ҚAЗAҚCТAН РECПУБЛИКACЫ ТУРИЗМ ЖӘНE

СПОРТ МИНИСТРЛІГІ

СПОРТ ЖӘНЕ ДEНE ШЫНЫҚТЫРУ ІСТЕРІ КOМИТEТІ «РECПУБЛИКAЛЫҚ CПOРТ КOЛЛEДЖІ» РМҚК

 

 

Курстық жұмыс

Тaқырыбы: «Тәрбиенің заңдылықтары, принциптері. Дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары»

 

 

 

Oрындaғaн: Ибрахим Н.

Тeкceргeн: Педагогика пәні оқытушысы

Жумашева Ж.Т.

1. Алматы, 2024 ж.

ЖOСПAP

КIPIСПE...........................................................................................................	3
І ТӘРБИЕ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК......................................................................	5
1.1 Тәрбие мәні және түрлері.........................................................................	5
1.2 Тәрбиенің заңдылықтары.........................................................................	7
1.3 Тәрбиенің принциптері............................................................................	10
1.4 Тәрбие процесінің кезеңдері....................................................................	12
ІІ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАҒИДАЛАРЫ...................................	13
2.1 Дене тәрбиесінің негізгі қағидалары.......................................................	13
2.2 Дене тәрбиесі жүйесінің қағидаларының рөлі.......................................	15
ІІІ ТӘРБИЕНІҢ ҚОҒАМДАҒЫ РӨЛІ...........................................................	18
ҚOPЫТЫНДЫ................................................................................................	20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДEБИEТТEP ТІЗІМІ.............................................	21

КIPIСПE
Курстық жұмыстың жалпы сипаттамасы.

Тәрбие — бұл адамның тұлғалық және рухани қасиеттерін қалыптастыру мен дамыту процесі. Бұл процесс қоғам мен адам арасындағы қарым-қатынасты, әрбір жеке адамның өмірлік көзқарасы мен өмір сүру қабілетін нығайтуды қамтамасыз етеді. Тәрбие барлық деңгейде жүзеге асады — отбасында, мектепте, қоғамда және мемлекет деңгейінде. Ол адамның физикалық, моральдық, интеллектуалдық дамуына әсер етіп, оның өміріне бағдар беріп, дұрыс шешімдер қабылдау қабілетін қалыптастырады.

Дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары қазіргі әлемде маңызды рөл атқарады. Бұл қағидалар адамның физикалық және психикалық денсаулығын сақтауға, спортқа деген қызығушылықты арттыруға, сондай-ақ жастардың тәрбиесіне ықпал етеді.

Біріншіден, дене тәрбиесі адамның денсаулығын нығайтуға көмектеседі. Заманауи өмірдің қарқыны мен стресстері дене белсенділігінің төмендеуіне әкеледі, сондықтан дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары адамдарды қозғалысқа, спортпен шұғылдануға ынталандырады.

Екіншіден, дене тәрбиесі әлеуметтік байланыстарды нығайтуға ықпал етеді. Спорттық шаралар мен командалық ойындар адамдар арасында достық, ынтымақтастық және бірлік сезімін қалыптастырады.

Үшіншіден, дене тәрбиесі жүйесі жастардың тәрбиесінде маңызды рөл атқарады. Ол жастарды тәртіпке, жауапкершілікке, мақсатқа жетуге үйретеді. Спорттық жарыстар мен жаттығулар жастардың психологиялық және әлеуметтік дамуына оң әсер етеді.

Курстық жұмыстың өзектілігі. Тәрбиенің мәні мен маңызы адам өміріндегі ең маңызды факторлардың бірі болып табылады. Адамның дұрыс қалыптасуы мен дамуы тәрбиенің сапасына тікелей байланысты. Бұл курстық жұмыста тәрбиенің заңдылықтары мен принциптерін және дене тәрбиесі жүйесінің қағидаларын қарастырамыз. Дене тәрбиесі — адамның физикалық және рухани дамуында маңызды рөл атқарады. Бұл пәннің мақсаты дене тәрбиесінің жеке тұлғаны қалыптастырудағы маңыздылығын және тәрбиенің негізгі заңдылықтарын түсіндіру болып табылады.

Дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары тақырыбының өзектілігі бірнеше аспектілермен байланысты.

Дене тәрбиесі адамның физикалық және психикалық денсаулығын сақтауға, нығайтуға және дамытуға көмектеседі. Заманауи қоғамда адамдардың дене белсенділігі төмендеп, отырықшы өмір салтына көшуі денсаулық мәселелерін туындатады. Сондықтан, дене тәрбиесі қағидаларын түсіну мен қолдану жастардың денсаулығын жақсартуға ықпал етеді.

Дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары әлеуметтік интеграция мен командалық жұмыс дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Спорттық іс-шаралар мен командалық ойындар адамдар арасында ынтымақтастықты, жауапкершілікті және лидерлік қасиеттерді қалыптастырады.

Дене тәрбиесі арқылы адамның өзін-өзі бағалауы, тәртіптілігі және мақсатқа жету қабілеті артады. Бұл қасиеттер өмірдің басқа салаларында да пайдалы болып табылады.

Сондықтан, дене тәрбиесі жүйесінің қағидаларының маңызы тек спортпен шұғылдану ғана емес, сонымен қатар жастардың жан-жақты дамуына, денсаулықтарын нығайтуға және қоғамда белсенді азамат болып қалыптасуына да үлкен әсер етеді.

Курстық жұмыстың мақсаты: Тәрбиенің заңдылықтары, принциптерін білу, дене тәрбиесі жүйесінің қағидаларын талдау.

Курстық жұмыстың пәні- педагогика

Зерттеу әдістері: Логикалық талдау, салыстыру әдісі, статистикалық деректерді зерттеу және әдебиеттерге шолу жасау.

Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыстың көлемі кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І ТӘРБИЕ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

1. Тәрбие мәні және түрлері

Тәрбие — бұл адамның тұлғалық және рухани қасиеттерін қалыптастыру мен дамыту процесі. Бұл процесс қоғам мен адам арасындағы қарым-қатынасты, әрбір жеке адамның өмірлік көзқарасы мен өмір сүру қабілетін нығайтуды қамтамасыз етеді. Тәрбие барлық деңгейде жүзеге асады — отбасында, мектепте, қоғамда және мемлекет деңгейінде. Ол адамның физикалық, моральдық, интеллектуалдық дамуына әсер етіп, оның өміріне бағдар беріп, дұрыс шешімдер қабылдау қабілетін қалыптастырады.

Тәрбие адамның әлеуметтену процесінің маңызды бөлігі болып табылады. Тәрбие арқылы адам өз халқының мәдениетін, дәстүрін, әлеуметтік нормаларын, этикалық және моральдық құндылықтарын меңгереді. Тәрбиенің негізгі мақсаты — адамды тұлға ретінде қалыптастыру, оның ішкі әлемін байыту, өзінің мінез-құлқы мен іс-әрекеттеріне жауапкершілікпен қарауға дағдыландыру.

Оқу орындарындағы тәрбие ұстаз бен шәкірттің саналы түрде жүзеге асыратын,ұйымдастырылатын үрдіс.Тәрбиеленуші шәкірттен алдын ала жобаланған әлеуметтік ,рухани тәжірибелерді, тәлімдік құндылықтарды меңгеріп, оны бойына дарытуы үшін белсенді түрде ынталанып әрекеттенуі талап етіледі.Ал іс-әрекеттің жүзеге асуы жөніндегі педагогикалық теория тұлғаға біржақты емес,жан-жақты әсер етуді қуаттайды.Осы орайдан келгенде қазіргі тәрбие теориясы бала тәрбиесінің өркендеп жетілуі педагогтің жобалаған жоспарының тұлғаға әсерлі ықпал етерліктей болуы-оның сапалы да саналы болуын қамтамасыз етеді деп қарайды. Сондықтан да мұндағы басты тұжырымдама - өзара қарым- қатынас сыйластыққа негізделген болуы, ынтымақтастық, әлеуметтік даму барысындағы ситуацияның тәлімдік өнеге аларлықтай және өзара ұғыныса білуге бейім болуына ерекше мән береді. Сонда тәрбие баланың өмірі саналы да мазмұнды, дамуы қалыпты жағдайда болуы жүзеге асырудағы ересек адамдармен бірлесе жүргізілген іс- әрекет. Әрине, бұлардың әрқайсының атқаратын қызметі, мақсаты, қарым-қатынасындағы өзінік орны бар.

Тәрбие үрдісіне әсерлі ықпал ететін факторлар өте көп те жан- жақты. Олардың бастылары мыналар: тұлғаның дамуына алдымен ықпал ететін отбасы – семья, мектеп, өмір сүріп отырған айналасы, қоғамдық ұйымдар, көпшілік бұқаралық ақпарат, өнер, әлеуметтік-экономикалық жағдайлар, маңындағы жеке адамдардың тәлімі т.б. Мұндай көп жақтылық тәрбие үрдісін жедел дамытып өркен жаюына игі ықпал етумен бірге кері әсер етіп, теріс жолға бастайтын ықпалы да аз емес. Тәрбие бір сәттік немесе бір күнік, бір жылдық іс емес, тоқтаусыз жүріп отыратын, ұзаққа созылатын құбылыс болуымен қатар оның тірелетін жері тұлғаның өзін- өзі тәрбиелеу. Сондай-ақ тәрбиенің нәтижесі де барлық адамға бірдей емес, уақыт жағынан қарағанда белгіленген бір мезгілде әсер етеді деп қарауға келмейді.

Тәрбие кездейсоқ оқиға емес, ол қоғамның пайда болуына тән қасиет.

Тәрбие жеке тұлғаның санасына, мінез-құлқының дұрыс қалыптасуына әсер ететін құрал.

Тәрбие – халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі мен ізгі қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру, олардың айналамен қарым-қатынасын, өмірге көзқарасын және соған сай мінез-құлқын қалыптастыру құралы.

«Тәрбие – кең мағынасымен алғанда, қандай да болса бір жан иесіне тиісті азық беріп, сол жан иесінің дұрыс өсуіне көмек көрсету деген сөз. Ал енді, адамзат туралы айтылғанда, адамның баласын кәміл жасқа толып, өзіне-өзі қожа болғанша тиісті азық беріп, өсіру деген мағынада жүргізіледі» (М. Жұмабаев).

«Тәрбие – бұл адам жанын жетілдіру өнері. Тәрбиеде адам табиғатын жетілдірудің ең күшті сыры бар»(Иммануил Кант).

«Тәрбие – тұлғаны мақсатты түрде дамуын басқару процессі»(Х. Й. Лийметса).

Олай болса, тәрбие процесінде жеке тұлғаның сана-сезімі мен ақыл-ойына жүйелі түрде әсер етіп, оның дүние танымының дамуына, ерік-жігері мен моральдық бейнесінің қалыптасуына оң ықпал етеді.

Сонымен қатар тәрбие – адамдарды қоғамда еңбекке және басқа да пайдалы әрекеттерді орындауға, көптеген әлеуметтік қызметтерді атқаруға дайындаудың табиғи заңдылық процессі.

Н. К. Крупская «Тәрбие» атты мақаласында (1929 ж.): «Тар мағынада алып қарағанда, «тәрбие»деген сөз арқылы балалар мен жеткіншектердің мінез-құлқына әдетте ересек адамдардың алдын ала ойластырылған және жүелі түрде жасайтын белгілі бір ықпалы», ал кең мағынасында «...қоғамдық мекемелер, айналаны қоршаған бүкіл жағдай, бүкіл қоғамдық құрылыс тәрбиелейді» - деп түсіндіреді.

Осы жағдайға байланысты К. Д. Ушинский «... мектеп, тәрбиеші және ұстаздар – адамның тіпті жалғыз ғана тәрбиешілері емес, оның сонша күшті, ал мүмкін және әлдеқайда күшті әдейі тәрбиешілері: табиғат, отбасы, қоғам, халық ...және оның тілі болады», - деген осы мәселеге қатысты тұжырымдамасы тәрбие жайындағы ұғымның мәні зор екенін дәлелдейді.

Олай болса, тәрбие көптің ісі. Тәрбие мәселесімен қоғамдық ұйымдар, мекемелер және жұртшылық болып айналысқан жағдайда ғана ол нәтижелі болмақ. Соған сай тәрбие туралы ұғымға тар мағынада емес, кең мағынасында, бір жақты емес, кең көлемде, яғни табиғат және әлеуметтік ортаның, мектеп пен ата-аналардың жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына мақсатты түрде ықпалы, өзара әрекетінің нәтижесі ретінде қараған жөн.

Сондықтан да тәрбиенің мәнісі, біріншіден, қоғам үшін саналы, белсенді, ізгіленген, іскер азаматты қалыптастыру болса, екіншіден, жеке адам үшін – оны өмір сүре білуге, өзінқоршаған ортамен қарым – қатынас жасай білуге үйрету.

Тәрбиенің түрлері. Тәрбие бірнеше түрге бөлінеді, олар әртүрлі салаларда адамның дамуын қамтамасыз етеді:

Адамгершілік тәрбие: Адамның моральдық құндылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Бұл тәрбие түрі адамның қоғамда дұрыс қарым-қатынас жасауына, әділдік пен адалдықты сақтауға, басқаларға құрмет көрсетуге үйретеді.

Интеллектуалдық тәрбие: Адамның ақыл-ой қабілеттерін дамытуға бағытталған. Бұл оқу, зерттеу, өзін-өзі дамыту және интеллектуалдық белсенділікті арттыруды қамтиды.

Физикалық тәрбие: Адамның денсаулығын сақтау, физикалық қабілеттерін дамыту және салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағытталған тәрбие.

Эстетикалық тәрбие: Адамның көркемдік талғамын, шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған тәрбие. Бұл музыкалық, әдеби, сурет өнері арқылы жүзеге асырылады.

Экологиялық тәрбие: Адамды табиғатты сақтауға және экологиялық жауапкершілікке тәрбиелеу.

Еңбек тәрбие: Адамға еңбекке деген дұрыс көзқарасты қалыптастыру, еңбекке құрмет көрсету және кәсіпке дайындықты дамыту.

2. Тәрбиенің заңдылықтары

Тәрбие процесі күрделі және көп қырлы болумен қатар, оның тиімділігін қамтамасыз ету үшін белгілі бір заңдылықтар мен ережелерге негізделуі қажет. Тәрбиенің заңдылықтары — бұл тәрбие процесінің объективті және тұрақты заңдылықтары, олар тәрбие жұмысының тиімділігін арттыруға, тәрбиеленушінің тұлғасын қалыптастыруға және оның дұрыс дамуына ықпал етеді. Тәрбие заңдылықтары педагогика ғылымының негізін құрайды және тәрбие жұмысының әдіс-тәсілдерін дұрыс таңдап, оларды тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Тәрбие үрдісін табысты, нәтижелі ұйымдастыру тәрбиешілерге, алдымен заңдылықтарын жете түсінуді қажет етеді.

Философия ғылымында «заңдылық» деген ұғымды құбылыстар мен үдістер арасында дамуды сипаттайтын мәнді байланыс деп түсіндіреді. Олай болса, педагогикалық құбылыстар мен процестер арасындағы байланыс мәселесін қарастырайық.

Педагогикалық құбылыстар деп – тұлғаның өмір сүруі, әрекеттері барысында жеке басында, айналасында кездесетін, ықпал ететін табиғи немесе табиғи емес әртүрлі жағдайларды айтуға болады.Жалпы заңдылық ауқымынң әрекеті тәрбие үрдісінің жүйесіне таралады. Жалпы заңдылық осы үрдістің маңызды және ірі бірліктерінің арсын байланыстырып отырады. Жүйе ішіндегі бірліктерінің байланысын анықтайтын заңдылық жеке (нақты) заңдылық деп аталады. Тәрбие үрдісі жалпы педагогикалық үрдістің бөлігі ретінде осы үрдістің заңдылықтарына бағынады. Тәрбиелеу тәжірибесі үшін тәрбие үрдісінің кейбір бірліктерін тәрбие сапасына ықпал жасайтын заңды қатынастар пәрменділігімен байланыстыру қажет.

Тәрбиелеу пәрменділігі мыналарға байланысты:

1. қалыптасқан тәрбиелік қатынастарға;

2. әрекеттерді ұйымдастыру мен оған қойылған мақсаттардың бір – біріне үйлесуіне;

3. тәрбиелік әсердің әлеуметтік тәжірибесі мен сипатының (бағыттылығы, мазмұны) тәрбиеленушіге ықпал етуіне;

4. объективті және субъективті факторлар әрекетінің байланысына;

5. тәрбиелеудің және өзіндік тәрбиенің қарқындылығына;

6. педагогикалық өзара әрекеттегі тәрбие процесіне қатысушылардың белсенділігіне;

7. тәрбиемен ұстасушы дамыту және оқыту процестерінің пәрменділігіне;

8. тәрбиелік ықпалдың сапасына;

9. тәрбиеленушінің «ішкі жан дүниесіне» әсер ету қарқындылығына;

10. тәрбиеленушілердегі сөздік және сезімдік процестердің даму деңгейі мен педагогикалық әсер етудің үлесуіне;

11. тәрбиеленушіледің өзара бір – бірімен қарым – қатынасының қарқындылығы мен санасына байланысты болады.

Кезінде К. Д. Ушинский тек педагогикалық ережелерді жаттап алу тәрбие процесінде оң нәтиже бермейтіндігін, керісінше тәрбиенң ғылыми заңдылықтарын жете танып білудің қажеттілігіне баса назар аударуға кеңес берген. Сондықтан да тәрбие заңдылықтарын жетік білмейінше тәрбиені жетілдіру, дамыту мүмкін емес.

Тәрбие заңдылықтары төмендегідей:

1. Тәрбиенің мақсаттылығы заңдылығы. Тәрбие әрқашан белгілі бір мақсатқа бағытталады. Бұл мақсаттар тәрбиешінің, қоғамның және тәрбиеленушінің жеке қажеттіліктеріне негізделеді. Тәрбие процесінің нәтижесі, яғни тәрбиеленушінің тұлғалық қасиеттерінің дамуы, қоғамның талаптарына сәйкес болу үшін мақсатты түрде жоспарлануы керек. Мақсаттың анықтылығы тәрбие процесінің барлық кезеңдерін жүйелеп, тәрбиеленушінің дамуында нақты бағытты қамтамасыз етеді.

2. Тәрбиенің үздіксіздігі заңдылығы. Тәрбие процесі үздіксіз және өмір бойы жүзеге асырылады. Ол адамның жас ерекшеліктеріне байланысты түрлі кезеңдерге бөлінеді, әр кезеңде жаңа міндеттер мен мақсаттар қойылады. Бұл заңдылық бойынша тәрбие тек балалар мен жасөспірімдерге ғана емес, ересектерге де жүргізілуі керек. Тәрбие адамның өмір бойы дамып отыруын қамтамасыз етеді, ол әрқашан жаңа білім мен тәжірибені жинақтау, өзіне және қоғамға жауапкершілікпен қарау үшін қажет.

3. Тәрбиенің саналық және белсенділік заңдылығы. Тәрбие процессі саналы түрде, тәрбиеленушінің белсенді қатысуымен жүзеге асырылуы қажет. Бұл заңдылық бойынша тәрбие тек сыртқы әсер ғана емес, ішкі сезімдер мен қажеттіліктерді де ескеруі керек. Тәрбиеленуші өз іс-әрекетінде саналы түрде қатысып, өзінің тәрбие процесіне деген жауапкершілігін сезінуі тиіс. Тәрбиенің саналық аспектісі — адамды өз әрекеттері мен таңдауына жауапкершілікпен қарауға үйрету.

4. Тәрбиенің қоғаммен байланысы заңдылығы. Тәрбие үдерісі қоғамның қажеттіліктеріне және құндылықтарына сай болу керек. Бұл заңдылық бойынша тәрбие қоғамда қалыптасқан моральдық және этикалық нормаларға, дәстүрлер мен әлеуметтік құндылықтарға негізделуі тиіс. Қоғамдық тәртіп пен дәстүрлердің сақталуы тәрбие процесінде маңызды орын алады. Әрбір тәрбие әрекеті қоғамның дамуындағы қажетті өзгерістер мен жаңа талаптарға сай болуы керек.

5. Тәрбиенің жүйелілігі заңдылығы. Тәрбие әрқашан жүйелі түрде жүзеге асырылуы керек, яғни оның барлық компоненттері өзара байланысты болып, белгілі бір тәртіппен орындалуы тиіс. Бұл заңдылық бойынша тәрбие жүйелі түрде жоспарланып, әрбір кезеңде жаңа білім, дағды, мінез-құлық үлгілері ұсынылып, оларды игеру кезеңдері нақты белгіленеді. Сонымен қатар, тәрбие жұмысында жекелеген компоненттердің өзара үйлесімділігі маңызды, өйткені әрбір әрекет немесе оқиға басқа әрекеттерге әсер етіп, тәрбиеленушінің жеке тұлғасын қалыптастыруға ықпал етеді.

6. Тәрбиенің белсенділігі мен шығармашылық заңдылығы. Тәрбие тек рутинді, біркелкі әрекеттерді орындау ғана емес, сонымен қатар шығармашылық көзқарасты қажет етеді. Тәрбиелеу процесі жаңа әдістер мен тәсілдерді қолдану арқылы белсенді және шығармашылық тұрғыда жүргізілуі тиіс. Бұл заңдылық бойынша тәрбиеші өз жұмысында әртүрлі әдістер мен технологияларды пайдаланып, шығармашылықпен жұмыс істеуі керек. Тәрбиеленушінің де өздігінен ізденуі, жаңа шешімдер табуы маңызды.

7. Тәрбиенің қарым-қатынас пен байланыс заңдылығы. Тәрбие процесі әрқашан қарым-қатынастың және өзара әрекеттестіктің негізінде жүзеге асады. Тәрбиеші мен тәрбиеленуші арасындағы байланыс ерекше рөл атқарады, өйткені тәрбиеші өзінің іс-әрекеттерімен ғана емес, сонымен қатар қарым-қатынасы арқылы да әсер етеді. Бұл заңдылық бойынша тәрбиеші мен тәрбиеленуші арасында сенім, құрмет және түсіністік қалыптасуы тиіс. Педагогтың мақсаты — тәрбиеленушіні тек өзінің іс-әрекеттері мен сөйлеген сөздері арқылы ғана емес, өзінің тұлғалық қасиеттері арқылы да тәрбиелеу.

8. Тәрбиенің жеке ерекшеліктерді ескеру заңдылығы. Әр адамның жеке тұлғалық ерекшеліктері, өмірлік тәжірибесі мен қабілеттері әртүрлі. Сондықтан тәрбие барысында әрбір тәрбиеленушінің жеке психологиялық және физиологиялық жағдайы ескерілуі тиіс. Бұл заңдылық бойынша тәрбие әрбір жеке тұлғаға бейімделіп, оның жеке қасиеттеріне қарай реттелуі керек. Жеке қажеттіліктер мен ерекшеліктерді ескеру арқылы ғана тиімді тәрбиелеу мүмкін болады.

9. Тәрбиенің үнемі бағалау және кері байланыс заңдылығы. Тәрбиенің тиімділігі үнемі бағалануы қажет. Тәрбие процесінде кері байланыс өте маңызды, себебі ол педагогқа тәрбиеленушінің жетістіктері мен кемшіліктерін бағалауға, өз жұмысын түзетуге мүмкіндік береді. Кері байланыс арқылы тәрбиеші тәрбиеленушінің мінез-құлқын, дағдыларын және даму деңгейін анықтап, қажетті түзетулер енгізуі тиіс.

Тәрбиенің заңдылықтары — бұл тәрбие процесінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін қажетті негіздер мен ережелер болып табылады. Бұл заңдылықтар тәрбие жұмысының дұрыс ұйымдастырылуына, тәрбиеленушінің жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына және оның қоғамдағы рөліне әсер етеді. Тәрбиенің заңдылықтарын дұрыс түсіну және оларды практикада қолдану тәрбиенің нәтижелі болуына, ұрпақ тәрбиесінің сапасын арттыруға ықпал етеді.

3. Тәрбиенің принциптері

Принцип деген ұғым латын тілінде «бастапқы», «негізгі» деген түсінікті білдіріп, белгілі бір әрекет барысында басшылық ету идеясын көздейді.

Олай болса, тәрбие принциптері деп – тәрбие үрдісінде оның мазмұнын, ұйымдастыру тәсілдері мен формаларын жүзеге асыруда тәрбиешілердің қолданатын басты тәрбие идеяларының жиынтығын айтамыз. Болмаса, бұны кейбір педагогикалық әдебиеттерде «негізгі талаптар» немесе «ережелер жүйесі»деп те түсіндіреді.

Тәрбие процесінде оның тиімділігі мен нәтижелілігін қамтамасыз ететін негізгі ережелер мен бағыттар бар. Бұл ережелер тәрбие жұмысының дұрыс ұйымдастырылуын және педагогикалық мақсаттарға жетуді көздейді. Тәрбие принциптері — бұл қоғамның талаптарына, адамның жеке ерекшеліктеріне және тәрбиенің мақсаттарына сәйкес болуы керек ережелер. Тәрбиенің негізгі принциптері мыналар:

1. Тұтастық принципі. Бұл принцип тәрбиенің барлық аспектілерін қамтуға негізделген. Яғни, тәрбие тек бір ғана бағытта емес, адамның барлық тұлғалық қасиеттерін — физикалық, психикалық, адамгершілік, интеллектуалдық дамуын қамтиды. Тұтастық принципі тәрбиенің барлық салаларының өзара байланысын қамтамасыз етеді. Мысалы, дене тәрбиесі мен адамгершілік тәрбиесі бірге жүзеге асуы керек.

2. Жүйелілік принципі.Тәрбие — үздіксіз процесс. Ол бір кезеңмен шектелмей, жеке тұлғаның өмір бойы дамуына әсер етеді. Бұл принцип бойынша тәрбие үздіксіз, жүйелі түрде жүргізілуі керек. Тәрбие жұмысы белгілі бір тәртіппен жүргізілуі тиіс, әр кезеңде жаңа тапсырмалар мен міндеттер қойылып, оларды жүзеге асыру кезеңдері анықталады. Сонымен қатар, тәрбиенің барлық кезеңдерінде бірізділік пен сабақтастық сақталуы тиіс.

3. Жекелеген көзқарас принципі. Әр адам — жеке тұлға, оның өзіндік ерекшеліктері, қабілеттері, қажеттіліктері бар. Бұл принцип бойынша тәрбие әр адамның жеке қасиеттеріне сәйкес, оның ерекшеліктерін ескере отырып ұйымдастырылуы тиіс. Әр адамның жеке мүмкіндіктерін, темпераментін, қызығушылықтарын ескеру тәрбие үдерісінің тиімділігін арттырады.

4. Қоғамдық бағыттылық принципі. Тәрбие қоғамның қажеттіліктеріне, оның әлеуметтік құрылымына, мәдениетіне және даму талаптарына сәйкес болуы керек. Әрбір тәрбиелік шара қоғамда қалыптасқан құндылықтарды, ережелерді ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс. Бұл принцип қоғамдық және әлеуметтік жауапкершілік сезімін қалыптастыруға бағытталған.

5. Салауатты өмір салтын қалыптастыру принципі. Тәрбие процесі адамның денсаулығын сақтау, физикалық және психологиялық тұрғыдан денсаулығын нығайтуға, салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Бұл принцип адамның өмірінің барлық саласында салауатты өмір сүруге деген жауапкершілігін арттыруды көздейді. Оған дұрыс тамақтану, дене жаттығуларын жасау, зиянды әдеттерден аулақ болу сияқты аспектілер кіреді.

6. Белсенділік принципі. Тәрбие процесі тек ақпарат беру емес, сонымен қатар тәрбиеленушінің өз белсенділігін дамытуды талап етеді. Тәрбиеленуші өз ойларын айтуға, шешімдер қабылдауға, іс-әрекет жасауға және оған жауапкершілікпен қарауға дағдылануы тиіс. Бұл принцип жеке тұлғаның шығармашылық әлеуетін дамытуға, өзін-өзі танытуға ықпал етеді.

7. Адамгершілік және моральдық принцип. Тәрбие адамның моральдық құндылықтарын, адамгершілік ұстанымдарын дамытуға бағытталуы керек. Бұл принцип бойынша адамды жақсы қасиеттерге тәрбиелеу — басты міндет болып табылады. Тәрбиенің басты мақсаты — адамгершілігі жоғары, қоғамда өзінің орнын таба алатын, жауапкершілік сезімі бар жеке тұлға қалыптастыру.

8. Эстетикалық тәрбие принципі. Тәрбие адамның эстетикалық сезімін, мәдениетке деген құрметін, өнерге деген қызығушылығын дамытуға бағытталуы тиіс. Бұл принцип адамды әсемдікке, сұлулықты бағалауға, өнерге, әдебиетке қызықтыруды көздейді.

9. Құндылықтарды қалыптастыру принципі.Тәрбие процесі адамның ішкі құндылықтар жүйесін қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Бұл принцип бойынша әрбір тәрбиеленуші өз өмірінде қандай құндылықтарды басшылыққа алатынын түсінуі, әлеуметтік, мәдени және адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруы керек.

10. Кері байланыс принципі. Тәрбие процесінде кері байланыс өте маңызды. Педагог немесе тәрбиеші өз жұмысын бағалап, тәрбиеленушінің жетістіктері мен кемшіліктерін анықтап, олардың түзетілуі үшін қажетті шараларды қабылдауы керек. Бұл принцип тәрбие үдерісінің тиімділігін арттырады.

Тәрбие принциптері — тәрбие процесін дұрыс ұйымдастыруға көмектесетін негізгі ережелер мен талаптар болып табылады. Олар тәрбиешінің жұмысын тиімді жүргізуіне, тәрбиеленушінің жеке тұлғасын қалыптастыруға және қоғамда өз орнын табуға жағдай жасайды. Әрбір принцип тәрбиенің сапалы әрі тиімді болуына ықпал етеді, нәтижесінде тәрбие адамға өмірде дұрыс бағыт беру және оған жауапкершілік сезімін қалыптастыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

3. Тәрбие процесінің кезеңдері

Тәрбие процесі бірнеше кезеңдерден тұрады. Әр кезеңде тәрбиешілердің оқушылармен жұмыс істеу әдістері мен тәсілдері өзгереді. Тәрбие процесінің негізгі кезеңдері:

1. Диагностикалық кезең: Бұл кезеңде тәрбиеші балалардың даму деңгейі, олардың қызығушылықтары мен мінез-құлықтары туралы ақпарат жинайды. Педагогтар әр баланың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, олардың тәрбиесіне бағытталған жоспар жасайды.

2. Жоспарлау және ұйымдастыру кезеңі: Бұл кезеңде тәрбиеші балалардың тәрбиесін жүзеге асыру үшін арнайы жоспарлар мен бағдарламалар құрады. Мақсаттар мен міндеттер айқындалып, оларды іске асыру үшін қажетті құралдар мен әдістер таңдалады.

3. Тәрбие жұмысын жүзеге асыру кезеңі: Бұл кезеңде тәрбиеші жоспарланған іс-шаралар мен бағдарламаларды жүзеге асырады. Мұнда оқушылармен түрлі сабақтар, тренингтер, іс-тәжірибе жұмыстарын ұйымдастырады.

4. Бағалау кезеңі: Бұл кезеңде балалардың тәрбиелік процесі нәтижелерін бағалау жүзеге асырылады. Тәрбиеші балалардың даму деңгейін, мінез-құлықтарын және жетістіктерін сараптайды, кері байланыс жүргізеді.

5. Коррекциялық кезең: Егер балаларда белгілі бір қиындықтар байқалса, тәрбиеші түзету шараларын қабылдайды. Бұл кезеңде тәрбиеші өз жұмысын жақсарту үшін қажетті түзетулер мен өзгерістер енгізеді.

Тәрбие процесінің кезеңдері бір-бірімен тығыз байланысты, әрі тәрбиешілердің балалармен жұмыс барысында ерекше жағдайларға сәйкес икемделеді.

ІІ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАҒИДАЛАРЫ

2.1 Дене тәрбиесінің негізгі қағидалары

Дене тәрбиесі — адамның физикалық, психологиялық және әлеуметтік тұрғыда дамуын қамтамасыз ететін жүйелі процесстердің жиынтығы. Оның мақсаты дене жүктемелерін және жаттығуларды дұрыс ұйымдастырып, адамның жалпы денсаулығын нығайту, физикалық және рухани тұрғыдан дамуына ықпал ету. Дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары — бұл сол жүйенің тиімді жүзеге асуы үшін негізделген ережелер мен принциптер.

Дене тәрбиесінің негізгі қағидалары мыналар:

Тұрақтылық және жүйелілік. Дене тәрбиесі үдерісі тұрақты және жүйелі болуы керек. Тек үнемі қайталанып, белгілі бір тәртіппен ұйымдастырылған жаттығулар адамның денсаулығына және физикалық дамуына оң әсер етеді. Жүйелі түрде дене жаттығуларын орындау адам ағзасын нығайтып, физикалық қабілеттерді арттыруға көмектеседі. Бұл қағида адамның ұзақ мерзімді жетістіктерге жетуіне, денсаулығын сақтауға және шыдамдылығын арттыруға ықпал етеді.

Жекелендіру қағидасы. Әр адам өзінің жеке физиологиялық және психологиялық ерекшеліктеріне ие. Дене тәрбиесі жүйесінде жекелендіру қағидасы әрбір адамның жеке қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып ұйымдастырылуы тиіс. Әрбір адамның физикалық жағдайы, денсаулығы, жас ерекшеліктері және спорттық дайындығы ескеріліп, жаттығулардың қарқындылығы мен көлемі реттеледі. Бұл қағида адамды қиындықтарға төтеп беруге, өз шектеулерін түсінуге және оларды жеңуге үйретеді.

Қалыпты жүктемелер қағидасы. Дене тәрбиесі жүйесінде жаттығулар мен жүктемелердің қалыпты, теңгерімді болуы қажет. Бұл қағида бойынша, дене жүктемелері адамның физикалық мүмкіндіктеріне сай болуы керек. Жүктеме тым ауыр немесе тым жеңіл болса, тиімді нәтиже бермейді. Керісінше, қалыпты деңгейдегі жаттығулар адамның физикалық даму деңгейіне сәйкес келуі керек, ал үнемі дене жүктемесін арттырып отыру ағзаның шыдамдылығын жоғарылатады.

Кешенділік қағидасы. Дене тәрбиесі жүйесінде адамның барлық физикалық қабілеттерін дамытуға бағытталған кешенді жаттығулар жүргізу керек. Бұл қағида бойынша дене тәрбиесі адамның күшін, төзімділігін, икемділігін, жылдамдығын және үйлесімділігін дамытуды көздейді. Әрбір адам барлық физикалық қасиеттерін бірдей деңгейде дамытуы керек, өйткені тек бір физикалық қабілетті дамытумен шектелу жеткіліксіз. Әрбір адамның денсаулығы үшін барлық жаттығуларды қамтитын кешенді тәсіл қажет.

Тиімділік және мақсаттылық қағидасы. Дене тәрбиесі жүйесінде әрбір жаттығудың, әрбір физикалық іс-әрекеттің нақты мақсаты болуы керек. Бұл қағида бойынша барлық жаттығулар мен спорттық әрекеттердің нәтижелі болуын қамтамасыз ету үшін алдын ала мақсат қойылып, соған сәйкес бағдарлама жасалады. Мысалы, дене салмағын қалыпқа келтіру, бұлшық еттерді күшейту, тыныс алу жүйесін жақсарту немесе жалпы шыдамдылықты арттыру сияқты мақсаттар болуы мүмкін.

Қалыптасқан дағдыларды тұрақты дамыту қағидасы. Дене тәрбиесінде жеке тұлғаның дағдылары мен қабілеттері уақыт өткен сайын дамып отыруы керек. Бұл қағида бойынша адамның дене дайындығын жоғарылату үшін әртүрлі деңгейдегі тапсырмалар мен жаттығулар ұсынылуы тиіс. Әр кезеңде, жаттығу барысында адам жаңа дағдылар мен қабілеттерді меңгереді және оларды тұрақты түрде дамытып отырады. Мысалы, жаңа жаттығулар мен күрделі қозғалыстарды қосу, техниканы жетілдіру және физикалық жүктемелерді арттыру.

Үйлесімділік және теңдестірілгендік қағидасы. Дене тәрбиесінде барлық физикалық аспектілерді үйлестіру және бір-біріне сай келу маңызды. Бұл қағида бойынша жаттығулар арасында теңдестірілгендік сақталуы керек, яғни дене тәрбиесі жүйесі адам ағзасының барлық функцияларын бірдей дамытуға ықпал етуі қажет. Мысалы, күш жаттығулары мен аеробтық жүктемелердің арасындағы тепе-теңдікті сақтау маңызды. Тек дене дамуын ғана емес, сонымен қатар көңіл-күй, физикалық және психологиялық жағдайды да жақсарту керек.

Психологиялық дайындық қағидасы. Дене тәрбиесінің тиімді болуы үшін адамның психологиялық дайындығы өте маңызды. Спорттық жетістіктерге жету үшін, адам өз мақсатына жету үшін белгілі бір деңгейде мотивация мен рухани дайындыққа ие болуы керек. Бұл қағида адамның рухани жағдайын, позитивті ойлауын, өзін-өзі ынталандыруын дамытуды көздейді.

Қауіпсіздік қағидасы. Дене тәрбиесін ұйымдастыруда ең маңызды қағидалардың бірі — қауіпсіздік. Дұрыс ұйымдастырылмаған жаттығулар мен жоғары жүктемелер жарақаттарға, бұлшық еттердің созылуына немесе басқа да денсаулыққа зиян келтіретін жағдайларға алып келуі мүмкін. Сондықтан дене тәрбиесін ұйымдастыру кезінде адам денсаулығына зиян келтірмейтіндей етіп жаттығуларды жоспарлау керек.

Ынталандыру және тұрақты кері байланыс қағидасы. Дене тәрбиесі жүйесінде тәрбиеленушілерді белсенділікке ынталандыру және олармен тұрақты кері байланыс орнату маңызды. Бұл қағида бойынша әрбір жетістік бағаланып, оны ары қарай дамытуға ынталандыру қажет. Сонымен қатар, жаттығулардың нәтижелерін үнемі бақылап, оларды нақты талдап, қажет болған жағдайда түзетулер енгізу қажет.

Дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары адамның денсаулығы мен физикалық дамуын қамтамасыз ететін маңызды негіздер болып табылады. Әрбір қағида дене тәрбиесінің әртүрлі аспектілерін үйлестіруге көмектеседі, жаттығулардың тиімділігін арттырады және адамның жалпы физикалық және психологиялық жағдайын жақсартады. Дене тәрбиесі адамды сау, күшті және жан-жақты дамыған тұлға етіп қалыптастыруға мүмкіндік береді.

2.2 Дене тәрбиесі жүйесінің қағидаларының рөлі

Дене тәрбиесі — адамның дене қабілеттерін дамыту, денсаулығын жақсарту, физикалық және психологиялық тұрғыдан қалыптасуын қамтамасыз ету мақсатындағы жүйелі жұмыс. Оның тиімді жүзеге асырылуы үшін белгілі бір қағидалар қажет. Бұл қағидалар дене тәрбиесінің негіздерін құрайды және оның тиімділігін арттыруға ықпал етеді.

Дене тәрбиесі жүйесінің қағидаларының рөлі мынадай аспектілерде айқын көрінеді:

Дене тәрбиесінің тиімділігін қамтамасыз ету. Дене тәрбиесінің қағидалары дұрыс әрі ғылыми негізде қалыптасса, олар тәрбиенің тиімділігін арттырады. Мысалы, «жүйелілік» қағидасы дене тәрбиесінің үздіксіздігін және тұрақты процес екенін қамтамасыз етеді. Жүйелі түрде жаттығулар мен дене жүктемелері адамның физикалық дамуына оң әсер етеді. Бұл қағида бойынша ұйымдастырылған жаттығулардың әрқайсысы бір мақсатқа бағытталып, адам ағзасының барынша тиімді жұмыс істеуіне жағдай жасайды.

Дене тәрбиесінің жеке тұлғалық бағыттылығын қамтамасыз ету. Дене тәрбиесі жүйесіндегі қағидалар әр адамның жеке ерекшеліктерін ескере отырып жасалады. «Жекелендіру» қағидасы бойынша әр адам өзінің физиологиялық және психологиялық мүмкіндіктеріне сәйкес жаттығулар мен жүктемелерді алады. Бұл қағида дене тәрбиесінің әртүрлі жастағы және денсаулық жағдайындағы адамдар үшін тиімді болуын қамтамасыз етеді. Әр адамның жеке қажеттіліктеріне сәйкес дене тәрбиесін ұйымдастыру оның денсаулығының жақсаруына және физикалық мүмкіндіктерінің артуына көмектеседі.

Қауіпсіздік және жарақаттарды болдырмау. «Қауіпсіздік» қағидасы дене тәрбиесінің маңызды аспектісі болып табылады. Бұл қағида бойынша жаттығулар мен жүктемелердің тиімді болуы үшін олардың адам ағзасына қауіпсіз деңгейде болуы керек. Дене жаттығуларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жарақаттардан, бұлшық еттердің созылуынан және басқа да денсаулыққа зиян келтіретін жағдайлардан қорғауға мүмкіндік береді. Әсіресе жаңадан бастайтын немесе денсаулығында белгілі бір мәселелері бар адамдар үшін бұл қағида маңызды.

Психологиялық дайындық және мотивация. Дене тәрбиесінде адамның физикалық қана емес, психологиялық тұрғыдан да дамуы маңызды. «Психологиялық дайындық» қағидасы адамның өз күшіне деген сенімін, мотивациясын арттырады. Бұл қағида бойынша жаттығуларды орындау барысында адамның рухани және эмоционалды жағдайы да ескеріледі. Мысалы, дене тәрбиесі барысында адамның психологиялық күйі, рухани күш-қуаты мен мотивациясы маңызды рөл атқарады. Дұрыс психологиялық көңіл күй адамның жаттығуларға деген ықыласын арттырып, дене қабілеттерін дамытуға көмектеседі.

Теңдестірілген және кешенді дамуды қамтамасыз ету.Дене тәрбиесі жүйесінде барлық физикалық қабілеттерді дамыту қажет, яғни күшті, төзімділікті, жылдамдықты, икемділікті және үйлесімділікті бірдей дамытып отыру керек. «Кешенділік» қағидасы адамның денесін бірқалыпты дамытуды қамтамасыз етеді. Мысалы, тек күшті немесе тек жылдамдықты дамыту жеткіліксіз, себебі барлық физикалық қасиеттер өзара байланысты және бір-бірін толықтырады. Бұл қағида дене тәрбиесінің барлық аспектілерін қамту арқылы адамдардың физикалық даярлығын толықтай жетілдіруге мүмкіндік береді.

Тұрақтылық және ұзақ мерзімді нәтиже алу. «Тұрақтылық» қағидасы дене тәрбиесі үдерісінің үздіксіз, ұзақ мерзімді және тұрақты болуын қамтамасыз етеді. Бұл қағида бойынша дене жаттығуларын уақытында, жүйелі түрде жүргізу керек. Егер дене жаттығулары үнемі жасалмаса, физикалық қабілеттердің деңгейі төмендейді. Тұрақты жаттығулар адамның денсаулығын нығайтуға, дене қабілеттерін жетілдіруге және өмір сапасын жақсартуға ықпал етеді.

Әлеуметтік байланыс және қоғаммен интеграция. Дене тәрбиесі адамның тек физикалық тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік тұрғыдан да дамуына ықпал етеді. Дене жаттығулары мен спорттық белсенділіктер қоғамда адамдар арасындағы қарым-қатынасты нығайтуға, әлеуметтік ортада дұрыс орын алуға көмектеседі. Бұл қағида бойынша дене тәрбиесі арқылы жастар арасында салауатты өмір салты мен тәртіптілік қалыптасады, сондай-ақ топтық жұмыс пен ынтымақтастық дағдылары дамиды.

Тән және жан бірлігін қамтамасыз ету. Дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары адамның дене және рухани денсаулығының бірлігіне негізделген. Бұл қағида бойынша дене тәрбиесінің басты мақсаты тек физикалық қабілеттерді дамыту ғана емес, сонымен қатар адамның жан дүниесінің қалыптасуына да ықпал ету. Қолайлы психологиялық күй мен жақсы физикалық форма адамның өмір сапасын арттырады және жалпы дамуына оң әсер етеді.

Түрлі әдістерді қолдану. Дене тәрбиесі жүйесінде әртүрлі әдістер мен тәсілдерді қолдану қағидасы — жаттығуларды тиімді ұйымдастырудың маңызды аспекті болып табылады. Бұл қағида бойынша дене тәрбиесінде әртүрлі физикалық белсенділік түрлері мен әдістері пайдаланылады. Оларға күштік жаттығулар, аэро-биомеханикалық жүктемелер, шыдамдылықты дамытуға бағытталған жаттығулар, тыныс алу жаттығулары мен стресс жағдайларымен жұмыс жасау әдістері кіреді. Мұндай әртүрлі әдістерді пайдалану арқылы адам ағзасының барлық жүйесін дамытуға болады.

Дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары адамның дене және психологиялық дамуын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Олар денсаулықты нығайтуға, физикалық қабілеттерді арттыруға және өмір сапасын жақсартуға ықпал етеді. Бұл қағидалар дене тәрбиесінің тиімді ұйымдастырылуын қамтамасыз етіп, адамдарды салауатты өмір салтына тәрбиелеуге көмектеседі. Әрбір қағида өзара үйлесімді түрде жұмыс істеп, дене тәрбиесінің толыққанды және нәтижелі болуына негіз болады.

ІІІ ТӘРБИЕНІҢ ҚОҒАМДАҒЫ РӨЛІ

Тәрбие — қоғамның маңызды құрылымдарының бірі болып табылады және оның әлеуметтік, мәдени және психологиялық дамуында ерекше орын алады. Тәрбие адамның тұлғалық және әлеуметтік қалыптасуын қамтамасыз етіп, қоғамда болып жатқан өзгерістерге бейімделуін, сондай-ақ оның моральдық және этикалық нормаларына сәйкес өмір сүруін қамтамасыз етеді. Тәрбиенің қоғамдағы рөлі келесідей аспектілерде көрінеді:

1. Әлеуметтік интеграция

Тәрбие қоғамның мүшелерін интеграциялау процесінде үлкен рөл атқарады. Ол жеке тұлғаны әлеуметтік ортаға бейімдеп, қоғамның дәстүрлері мен құндылықтарын, әлеуметтік нормалар мен ережелерді үйретеді. Әлеуметтік ортаға бейімделген тұлға қоғамның дамуында маңызды рөл атқарып, өз орны мен рөлін анықтай алады.

2. Моральдық және этикалық құндылықтарды қалыптастыру

Тәрбие процесі арқылы жеке тұлғаға моральдық және этикалық нормалар мен құндылықтар ұғымы беріледі. Ол тұлғаның адалдық, әділдік, жауапкершілік, адамгершілік сияқты қасиеттерін дамытуға ықпал етеді. Бұл қоғамның тұрақтылығын сақтап, әлеуметтік қатынастардың дұрыс қалыптасуына жағдай жасайды.

3. Қоғамдағы өзгерістерге бейімделу

Әлеуметтік және мәдени өзгерістер қоғамның дамуында үнемі орын алып отырады. Тәрбие жеке тұлғаны осы өзгерістерге бейімдеу процесінде маңызды рөл атқарады. Ол адамдардың қоғамдағы жаңашылдыққа, инновацияларға және жаңа идеяларға қабылдауын қалыптастырып, жаңа әлеуметтік жағдайларға жауапкершілікпен қарай алатын тұлғаларды тәрбиелейді.

4. Әлеуметтік қатынастарды дамыту

Тәрбие арқылы балалар мен жастардың арасындағы әлеуметтік қатынастар, достық, серіктестік, өзара сыйластық сияқты қасиеттер қалыптасады. Бұл қасиеттер тұлғаның қоғамдағы тұрақтылығын арттырып, ұжымда жұмыс істей білуін қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, тәрбие әр адамның қоғамдағы орны мен қызметін түсінуіне, әлеуметтік жауапкершілікті сезінуіне ықпал етеді.

5. Жеке тұлғаның дамуы

Тәрбие жеке тұлғаның шығармашылық әлеуетін, қабілеттерін және қызығушылықтарын дамытуға жағдай жасайды. Ол адамның өз бетінше шешім қабылдай алатын, ойлай білетін және қоғамда өз орнын табатын жеке тұлға болып қалыптасуына мүмкіндік береді.

6. Тұлғаның психологиялық және интеллектуалды дамуы

Тәрбие жеке тұлғаның психологиялық және интеллектуалды дамуына ықпал етеді. Әрбір баланың жеке даралығын, қабілеттерін, қызығушылықтарын ескере отырып, тәрбиеші олардың дамуына жағдай жасайды. Осы арқылы баланың интеллектісі мен дүниетанымы кеңейіп, жан-жақты дамуына қолайлы жағдайлар туындайды.

7. Қоғамдық тәртіпті сақтау

Тәрбие қоғамдық тәртіпті сақтауда маңызды рөл атқарады. Әр адамның өз міндеттерін, құқықтары мен жауапкершіліктерін түсінуі қоғамдық тәртіптің дұрыс сақталуына, заңдарды және жалпыға ортақ ережелерді орындауға әкеледі. Осылайша, тәрбие қоғамдағы тәртіпсіздіктердің алдын алуға көмектеседі.

8. Әлеуметтік теңдік пен әділеттілікті қамтамасыз ету

Тәрбие арқылы жастар арасында әлеуметтік теңдік, әділеттілік, инклюзивтілік принциптері насихатталады. Бұл өз кезегінде қоғамның дамуында әр түрлі әлеуметтік топтардың тең құқылы және әділетті қатысуын қамтамасыз етеді.

Тәрбие қоғамның әлеуметтік құрылымын нығайтуға, адамгершілік пен моральдық құндылықтарды сақтауға, сондай-ақ жастарды әлеуметтік өзгерістерге бейімдеуге ықпал ететін маңызды құрал болып табылады. Оның қоғамдағы рөлі — бұл тек жеке тұлғаның дамуы ғана емес, сонымен қатар тұтас қоғамның тұрақты және үйлесімді дамуына қол жеткізу болып табылады.

Тәрбие — бұл тек жеке тұлғаның дамуы ғана емес, тұтас қоғамның дамуына ықпал ететін маңызды процесс. Тәрбиенің әртүрлі түрлері мен принциптері адамның мінез-құлқын, дүниетанымын және әлеуметтік жауапкершілігін қалыптастыруға көмектеседі. Әрбір тәрбие элементі адамның толыққанды тұлға болып қалыптасуына ықпал етеді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Тәрбие заңдылықтары мен принциптері педагогикалық процестің тиімділігін қамтамасыз ететін негіздер мен ережелер болып табылады. Тәрбие заңдылықтары жалпы қоғамда және жеке тұлғаның дамуында тәрбие процесінің табиғатын, оның қажеттіліктері мен бағыттарын түсінуге мүмкіндік береді. Олар тәрбиенің нәтижелі болуы үшін маңызды, өйткені олар педагогикалық әрекеттердің негізінде жатыр және тәрбие процесінің әр кезеңінде қолданылуы тиіс.

Тәрбие принциптері — тәрбие жұмысын жүргізу барысында ұстанылатын негізгі бағыттар мен әдіс-тәсілдер. Әрбір принцип тұлғаның жан-жақты дамуына, оның әлеуметтік ортаға бейімделуіне, моральдық және рухани құндылықтарды қабылдауына ықпал етеді. Тәрбие процесінің принциптері тәрбиешінің балалармен жұмысында негіз боларлық жетекші факторлар болып табылады.

Дене тәрбиесі жүйесінің қағидалары адамның физикалық дамуы мен денсаулығын сақтау, белсенді өмір салтын қалыптастыру, сондай-ақ адамгершілік және әлеуметтік құндылықтарды дене шынықтыру арқылы дамыту мақсатында қолданылады. Бұл қағидалар адамның физикалық күш-жігерін арттырып, оны рухани тұрғыдан да нығайтады, қоғамда белсенді және сау азаматтың қалыптасуына септігін тигізеді.

Тәрбие заңдылықтарын, принциптерін және дене тәрбиесінің қағидаларын меңгеру арқылы тәрбиешілер өз жұмысының сапасын арттырып, оқушылардың тек білімін емес, сонымен қатар денсаулығы мен тұлғалық дамуын қамтамасыз ете алады. Тәрбие процесін дұрыс ұйымдастыру және оны тиімді жүргізу қоғамның болашағына оң әсерін тигізеді.

Қорытындылай келе, тәрбие — бұл тек білім беру ғана емес, жеке тұлғаның әлеуметтік, рухани, моральдық және физикалық тұрғыдан дамуына бағытталған кешенді процесс болып табылады. Тәрбиенің әрбір аспектісін терең түсіну және дұрыс қолдану тәрбиешінің педагогикалық шеберлігін арттырып, қоғамның дамуына үлес қосуға мүмкіндік береді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қоянбаев Ж.Б. (2003). Педагогика. Алматы: Дарын.

2. Сабыров С.Қ., Жұмабаев С.Қ. (2011). Педагогика. Алматы: Ғылым.

3. Алдамұратова С. (2009). Педагогика негіздері. Алматы: Білім.

4. Ыбырайымова Қ.Ә. (2012). Дене тәрбиесі және спорт. Алматы: Қазақ университеті.

5. Кішібекова Ж.А. (2008). Дене тәрбиесінің негіздері. Алматы: Қазақ университеті.

6. Бабаев С.Т., Құрманәлиева А.Ж. (2013). Қазіргі педагогикалық технологиялар. Алматы: Мектеп.

7. Бержанов Ж.Б., Мусин Б.Ж. (2015). Дене шынықтыру педагогикасы. Алматы: Қазақ университеті.

8. Педагогика: Оқу құралы (2008). Құрастырушы: Ж.Б. Қоянбаев, Р.Қ. Қоянбаева. Алматы: Дарын.

9. Горячева Н.И. (2010). Физическая культура и спорт в педагогике. Москва: Издательство РГУФКСиТ.

10. Қожабекова С. (2016). Қоғамдық тәрбие және дене тәрбиесі. Алматы: Қазақ университеті.