Сабақ :

Мектеп:

Күні:

Мұғалім:

Сынып: 9

Қатысқан оқушылар саны:

Қатыспағандар:

Сабақтың тақырыбы:

Тасқа қашалған жазулар

Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары:

9.2.1.1 берілген тақырыпқа сай сөздерді орынды қолдана отырып, мақсатты аудиторияға арналған ауызша мәтіндер құрау;

9.5.1.1 өздік етістің қызметін білу, ауызша және жазба жұмыстарда орынды қолдану.

Сабақ мақсаттары

Мәтіннің мазмұнын түсінеді,бас әріппен жазылатын жалқы есімдерді ажырата алады.

Мәтіннің мазмұнын түсініп, ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтай алады, бас әріппен жазылатын күрделі құрама атауларды жаза алады.

Мәтіннің мазмұнын түсінеді, ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтайды,тақырып бойынша бас әріппен жазылатын күрделі құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жаза алады.

Бағалау критерийлері

Мәтіннің мазмұнын түсіне алады, бас әріппен жазылатын күрделі атауларды жаза алады;

Мәтіннің мазмұнын түсіне алады, астарлы ойды анықтап, қолдана алады,күрделі құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жаза алады.

Құндылықтарды игерту:

Өзіне және өзгелерге құрмет мұғалім мен оқушылардың бір-бірімен амандасуында, сыпайы, ойын ашық білдіріп, тыңдауда, сабақты уақытында бастап, аяқтауда, тапсырмаларды нұсқалық бойынша толық орындауда, бір-бірінеқолдау көрсетуінде көрініс табады. Өмір бойы оқу қағидасы ақпаратты өздігінен табу, сабақ мақсатын білуде, кері байланыс беруде, рефлексия жасауда, алған білімінің практикалық мәнін түсінуде көрініс табады. Ашықтық оқушыларға ақпаратты алуында бірдей мүмкіндіктер беруде, сабақ мақсатын бірге құрастыруда, бағалау мен кері байланыс беруде, бірнеше көзқарастың бар екенін түсінуде орын алады. Еңбексүйгіштік жұмыс орынын таза сақтауда, оқушылардың белсенді жұмысында, алшығармашылық жаңа идеяларды ұсынуда көрініс табады.

Тілдік мақсат

Пән лексикасы және терминология:

Күрделі құрама атаулар,бас әріп,жалқы есім,анықтау,көшіру.

өмір - ғұмыр 
ірі - зор 
ескерткіш - құлпытас 
көне - ескі 
аймақ - өлке 
салт – дәстүр ,

Жаңа сөздер мен терминология.

Алақай! Бәрекелді! Әттеген-ай! Қап! Пай-пай! Жә! Тәйт! Ойпырай! Шөре-шөре! Құрау-құрау!

Диалог және жазылым үшін қажетті сөз тіркестер:

Түрік қағанаты, таңбалы тастар,түркі жазулары,жазу өнері,жазу мәдениеті.

Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктері:

Күлтегін жыры, тасқа қашалған жазу, ерлік шежіресі

Талқылауға арналған тармақтар:

-Қалай ойлайсың көне түркі жазбаларының құндылығы неде ?

-Жаңа сабақтың сіз үшін айтарлықтай құнды тұстарын анықта?

-Қарастырылған тақырыпқа қатысты өзіңіздің қосатын ой-пікіріңіз?

Ишара:

мұғалімнің мимикасы әрекеттері

Пәнаралық байланыс:

Тарих пен әдебиет

АКТ-ны қолдану дағдылары:

PowerPoint таныстырылымы.

Осыған дейін меңгерілген білім

Жоспар

Жоспарланатын уақыт

Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер

Дереккөздер

Сабақ басы

10мин

Ұйымдастыру.

1.Сыныптың психологиялық атмосферасын қалыптастырып, «Өзіңе тілегенді өзгеге тіле» әдісі арқылы оқушыларменшаттық шеңберін орнатамыз.

Шеңбер барысында оқушыларды «Мозайка» әдісі арқылы топқа біріктіремін.

Күлтегін,Тоныкөк, Білгеқаған тарихи ескерткіштері ұлттық байлығымыз болып есептеледі.Сондықтан

1-топ.Күлтегін

2-топ.Тоныкөк

3-топ.Білгеқағандеп топқа бірігеді.

Үй тапсырмасы: «Балық аулау» әдісі. Оқушылар тақтада ілінген балықтарды таңдау арқылы алдыңғы сабақты негізге ала отырып, пікірталас , диалог,монолог түрінде өз ойларын топта талқылайды.

• Кері байланыс. «Бутерброды»әдісі.Бірінші жағымды түсініктеме беріп, кейін құрылымды сын айтып, соңынан тағы да жағымды пікір білдіремін.
  Маған ұнады ......, себебі .....

Енді келесі жолы .....

ҚБ :«Ым-ишарат» әдісімен бағалаудың ауызша түрі.(керемет, тамаша, жақсы, т.б.)

Дескриптор

1. Монолог, диалог, пікірталаста өз ойларын нақты жеткізді . Мұғалім оқушыларға өлең жолдарын қайталатады.(Топқа бөледі)

Алдыңғы сабақтармен байланыстыра отырып үй тапсырмасын тексереді. Кемшіліктерді анықтайды, түзетеді, бағалайды.Оқу мақсатымен, тілдік мақсатпен танысады;

Жетістік критерийлерін болжайды;

Жетістік критерийлерімен танысады.

Дидактикалық материал 1,

Слайд 1-5

Сабақ ортасы

10 мин

10 мин

5 мин

1. Қазақ тіліндені -ып көсемшелі өткен шақ тұлғасын ретроспективті қарастырылу оның даму жолының мына мына тұрғыда өткендігін көрсетеді. Функциялық және семантикалық жағынан -мыш еді формасымен ұқсас бұл тұлға өнімді қолданылу сипатына ие болып, келе-келе қыпшақ, қарлұқ тобындағы тілдердің ерекшелігіне айналып кеткен. Көне түркі тілі – қазіргі түркі халықтарының түп негізі саналатын халықтар тілі. Көне түркі тілінің кейбір материалдары топонимика мен ономастика тарихында, көршілес елдердің жылнама жазбаларында кездеседі. Басты мәліметтер көне түркі жазба ескерткіштері (V-VIII ғ.) мен көне ұйғыр жазба ескерткіштерінде (V–XIII ғ.) сақталып қалған. Олар жеке тайпалық тілдер негізінде жасалған. Қазіргі түркі тілдерінің жетілу барысындағы белгілі бір кезеңді танытатын тарихи нұсқа Көне түркі тілінің грамматикалық құрылысы, фонетикалық жүйесі және оның негізгі сөздік қоры осы күнгі түркі тілдерінде түгелдей сақталған. Кейбір өзгешеліктері мынадай: 1) Грамматикалық ерекшеліктер: К. т. т. типол. жағынан жалғамалы топқа жатады, оның морфол. құрылысының негізі – аффиксация: түбір – жұрнақ жалғау. Түбір көбінесе бір буынды, кейде екі буынды болып келеді, аффикстік көрсеткіштер де осы іспеттес. Көне түркі тілінде тек (род) категориясы болмаған. Атау тұлғада тұрған сөздің көптеген мағынасы болған. жіктеу есімдіктері мен сілтеу есімдіктері – этимол. жағынан өзара төркіндес. Қазіргі түркі тілдерімен салыстырғанда, К. т. т-нде мынадай айырмашылықтар кездеседі: табыс септігінің -ғ/-г; -ығ/-іг жалғауы: сөз-сөздігі (сөзді), баш-башығ (басты); -ғару/-геру (ға-ру, ге-ру) табғачғару (табғачқа), -ңару/-ңеру, -ңару/-ңеру, -ңар/-ңер: аңар (оған), -йа/йе: курйа (кері, кері қарай); құралдық септіктің -ын/-ін, -ун/үн жалғауы: көлік-көлгүн (көлікпен). Қазіргі қазақ тіліндегі көрі, ілгері, сыртқары, шеткері, жазын, қысын, күзін сияқты сөздер К.т.т-нің кезінде қалыптасып кеткен реликті формаларда қолданылады. Өткен шақ, жекеше 2-жақ -тығ/-тіг: бардығ (бардық); ауыспалы келер шақ -тачы/-течі, -дачы/-дечі: болтачы (болады),өлтүртечі (өлтіреді), өткен шақ -тұқ/-түк, -дұқ/дүк: өтүндүк (өтінген), бардуқ (барған), есімше 1–2-жақ есімдіктерімен тіркесіп айтылады: болтачы сөн (боласың); көсемшенің өткен шағы -бан/-пан, -бен/-пен арқылы берілген: келібен (келіп), алыбан (алып); шартты рай -сар/-сер: келсер (келсе), бұйрық рай -ың/ің, уң/-үң (2-жақ көпше сыпайы түрде), -ғыл/-гіл (2-жақ көпше анайы түрі): барың (барыңыздар), барғыл (барыңдар), т.б. Ондық сан есімдердің жасалу жолдары ерекше түзілген: әуелі бірлік сандар, сонан соң ондық сандар айтылады: беш иігірмі (бес жиырма). 2) Синтаксистік ерекшеліктер, негізгі көрсеткіштері: матасудың 1-түрі (екі сыңарының да жалғаусыз келуі) өте жиі жұмсалады: түрк будун (түрік халқы), 2-түрі (бір сыңары жалғаулы болуы) біршама жиі (қаған інісі – ханның інісі), ал 3-түрі (екі сыңары да жалғаулы болып келуі) өте сирек ұшырасады, бұл нұсқа қазіргі қазақ тілінде жиі қолданылады. 3) Фонетикалық ерекшеліктер: жуан және жіңішке болып айтылатын 8 дауысты дыбыс қолданылған: а-е, о-ө, у-ү, ы-і, (и), 18 дауыссыз дыбыс болған. б, д, ж, з, г, ғ, к, қ, й, л, м, н, п, р, с, т, ч, ш,. Сөйлемнің 1-жартысында 8, қалған жартысында 6 не 7 дауыссыз дыбыстар қолданылған (сөз соңында о, ө дыбыстары кездеспеген, у, ү, өте сирек). Сөз басында 7 дауыссыз фонема (б, т, қ, ч, м, с, й), басқа позицияларда 18 дауыссыз дыбыс қолданылған. Кейбір ұяң дауыссыздардың (ғ, г, б, д) сөз соңында келуі әдеттегі құбылыс: сарығ (сары), кічіг (кіші), еб (үй), өд (уақыт). Сөздің басқа позициясында екі дауыссыз дыбыс қатар келмейді, бірақ басқа орындарда (түбір мен қосымшаның қосылған жерінде) кездесе береді, сөз соңында лт, рт, нт тіркестері жиі ұшырасады: алты (алды), олурты (отырды), анта (онда). Қазіргі түркі тілдерімен салыстырғанда ғ, г дыбыстарының ұ, й дыбыстарымен алмасуы не болмаса айтылмай түсіп қалуы, сол сияқты д/т/й заңдылығы жиі байқалады: оғры (ұры), оғул (ул/ұл), өгрет(үйрет), тағ (тау), адақ, айақ (аяқ), т.б. К. т. т-нде кейбір дыбыстар өзара алмасып отыратын болған: с/ш: сад/шад (атақ, дәреже), м/б: мен/бен (мен), т/д: тегрі/дегрі (де, дейін), ч/ш: кічі/кіші (кісі), е/и: ел/ил (ел), н/й: анығ/айығ (сұм, зұлым), ң/й: коң/қой (қой), т.б. Жергілікті тайпа тілдерінің әсерінен пайда болған мұндай фонет. құбылыстар сөздің қай позициясында болса да ұшыраса береді. Қазақ тілінің говорларында кездесетін осы іспеттес дыбыстардың өзара алмасып келуі К. т. т-нен қалған тарихи іздер болуы ықтимал.

. 1-тапсырма. . «Бұлақ» әдісі арқылы әрбір оқушы А4 парағын алып, жеке жұмыс жасайды.

«Көне түрік жазбалары»аудиотаспада берілген мәтіндімұқият тыңда.Мәтіндегі берілген ақпараттарды анықта.Анықталған ақпарттардың астарлы ойын өз сөзіңмен жалқы есімдерді қатыстырып, тұжырымдап жаз.

Кері байланыста«Плюс,минус,қызықты» әдісі қоладанамын.

• «Плюс» -оң әсер еткен фактілерді,алған білімдері жайлы жазады.

• «Минус» - «қолымнан келмей жатыр» «немесе» түсініксіз болып тұр» деген ойларын жазады.

• «Қызықты» деген бағанға өздеріне не қызықты болды соны жазады, немесе не жайында көбірек білгісі келеді соны жазады.

Дескриптор(түйінді сөз)

• Оқушылар мәтінді берілген ақпаратты анықтады;

• Анықталған ақпараттардан астарлы ойды өз сөзімен тұжырымдап жазды;

Т.Ж. 2-тапсырма.: « Интерьвю» әдісі бойынша ойын жинақтап пікірталас жүргізіңіздер.

Құм мен тас

Екі дос шөл далада жолаушылап келе жатады.Бір кезде сөзден сөз шығып, екеуі болмашы нәрсеге тартысып қалады.Біреуі ашуға мініп,екіншісін қойып қалады.Досының ұрғаны жанына батқанымен,лям-мим демей құмға былай деп жазып қояды: «Бүгін мені жан досым ұрды!» Екеуі көкорай шалғын жерге жеткенше тоқтамай жүріп отырады. «Шөлімізді сол жерден басамыз» деп ойлайды іштерінен.Бір кезде таяқ жегені батпаққа батып,шыға алмай қатты қиналады.Тіпті, тұншығуға айналып,демі тарыла бастағанда,досы құтқарып қалады.Батпақтан құтылғаннан кейін,тастың үстіне ойып тұрып: «Бүгін мені жан досымөлім аузынан құтқарып қалды»,-деп жазды.Оның бұл жазуына таңырқаған жолдасы:-Ұрған кезімде құмға жаздың,ал енді не үшін тасқа жазып жатырсың?-деп сұрайды.Сонда досы былай жауап береді:-Біреу бізге жамандық жасаса,оны құмға жазғаным дұрыс,кешірім самалы оны өшіріп кетсін.Ал, біреу жақсылық жасаса,оны тасқа ойып жазайық, оны ешқандай жел өшіре алмасын!...

Кері байланыс.«Ой түрткі» сұрақтары қойып отырамын.

Дескриптор(түйінді сөз)

• Оқушылар мәтінді берілген ақпаратты анықтады;

• Анықталған ақпараттардан астарлы ойды өз сөзімен тұжырымдап жазды;

• Мәтінді түсініп оқыды, өз ойларын жеткізе алды;

Саралау тапсырмалары:« Галереяда ой шарлау» әдісі.

1. Сурет неше ғасыр бұрын салынған? Егер бұл таңбалар тасқа қашалмаса бүгінгі күнге жетер ме еді?

2. Көнесөзіне түбірлес (көнерген,көнелеу,көнетоз) сөздер жазу.Сөйлем құрастыру.Көне дәстүр, ескі салт-дәстүр,байырғы әдет-ғұрып деген тіркестердің қолданылуын түсіндіріңіз.

3. «Көне түркі жазбалары-баға жетпес құнды байлық» эссе жазу.

1. Грамматикалық талдау: етіс формасындағы етістіктерді тауып оқу; етістіктің шақтарын анықтау.

а)Тапсрымалар: етістіктерді бұрыңғы өткен шақ түрінде жазу;

ә) Төмендегі етістіктерді өткен шақ түрлеріне қарай үш бағанаға теріп жазу.

3. Лексикалық талдау жұмыстарын жүргізу, ескерткіш сөзіне синоним табу. Берілген сөздердің синонимін тауып, сөйлемдер құрастыру.

Көне сөзіне түбірлес (көнерген, көнелеу, көнетоз) сөздер жазу, сөйлем құрастыру; көне дәстүр- ескі салт дәстүр, байырғы әдет-ғұрып деген тіркестердің қолданылуын түсіндіру. Ірі сөзіне синоним әрі антоним табу.

. Мұғалім оқушылардың ой-өрісін дамытып «Тірек сөздер» стратегиясын пайдаланып, 4-тапсырмадағы тірек сөздерден диалог құратады.

Жұптық жұмыс

Жеке жұмыс «Сөз жұмбақ» ойынын ұйымдастырады.

Оқушылар сөз жұмбақта жасырынып тұрған дене мүшелерін табу керек

Көне түркі жазба ескерткіштері неше топқа бөлінеді? 
Енисей, Талас, Орхон ескерткіштері қай жерде табылған? 
Көне түркі ескерткіштерінде не туралы жазылған? 
Руника жазуын түркі халықтары неше жыл қолданған? 
Көне түркі жазулары қайда жазылған? 
Ең ірі ескерткіш? 
Күлтегін ескерткіштері қай жерде табылған? 

Дескриптор

• Сабақтың тақырыбын аша білді

• Көне түркі жазба ескертшіштері нің маңызын анықтады

• Көне түркі жазба ескертшіштері туралы ақпарат алып, талдады.