Алматы облысы, Қарасай ауданы,Кемертоған ауылы,

Кемертоған орта мектебі КММ

Жаратылыстану ғылымдарының магистрі

Тарих-география пәнінің мұғалімі, сарапшы

Дуйсенова Акмарал Жумабековна

Мақала

Тарихи картамен жұмыс дағдылары

Қазіргі білім беру процесінде тарих пәнінің маңыздылығы ерекше. Тарих – халықтың өткен жолын, мәдениетін, саяси және әлеуметтік өзгерістерін танытатын ғылым. Тарихты тиімді оқытудың басты құралының бірі – тарихи карталар. Карталар арқылы оқушылар оқиғалардың орын алған

жерін, аумақтық өзгерістерін, саяси шекараларды кеңістікте көз алдына елестетеді. Бұл мақалада тарихи картамен жұмыс істеу дағдыларын дамыту жолдары мен маңыздылығы қарастырылады.

Тарихи карта дегеніміз не?

Тарихи карта – белгілі бір тарихи кезеңге тән географиялық немесе саяси жағдайды бейнелейтін көрнекі құрал. Ол оқиғалардың кеңістікте орналасуын, аумақтық өзгерістерді, соғыстар мен саяси үдерістерді нақты әрі көрнекі түрде көрсетеді. Мұндай карталар оқушылардың тарихи ойлау, талдау және салыстыру қабілеттерін дамытуда таптырмас құрал болып табылады.

Картамен жұмыс істеу дағдылары қандай?

Тарихи картамен жұмыс істеу барысында оқушы мынадай дағдыларды игереді:

1. Картаны оқу – шартты белгілерді, масштабы мен түс кодтарын түсіну.

2. Талдау жасау – картаның мазмұнын тарихи оқиғалармен байланыстыра білу.

3. Кеңістіктік елестету – оқиғалардың орын алған жерін анықтау.

4. Уақыттық байланыс – картаны хронологиялық тұрғыдан түсіндіру.

5. Салыстыру және қорытынды жасау – әр түрлі кезеңдегі карталарды салыстырып, өзгерістерді анықтау.

Мысал ретінде қандай карталар қолданылады?

- Қазақ хандығының құрылу картасы

- Ұлы Жібек жолының бағыттары

- Ресей империясының отарлау кезеңіндегі Қазақстан

- Тәуелсіз Қазақстанның әкімшілік-аумақтық құрылымы

- Әлемдік соғыстар мен саяси карталар

Тарих сабағында картамен қалай жұмыс істейміз?

1. Түсіндірмелі талдау: Мұғалім картаны көрсетіп, оқушыларға географиялық және тарихи

контекст түсіндіреді.

2. Сұрақ-жауап әдісі: Карта негізінде "қайда?", "қашан?", "қандай бағытта?" деген сұрақтар

қойылады.

3. Практикалық тапсырма: Оқушылар карта бойынша шекараларды белгілеу, оқиғаларды уақыт

бойынша орналастыру, қозғалыс бағыттарын көрсету сияқты тапсырмалар орындайды.

4. Салыстыру: Екі немесе одан да көп картаны салыстырып, тарихи өзгерістерді анықтау.

5. Жобалық жұмыс: Оқушылар өз бетінше тарихи карта жасап, презентация түрінде қорғайды.

Картамен жұмыстың маңызы

- Көру арқылы есте сақтау қабілетін арттырады

- Кешенді ойлау дағдысын дамытады

- - Тарихи оқиғаларды географиялық тұрғыда жақсы түсінуге көмектеседі

- Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады

Цифрлық карталармен жұмыс

Заманауи технологиялардың дамуына байланысты тарих сабақтарында интерактивті карталар

мен цифрлық ресурстарды пайдалану да кең таралуда. Google Earth, TimeMaps, World History Atlas

сияқты платформалар тарихи оқиғаларды 3D форматта көруге мүмкіндік береді. Бұл визуализация оқушылардың зерттеушілік қызығушылығын оятады.

Тарихты оқытудың интеграциясы

Тарихи картамен жұмыс басқа пәндермен тығыз байланысты. Географиямен байланысы айқын:

карта элементтері, масштаб, географиялық атаулар. Математикамен – пропорцияны есептеу, уақыт

интервалдарын белгілеу. Информатикамен – карта жасау бағдарламаларын қолдану арқылы жүзеге асады.

Картамен жұмыс барысында туындайтын қиындықтар

Кейбір оқушылар картадағы белгілерді түсінбеуі немесе кеңістікті елестете алмауы мүмкін.

Мұндай жағдайда мұғалім визуалды көмек, қосымша түсіндірме және топтық жұмысты ұйымдастыру

арқылы қолдау көрсетуі қажет. Сондай-ақ, көрнекі құралдардың жеткіліксіздігі де қиындық тудырады. Бұл мәселені цифрлық ресурстармен толтыруға болады.

Бағалау тәсілдері

- Ауызша жауап – карта арқылы қойылған сұрақтарға жауап

-- Жазбаша жұмыс – картаға байланысты аналитикалық эссе

- Практикалық жұмыс – карта сызу, бағыт белгілеу, оқиғаларды картада көрсету

- Жоба қорғау – тарихи карта негізінде зерттеу жобасы дайындау

Қорытынды

Тарихи карта – оқушылардың тарихи ойлауын, кеңістіктік елестетуін, талдаушылық қабілетін

дамытатын бірегей құрал. Карта арқылы оқушылар тек ақпарат қабылдап қана қоймай, оны талдап,

салыстырып, қорытынды жасай біледі. Сондықтан тарих сабақтарында картамен жұмыс істеу

дағдыларын жүйелі түрде дамыту – сапалы білім берудің кепілі. Бұл бағытта мұғалімдердің шығармашылығы мен заманауи технологияларды тиімді пайдалана білуі – басты шарт.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Тарих пәні бойынша оқу бағдарламалары.

2. Әбіл Е.Х. – «Тарихты оқыту әдістемесі». Алматы, 2021.

3. Қозыбаев М.Қ. – «Қазақ тарихының өзекті мәселелері». Астана, 2020.

4. Marsh C. – «Teaching History with Maps». London, 2017.

5. www.timemaps.com – тарихи карталар платформасы.

6. Google Earth, World History Atlas – цифрлық карталар дереккөзі.Тарихи картамен жұмыс

дағдылары