрбиеші балаларға дастарқан жайып көрсетеді. Олар ұлттық тағамдар мен сусындар туралы әңгімелейді.

   • Балаларға дастарқан үстіндегі тағамдар, олардың қандай мерекелерде немесе қонақта ұсынылатыны туралы айту.

2. Практикалық бөлім.

   • Рөлдік ойын: Балаларға қонақ күту рәсімін көрсету үшін рөлдік ойын ұйымдастыру.

     • Бір бала үй иесі болып, екінші бала қонақ болады. Үй иесі қонақты қарсы алып, оның орнына жайғастырып, дастарқан әзірлейді.

     • Қонаққа ыстық сусын мен тамақ ұсыну. Қонаққа әрқашан жылы сөздер айту, оған құрмет көрсету.

     • Ойын барысында балалар бір-біріне қонақ күту рәсімін көрсетіп, қонақжайлылық дәстүрін үйренеді.

3. Қонақжайлылық туралы өлеңдер мен әндер :

Педагог балаларға қонақжайлылық туралы өлеңдер мен әндер айтады.

• Өлең: "Қонақ келсе, үйге қуаныш, көңілге шаттық" деген сияқты өлеңдер оқып, балаларды қонақжайлылықтың маңызын түсіндіреді.

• Балаларға да қонақжайлылық туралы ойларын сұрау. «Қонаққа қалай күтім жасайсың?» деген сұрақтар қойып, олардың жауаптарын тыңдау.

1. Қорытынды:

   • Сабақтың соңында балалармен бірге қонақ күту дәстүрінің маңызын қорытындылау.

   • Қонақжайлылықтың қазақ халқы үшін ерекше құндылық екенін түсіндіру. «Қонақ келсе, үйге береке кірер» деген мақал-мәтелді балаларға үйрету.

   • Сабақтың мақсатына жеткенін тексеріп, балалардың белсенділігін бағалау.

№ 10. Жақсы сөз- жарым ырыс.

Жақсы сөздің маңызы мен мәні

«Жақсы сөз — жарым ырыс» деген сөз тіркесі қазақ халқының адамгершілік құндылықтарын көрсетеді. Әрбір сөздің адам өміріне әсер ететін үлкен күшке ие екенін түсіндіреді. Жақсы сөздер адамды қуантады, оның рухани жағдайын жақсартады, өзін-өзі жақсы сезінуіне себеп болады. Мысалы:

• Ізгі сөз: Мейірімділік пен жақсылықты білдіретін сөздер адамдарды бір-біріне жақындатады.

• Қолдау сөздері: Адамды қиын сәтте қолдап, жұбату, оның көңілін көтеру үшін айтылатын сөздер адамға күш береді.

• Мақтау сөздері: Баланың күш-жігерін арттырып, өзіне деген сенімділігін күшейтеді.

Жақсы сөздің адам өміріндегі маңызы зор, себебі ол:

• Адамның психологиялық күйін жақсартады.

• Ұжымда жағымды атмосфера қалыптастырады.

• Кішіпейілділік пен ілтипат, құрмет сезімдерін қалыптастырады.

3. Жақсы сөздің тәрбиелік мәні

Тәрбие барысында жақсы сөздер балалардың мінез-құлқына, олардың қарым-қатынастарына әсер етеді. Тәрбиешінің балаларға айтатын сөздері олардың тәрбие деңгейін айқындайды. Жақсы сөздер балалардың:

• Өзіне деген сенімін арттырады. Мақтау мен мадақтау сөздері баланың өз күшіне сеніп, мақсаттарына жетуге ұмтылуына көмектеседі.

• Тыңдай білу дағдыларын дамытады. Жақсы сөздер баланың психологиялық жайлылығын қамтамасыз етіп, оны тыңдауға үйретеді.

• Өзара қарым-қатынас дағдыларын қалыптастырады. Жақсы сөздер балалар арасында достықты, түсіністік пен сыйластықты орнатады.

• Адамгершілік қасиеттерді қалыптастырады. Жақсы сөздер балалардың бір-біріне деген құрметін, сыпайылығын арттырады.

4. Жақсы сөздің адам өміріндегі рөлі

Жақсы сөздердің адамның өміріндегі рөлі айрықша. Өйткені олар адамның жүрегіне жетіп, оның рухани байлығын арттырады. Жақсы сөздер арқылы адам:

• Қарым-қатынасты жақсартады. Адам бір-біріне жылы сөздер айтып, оны шын жүректен түсінуге тырысады.

• Құндылықтарды ұғынады. Адамның ішкі дүниесін жақсартуға, оны ізгілікке бағыттайтын сөздер қоғамда үйлесімділік пен тыныштық орнатуға әсер етеді.

• Мақсатқа жетуге ұмтылады. Мақтау сөздері адамды ынталандырып, алға қойған мақсаттарын жүзеге асыруға көмектеседі.

• Қолдау табады. Қиын жағдайда жүрген адамға айтылған жақсы сөздер оның сенімділігін арттырып, қиындықты жеңуге күш береді.

5. Тәрбие жұмысында жақсы сөздің орны

Тәрбие жұмысында жақсы сөздің орны ерекше. Мектепке дейінгі мекемелерде балалардың мінез-құлқын қалыптастыруда тәрбиеші сөзінің маңызы зор. Әрбір баланың өзін-өзі көрсетуі, өзін дұрыс ұстай білуі, адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасауға үйрету — тәрбиешінің басты міндеті. Тәрбиеші:

• Балаларды мақтап, олардың жақсы әрекеттерін көтермелейді.

• Оларға жанашырлық пен түсіністік танытып, оларға жылы сөздер айтады.

• Жағымды атмосфера қалыптастырып, балалардың өзін еркін және жайлы сезінуін қамтамасыз етеді.

6. Ойындар мен тапсырмалар арқылы жақсы сөзді үйрету

1. "Жақсы сөздер әлемі" ойыны: Балалар әрқайсысы кезекпен жақсы сөздер айтып, бір-біріне құрмет пен мейірім білдіреді. Мысалы:

"Сен өте ақылдысың!"

"Сенің күлкің маған қуаныш сыйлайды!"

"Сен өте жақсы доссың!"

Бұл ойын балаларға жақсылық жасау мен өзгелерге жылы сөздер айтудың маңызын түсіндіреді.

2. "Мақтау сөздері" тапсырмасы: Балалар өз достарына және тәрбиешіге мақтау сөздер айтады. Мысалы:

"Сен өте батылсың!"

"Сенің идеяларың өте қызықты!"

"Сенің күлімсірегенің керемет!"

3. "Жақсы сөздер" карталары: Тәрбиеші балаларға жақсы сөздер жазылған карталарды таратады. Балалар осы сөздермен жаттығып, өзара қатынас барысында қолдануға үйренеді.

4. "Сыпайы бол" ойыны: Балалар жақсы сөздер айтып, бір-біріне мейірімділік, достық, құрмет көрсету керек. Бұл ойын олардың қарым-қатынас дағдыларын жетілдіріп, бір-біріне ізгілік танытуға үйретеді.

7. Қорытынды

«Жақсы сөз — жарым ырыс» деген мақал қазақ халқының адамгершілік ұстанымдарын айқындайтын маңызды ұғым. Балаларға жақсы сөздерді үйрету — олардың мінез-құлқына, адамгершілігіне, өзара қарым-қатынастарына әсер етеді. Тәрбиеші ретінде біз балаларға ізгілік, мейірімділік, құрмет көрсету, жақсы сөздер айту арқылы олардың ішкі дүниесін байытып, әлеуметтік ортада үйлесімділік орнатуға көмектесеміз.

Бағалау:
Балаларға жақсы сөздер айтудың маңызды екенін түсіндіре отырып, олардың қарым-қатынас мәдениетін, ізгілік пен құрмет көрсету дағдыларын бақылап бағалау.

№ 11. Отан –оттанда ыстық.

Тақырыптың маңызы
«Отан – оттанда ыстық» деген сөз балалардың өз елін, туған жерін сүюге, құрметтеуге тәрбиелейді. Бұл тақырып балабақша жасындағы балалар үшін өте маңызды, себебі олар үшін туған жер, туған ел туралы түсінік алғашқы қадамдардан бастап қалыптаса бастайды. Баланың Отанға деген сүйіспеншілігі оны тәрбие мен білім арқылы өсіріп, ұлттық құндылықтарды сезінуге көмектеседі.

2. Мақсат:
Балаларды Отанға деген патриоттық сезімге тәрбиелеу, туған жердің қадірін түсінуге, еліміздің бай мәдениеті мен табиғатына сүйіспеншілікпен қарауға баулу.

3. Оқыту міндеттері:

• Балаларға Отан, туған жер, ұлттық құндылықтар туралы түсінік беру.

• Туған елге, туған жерге деген сүйіспеншілікті дамыту.

• Ұлттық дәстүрлер мен мәдениетке құрметпен қарауға үйрету.

• Балаларға Отанға деген жауапкершілік сезімін қалыптастыру.

4. Әдіс-тәсілдер:

• Сұрақ-жауап әдісі: Балалармен сұрақ-жауап арқылы Отан, туған жер, табиғат туралы әңгіме жүргізу.

• Тақпақ, өлеңдер айту: Балаларға Отан туралы өлеңдер, тақпақтар оқыту.

• Сурет салу: Балаларға туған жерді, оның табиғатын, еліміздің байлығын бейнелейтін суреттер салғызу.

• Ән айту: Отан туралы балалар әндерін айту.

• Қарапайым театрландырылған ойындар: Балаларға ұлттық кейіпкерлер мен батырларды бейнелеп, ойындар өткізу.

5. Оқыту мазмұны:

Тақырып 1. Отан деген не?
Балаларға Отан туралы түсінік беру.

• Отан — адамның өмір сүретін, туып-өскен жері, елінің аты.

• Отан — туған жер, оның табиғаты мен адамдары.

• Туған жерді сүйіп, оны қорғау қажет екендігі туралы әңгіме жүргізу.
  Педагогтың тапсырмасы: Балаларға «Отан» деген сөздің мағынасын түсіндіру, туған жер туралы тақпақтар мен өлеңдер айту.
  Тапсырма: Балаларға «Отан» туралы өлеңдер мен тақпақтарды жаттатып, оны айту.

Тақырып 2. Туған жердің маңызы

• Туған жердің табиғаты мен оның маңызы туралы әңгіме.

• Қарапайым мысалдар арқылы туған жердің біз үшін қаншалықты маңызды екенін түсіндіру.
  Педагогтың тапсырмасы: Балаларға туған жердің әсемдігі мен құндылығын көрсету мақсатында түрлі суреттер көрсету және оларды сипаттау.
  Тапсырма: Балалар туған жердің табиғаты туралы сурет салады. Әр бала өз туған жерінің табиғатын суретке түсіріп, онымен бөліседі.

Тақырып 3. Ұлттық дәстүрлер мен мәдениет

• Балаларға ұлттық құндылықтар мен дәстүрлер туралы қарапайым түсініктерді енгізу.

• Отанға деген патриоттық сезімді ұлттық әндер, би және ойындар арқылы көрсету.
  Педагогтың тапсырмасы: Ұлттық киімдер, әндер мен ойындар туралы әңгімелесу.
  Тапсырма: Балаларға ұлттық киімдер туралы мәлімет беру және оларды ұлттық ойындар арқылы таныстыру. Мысалы, «Қуыр-қуырмаш» ойыны» сияқты қарапайым ойындар ұйымдастыру.

Тақырып 4. Отанға қызмет ету — әр адамның борышы

• Отанға деген сүйіспеншіліктің қалай көрініс табатыны туралы әңгіме жүргізу.

• Отанға қызмет ету, оны қорғау және жақсарту — әр адамның міндеті екенін түсіндіру.
  Тапсырма: Балалар Отанға қызмет ету туралы өз ойларын айтады. Әр бала Отан үшін не істей алатындығы туралы айтып береді.

5. Әдеби және музыкалық материалдар:

• Өлеңдер мен тақпақтар:

• Әндер:

  • «Менің Қазақстаным» — балаларға арналған.

  • «Туған жер» әні.

• Суреттер: Отанға, туған жерге арналған суреттерді көрсету, балаларға сурет салғызу.

Қорытынды:
«Отан – оттанда ыстық» тақырыбын балабақшада оқытудың мақсаты — балаларды Отанға деген сүйіспеншілікке, туған жеріне деген патриоттық сезімге тәрбиелеу.

№12. Домбыра– дастан дәстүрі

1. Кіріспе: Тақырыптың маңызы

Домбыра — қазақ халқының ең басты ұлттық музыкалық аспабы. Ол қазақ мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады және музыка арқылы ұлттық тарихымызды, дәстүрлерімізді, рухымызды жеткізетін құрал. Балабақшада домбырамен таныстыру арқылы балаларды ұлттық мәдениетпен таныстыру, музыка мен өнерге деген сүйіспеншілікті тәрбиелеу мақсатында бұл әдістемелік құрал дайындалды.

2. Мақсаты мен міндеттері:

Мақсаты: Балабақша жасындағы балаларға домбыраның маңызы мен мәнін түсіндіру, домбыраның дыбыстарын тыңдатып, музыкалық тыңдау дағдыларын дамыту, ұлттық өнерге қызығушылықтарын арттыру.

Міндеттері:

1. Балаларға домбыраның құрылымы, тарихы туралы қарапайым түсінік беру.

2. Домбыраның дыбыстарын есту арқылы балалардың музыкалық мәдениетін дамыту.

3. Қазақ халқының домбыра арқылы орындаған күйлері мен әндерін таныстыру.

4. Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, домбыраға байланысты өлеңдер мен тақпақтарды жаттату.

5. Балаларға ұлттық өнер мен мәдениетке деген құрмет пен қызығушылықты ояту.

3. Әдіс-тәсілдер:

• Түсіндіру әдісі: Балаларға домбыраның маңызы мен құрылымы туралы түсінік беру.

• Тыңдау әдісі: Домбыраның күйлерін тыңдату арқылы музыкалық сезімді ояту.

• Шығармашылық жұмыс: Домбыра туралы өлеңдер мен тақпақтар жаттату.

• Қолданбалы өнер: Домбыраның суретін салу, балаларға домбыраның бөліктерін таныстыру.

4. Оқыту мазмұны:

Тақырып 1. Домбыра туралы түсінік

• Домбыраның құрылымы: Домбыраның бөліктерін (құлақ, ішек, перне) балаларға көрсету, атын атап түсіндіру.

• 

• Домбыраның тарихы мен маңызы: Домбыраның қазақ халқының мәдениетіндегі орны мен рөлі туралы қарапайым тілде әңгімелеу.

• Педагогтың тапсырмасы: Балаларға домбыраның құрылымын сурет арқылы көрсетіп, әр бөлігін атап шығу.

Тақырып 2. Домбыраның дыбысы мен әуендері

• Тыңдау жаттығулары: Балаларға домбырамен орындалған күйлерді тыңдату

• Педагогтың тапсырмасы: Домбыраның әуенін тыңдату, оның дыбыстары мен әуенін сипаттау. Балалардың көңіл-күйін сұрау: «Домбыраның дыбысы сендерге қандай әсер қалдырды?»

Тақырып 3. Домбыра туралы өлеңдер мен тақпақтар

• Өлеңдер мен тақпақтар жаттату: Балаларға домбыраға арналған өлеңдер мен тақпақтар жаттату.

Тақырып 4. Домбыра мен ұлттық өнер

• Ұлттық өнермен таныстыру: Домбыраның қазақ халқының мәдениетіндегі орны мен рөлін түсіндіру. Қазақтың домбыра күйлері мен әндерін тыңдап, оларды талқылау.

5. Әдістемелік ұсыныстар мен тапсырмалар:

• Өлеңдер мен тақпақтар:

«Домбыра» туралы балаларға арналған өлеңдер мен тақпақтар жаттату.

Тақпақтарды балаларға әрқайсысына жаттатып, айтып шығару.

Қорытынды:
Музыка мен өнерді бала бойына ерте сіңіру арқылы ұлттық құндылықтарды құрметтеу сезімін дамыту.

№13. Ұлттық жиһаздар

Ұлттық жиһазды балабақшада пайдалану мақсаты

Ұлттық жиһазды балаларға таныстыру барысында мақсаттар:

• Ұлттық мәдениетке деген қызығушылықты арттыру: балаларға қазақтың тұрмысы мен дәстүрлері туралы түсінік қалыптастыру.

• Ұлттық құндылықтарды үйрету: ұлттық өнерді, қолөнерді бағалауға, қадірлеуге тәрбиелеу.

• Қол және көз моторикасын дамыту: жиһаз элементтерін балалардың қолымен ұстап, түрлі манипуляциялар арқылы дамытуды мақсат ету.

• Топтық жұмыстарды ұйымдастыру: балаларды бір-бірімен әрекет жасауға, жұмыс істей білуге үйрету.

Ұлттық жиһазды таныстыру әдістері

Ойындар арқылы таныстыру

Ұлттық жиһазды балабақшадағы балаларға таныстырудың ең тиімді әдістерінің бірі – ойындар. Ойын барысында балалар жиһаздың әртүрлі түрлерімен танысады, оларды дұрыс пайдалану, сақтау жолдарын үйренеді. Мысалы:

• «Жиһаз құрастыру» ойыны: Балаларға түрлі жиһаз элементтерінен тұратын бөліктерді жинап, солардан бір жиһазды құрастыру тапсырмасы беріледі. Ойынды топпен немесе жұппен өткізуге болады.

• «Ұлттық жиһаз туралы сұрақ-жауап» ойыны: Балаларға ұлттық жиһаз түрлері туралы сұрақтар қойылып, дұрыс жауап бергендерге кішкентай сыйлықтар беріледі.

Шығармашылық жұмыстар

• Жиһазды безендіру: Балаларға қағаздан, бояудан немесе басқа да материалдардан ұлттық жиһаз жасау ұсынылады. Бұл олардың шығармашылық қабілеттерін дамытады.

• «Жиһаз түрлерін таныстыру» слайды: Балаларға қазақтың ұлттық жиһаздарының фотосуреттері көрсетіледі, әрбір жиһаздың қолданылуы мен түрлері туралы әңгіме жүргізіледі.

4.3. Танымдық сабақтар

• Ұлттық жиһаздар туралы әңгімелер: Балаларға қазақ халқының тұрмысында қолданылған жиһаздардың тарихы, олардың маңызы, пайдалану тәсілдері туралы әңгімелер айту.

• Жиһаздарды жасау процесін көрсету: Балаларға қарапайым ұлттық жиһазды қалай жасауға болатынын көрсетіп, жасау процесін үйрету.

5. Ұлттық жиһаз арқылы білім беру мақсаттары мен әдістемелері

• Балалардың танымдық қабілеттерін дамыту: Ұлттық жиһазды таныстыру арқылы балалардың заттарды салыстыру, талдау қабілеттерін арттыру.

• Әсемдік және үйлесімділік сезімін дамыту: Балаларға ұлттық жиһаздардың әсемдігі мен үйлесімділігін көрсету арқылы эстетикалық тәрбие беру.

• Ұлттық құндылықтарды сақтау: Ұлттық жиһаздарды пайдалану арқылы балаларға мәдени мұраны қадірлеуді, оны қорғауды үйрету.

Ұлттық жиһазды қолдану кезінде ескерілетін аспектілер

• Қауіпсіздік: Жиһаздардың сапасы мен қауіпсіздігін тексеру, балалардың ойнау кезінде жарақат алмауын қамтамасыз ету.

• Материалдар: Балаларға қолданылатын жиһаз материалдарының экологиялық таза және денсаулыққа зиянсыз болуы тиіс.

• Эстетика: Ұлттық жиһаздардың әшекейлері мен түрлері балаларға эстетикалық тұрғыдан әсер ететіндей етіп таңдалуы керек.

Қорытынды

Ұлттық жиһазды балабақшада қолдану – балаларды мәдениетке тәрбиелеудің маңызды құралы. Бұл арқылы олар ұлттық дәстүрлерді танып, ұлттық өнер мен қолөнерді бағалауды үйренеді. Әдістемелік құралда ұсынылған ойындар мен шығармашылық жұмыстар балалардың қызығушылығын арттырып, қазақ халқының бай мәдени мұрасымен таныстыруға мүмкіндік береді.

№14. Ою-өрнек

1. Ою-өрнектің тарихи мәні мен маңызы

Ою-өрнек қазақ халқының дәстүрлі қолөнерінің негізгі компоненті болып табылады. Оюлар көбінесе табиғат құбылыстарынан, жан-жануарлардан, өсімдіктерден, геометриялық пішіндерден шабыт алған. Олар халықтың дүниетанымын, өмір сүру философиясын, эстетикалық талғамын көрсетеді. Ою-өрнектер түрлі тұрмыстық заттарда, киімдерде, тұтыну заттарында, киіз үйде және басқа да қолөнер бұйымдарында қолданылған.

2. Ою-өрнектің түрлері

Ою-өрнектердің түрлері өте көп және әрқайсысының өзіндік мәні бар. Олардың негізінен мынадай түрлері бар:

• Геометриялық оюлар: үшбұрыштар, шеңберлер, төртбұрыштар және басқа да геометриялық пішіндерден тұрады. Бұл оюлар қарапайым, бірақ өте әдемі әрі терең мағынаға ие.

• Өсімдік оюлары: ағаштың бұтақтары, гүлдер, жапырақтар мен өсімдіктерден тұратын оюлар.

• Жануарлар оюлары: хайуанаттар әлемінен алынған мотивтер: аңдар, құстар, жыландар, балықтар және басқа да жануарлар.

• Табиғат пен өмірдің ұғымдары: күннің шығуы, ай, жұлдыздар, жаңбыр тамшылары, тау мен өзендер сияқты табиғат құбылыстары мен олардың адамдар өміріндегі рөлі бейнеленген оюлар.

3. Ою-өрнектің құрылымы мен композициясы

Ою-өрнектердің композициясы белгілі бір ережелерге сай құрылады. Кез келген оюдың ішіндегі элементтер бір-бірімен үйлесім таба отырып, белгілі бір құрылым жасайды. Негізгі элементтер:

• Шекаралар мен сызықтар: оюлар әдетте анық сызықтар мен шекаралармен бөлінеді.

• Симметрия: ою-өрнектердің көпшілігінде симметриялық принцип басым болады, яғни бір жағындағы элемент екінші жағында дәл қайталанатын болады.

• Теңдік және баланс: әрбір элемент өзара үйлесімде орналасуы керек.

4. Ою-өрнектерді оқыту әдіс-тәсілдері

• Практикалық жұмыс: Оқушыларды оюларды қағазға, матаға, ағашқа немесе басқа да материалдарға түсіруге үйрету. Оюларды салу барысында симметрия, баланс және пропорция сияқты ұғымдарды түсіндіру.

• Жобалау әдісі: Оқушыларға өздеріне тиісті ою-өрнектерін жасау тапсырмасын беру. Бұл әдіс шығармашылық қабілетті дамытып, оқушыларды дербес ойлауға үйретеді.

• Сұрақ-жауап әдісі: Ою-өрнектердің мағынасын, әрбір элементтің мәнін түсіндіру үшін сұрақ-жауап әдісін қолдану.

• Көрнекілік және практикалық жаттығулар: Оқушыларды әртүрлі ою-өрнектерді дұрыс қолдануға үйрету үшін үлгі арқылы көрсету.

5. Ою-өрнектерді жасау техникасы

Ою-өрнекті жасау үшін қажетті құралдар:

• Қағаз, мата, ағаш немесе тері (негізгі материалдар)

• Қарындаш, маркер, бояулар (дизайн жасау үшін)

• Инемен тігу немесе кесу құралдары (материалдарды қиып алу үшін)

6. Ою-өрнек бойынша шығармашылық тапсырмалар

1. Балаларға геометриялық оюды салуды үйрету.

2. Ою-өрнек арқылы қазақтың тұрмыстық бұйымдарын безендіруге арналған жоба.

Қорытынды

Ою-өрнек — қазақ халқының мәдени мұрасын сақтап, болашақ ұрпаққа жеткізу үшін өте маңызды..

№ 15. Атқа міну өнері және оның маңызы

Атқа міну — қазақ халқының ата-бабаларынан келе жатқан ұлттық мұра. Атқа міну өнері баланың дене шынықтыруын жақсартуға, ұғымдық дағдыларды дамытуға, сергек болуға ықпал етеді. Сондай-ақ атқа міну арқылы балаларға жануарлармен қарым-қатынас жасау және табиғатты сүю сияқты қасиеттерді үйретуге болады.

Атқа мінуді үйрету әдістемесі:

1. Балаларды атқа мінуге дайындау:

   • Балалардың дене шынықтыру деңгейін бағалау (жаттығулар, бұлшықет күші).

   • Атқа мінудің қауіпсіздік ережелерін түсіндіру.

   • Балаларға аттың негізгі мүшелері мен оның қызметін таныстыру.

2. Жаттығулар мен ойындар:

   • Аттың үстінде тұру жаттығуы: Балалар аттың үстінде тұрып, дене теңдігін сақтауға үйренеді. Бұл жаттығу баланың бұлшық еттерін жаттықтырады.

   • Атпен жүру жаттығулары: Аттың үстінде дұрыс отыру, баланың дене мүшелерін басқаруға үйрету.

   • Атқа отыру және түсу жаттығулары: Балаларға атқа дұрыс отыру және түсу дағдыларын үйрету.

3. Қауіпсіздік шаралары:

   • Атқа мінудің алдында баланы арнайы қорғау құралдарымен қамтамасыз ету (қорғаныш қалқан, белбеу).

   • Баланың жетекшімен бірге жүруін қамтамасыз ету.

   • Аттың мінез-құлқы мен жүрісіне бейімделу.

   • 

4. Табиғатпен таныстыру:

   • Балаларды атпен жүріп, табиғаттың әсемдігін көруге шақыру.

   • Табиғат аясында балаларға жануарлармен және өсімдіктермен танысу мүмкіндігін беру.

5. Сабақтар мен тәрбие жұмыстары:

   • Балабақшада атқа міну бойынша арнайы сабақтар өткізу.

   • Ата-аналарды балабақшаға шақырып, балаларымен бірге атқа міну күндерін ұйымдастыру.

Қорытынды

Балаларға атқа мінуді үйрету тек физикалық ғана емес, рухани тәрбиелеудің де бір бөлігі болып табылады. Мұндай жаттығулар балаларды өздеріне сенімді, батыл әрі дені сау азаматтар етіп тәрбиелейді.

№ 17. «Киіз үй» жабдықтары.

1. Киіз үйдің маңызы мен ерекшеліктері

Киіз үй — қазақтың көшпелі өмір салтымен байланысты құрылыс түрі. Ол жеңіл әрі жинақы, табиғат жағдайларына өте ыңғайлы, ауа райына байланысты жылу сақтайтын қасиетке ие. Киіз үйдің негізгі бөліктері:

• Шаңырақ — киіз үйдің төбесін құрайтын дөңгелек ағаш құрылым.

• Уықтар — шаңырақ пен кереге арасын қосатын ағаш бөлігі.

• Кереге — киіз үйдің қабырғалары, оларды ағаштан жасайды.

• Киіз — үйдің сыртқы жабыны, ол көбінесе қой жүнінен жасалады.

2. Балаларға киіз үй туралы білім беру әдістері

2.1. Оқу іс-әрекеті:

• Тақырыпты түсіндіру: Балаларға киіз үйдің тарихы мен маңызы туралы қысқаша әңгіме айту. Бұл әңгімені қызықты етіп айтуға тырысу қажет, ұлттық тағамдар мен киіз үйдің ерекшеліктері жайлы қосымша мәліметтер беру арқылы тақырыпты тереңірек ашуға болады.

• Сұрақ-жауап: Балаларға киіз үйдің бөліктерін көрсетіп, олардың атауларын сұрап, әрбір бөлшектің қандай қызмет атқаратынын түсіндіру.

3. Практикалық тапсырмалар:

• Киіз үй макетін жасау: Балаларға киіз үйдің макетін жасау тапсырмасын беру. Бұл тапсырма арқылы балалар шаңырақ, уық, кереге сияқты бөлшектерді құрастырып, олардың қалай жұмыс істейтінін түсінеді.

• Киіз үйдің суретін салу: Балаларға киіз үйдің суретін салып, әрбір бөлігін атап шығу. Осы арқылы олардың шығармашылық қабілеттері дамиды.

• Рөлдік ойын: Балалар киіз үйде тұратын адамдардың рөлдерін ойнап, киіз үйдің ішкі бөліктерін танып, оларды қолдану дағдыларын қалыптастырады.

3.1. Танымдық ойындар:

• «Киіз үйдің бөліктерін табу» ойыны: Балалар киіз үйдің макетінде немесе суретінде әрбір бөлікті көрсетіп, сол бөлікке сипаттама береді. Мысалы, «Бұл – шаңырақ. Шаңырақ киіз үйдің төбесі болып табылады».

• «Киіз үйді қалай құрастыру керек?» Ойын кезінде балалар киіз үйдің бөлшектерін құрастыру үшін дұрыс ретпен орналастыруы қажет.

4. Киіз үй туралы қызықты ақпараттар

• Шаңырақтың мәні: Шаңырақ — киіз үйдің басты бөлігі ғана емес, ол отбасының тіршілігінің, бала-шағаның бірлігі мен бақытының символы. Шаңырақтың дөңгелек пішіні күн мен түннің теңдігін бейнелейді.

• Киіз үйдің табиғатпен байланысы: Киіз үй табиғи материалдардан жасалады, бұл оның экологиялық таза және денсаулыққа зиянсыз екенін көрсетеді.

• Қойдың жүнінен киіз жасау: Киіз үйдің жабыны ретінде қолданылатын киіз қойдың жүнінен жасалады. Жүннің ерекше қасиеттері үйдің ішін жылытып, салқындатуға көмектеседі.

5. Әдістемелік ұсыныстар

• Балалардың жас ерекшеліктерін ескеру: Балабақшадағы балалардың жасына қарай әдістерді икемдеңіз. Мысалы, 3-4 жастағы балаларға қарапайым сөздермен түсіндіру, ал 5-6 жастағы балаларға күрделірек тапсырмалар беру қажет.

• Құралдар мен материалдарды қолдану: Макет жасау үшін ағаш, қағаз, пластик сияқты материалдарды қолдануға болады. Балаларға тапсырманы орындауға қажетті барлық құралдарды дайындап қойыңыз.

Күтілетін нәтиже.

Киіз үйдің тарихы мен мәдени маңызын балабақшадағы балаларға жеткізу, олардың қазақ халқының ұлттық мәдениетіне деген қызығушылығын арттырады. Ойындар, шығармашылық жұмыстар мен практикалық тапсырмалар арқылы балалар киіз үйді терең түсініп, оның құрылымын, мәнін және маңызын өз тәжірибелері арқылы үйренеді.

Қорытынды

Ұлттық құндылықтар – қоғамның рухани тірегі және ұрпақ тәрбиесінің негізі. Тәрбие жұмыстарында ұлттық құндылықтарды басты орынға қою – ұлттың болашағы үшін маңызды. Бұл бағдарламада қарастырылған ұлттық құндылықтарды тәрбиеде қолданудың жолдары мен тәсілдері еліміздің мәдени мұрасын сақтау мен дамытуға бағытталған. Ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан дәстүрлерді сақтап, оларды жаңа ұрпаққа дұрыс жеткізу – бүгінгі қоғамның алдында тұрған басты міндеттердің бірі.

Бұл әдістемелік құрал ұлттық құндылықтарды тәрбиеде тиімді қолданудың әдіс-тәсілдерін көрсету мақсатында жазылған. Әрбір бөлімде толық мәлімет беріліп, әртүрлі әдістер мен тәсілдер ұсынылды. Бұл бағдарлама балалардың ұлттық құндылықтар мен салт-дәстүрлерге деген сүйіспеншілігін арттырып, олардың рухани дамуына ықпал етеді. Балабақшадағы әрбір тәрбиеші мен тәрбиешінің міндеті – балаларды ұлттық рухта тәрбиелеу, ата-бабаларымыздың мұрасын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу.

Әдебиеттер тізімі

1. Ж.Қ. Қоянбаев, Р.Ә. Қоянбаева. «Педагогика». Алматы, 2018.

2. Н.Қ. Мұхамедьяров. «Ұлттық тәрбие». Алматы, 2015.

3. М.Ә. Көшімов. «Қазақ халқының мәдени мұрасы». Алматы, 2019.

4. С.Қ. Сейітова. «Мектептегі тәрбие жұмысы». Алматы, 2020.

5. Ә.Қ. Шүкірова. «Тәрбие және ұлттық құндылықтар». Астана, 2017.

6. Жұбанова, Р. Қ. «Қазақ халқының ұлттық тағамдары». Алматы: 2008.

7. Мұқамеджанова, Ә. «Қазақ ұлттық тағамдарының тарихы мен дәстүрі».

Астана: 2012.