Таза қала - дамудың алғашқы белгісі

Ақтау қаласындағы тазалықты сақтаудың алғышарттары және қаладағы қоқыс жинау және жою жүйесін жаңарту

Автор : Кентан Нұрахмет

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжинеринг университетінің 4 курс студенті

1. Аннотоция

Бұл жобада Ақтау қаласындағы қоқыс жинау мен жою жүйесінің қазіргі жағдайы , қоқыс полигондары қарастырылады. Қаладағы тұрмыстық қалдықтардың артуы, инфрақұрылымның жеткіліксіздігі және экологиялық мәдениеттің төмендігі негізгі мәселелер ретінде талданады. Мақалада осы проблемалардың әлеуметтік, санитарлық және экономикалық салдары сипатталып, оларды шешудің ғылыми негіздері көрсетіледі.

Кілт сөздер : Ақтау қаласы; қоқыс басқару жүйесі; тұрмыстық қатты қалдықтар; қоқыс инфрақұрылымы; қоқыс полигондары; заңсыз қоқыс; қоқыс жинау; экологиялық мәдениет; Smart-Press контейнер; ақылды контейнер; цифрлық бақылау; экология; қалалық орта; қалдықтарды сұрыптау; қайта өңдеу; Clean Control System; EcoPoints; экологиялық қауіпсіздік .

Зерттеу әдістері :

Ақтау қаласы — Каспий теңізінің жағалауында орналасқан, еліміздің маңызды индустриалды, туристік және көліктік орталықтарының бірі. Соңғы жылдары қала қарқынды дамып, халық саны өсіп, жаңа тұрғын үйлер мен нысандар салынуда. Туризм әлеуетінің артуы, экономикалық белсенділік пен урбанизация процесінің күшеюі қаланың инфрақұрылымына түсетін жүктемені айтарлықтай көбейтті. Осындай өзгерістермен бірге қаладағы тұрмыстық қалдықтарды басқару жүйесіне қатысты жаңа талаптар пайда болып, бұрыннан шешілмей келе жатқан мәселелер айқынырақ көріне бастады. Қаланың экологиялық жағдайын жақсарту, тұрғындардың өмір сапасын арттыру және заманауи стандарттарға сай қалалық орта қалыптастыру үшін бұл проблемаларды жүйелі түрде талдау аса маңызды. [1]

Бұлардың барлығы келесі мәселелерді тудырды:

1. Қоқыс контейнерлерінің тиімсіздігі: Қалада орнатылған 1200-ге жуық металл контейнерлердің басым бөлігі тозып, қоқысты дұрыс ұстамайды, нәтижесінде қалдықтар сыртқа төгіліп, желмен жан-жаққа ұшып, контейнер айналасы ластанып, жағымсыз иіс пайда болады. Кей аумақтарда контейнерлер мүлде орнатылмағандықтан, тұрғындар қоқысты ашық жерлерге тастауға мәжбүр.

2. Қоқыс жинау жүйесі де тиімді жұмыс істемеуі: контейнерлер жиі толып қалады, қоқыс уақтылы жиналмайды, ал тасымалдаушы компаниялар көп болғанымен, олардың жұмысы арасында үйлесімсіздік байқалады.

3. Қаладағы полигондардың жағдайы : Бір үлкен және бірнеше шағын полигондар толып бара жатыр, қалдықтар ешбір сұрыптаусыз тасталады, қайта өңдеу деңгейі өте төмен, ал санитарлық талаптар жиі сақталмайды. Бұл жағдай өрт шығу қаупін күшейтіп, экологиялық бақылаудың әлсіздігін айғақтайды.

4. Тұрғындардың экологиялық мәдениетінің төмендігі : бөтелке, пакет және басқа тұрмыстық қалдықтарды көшеге, аулаларға, теңіз жағалауына тастау жиі кездеседі. Қоғамдық бақылау жүйесі дұрыс жолға қойылмағандықтан, тәртіп бұзушыларға ескерту жасау немесе жауапкершілік жүктеу қиын.

Осының барлығы Ақтаудың визуалды келбетіне де кері әсер етіп, қаланың туристік тартымдылығын төмендетеді. Ластанған көшелер мен ескі контейнерлер санитарлық ахуалды нашарлатып, тұрғындардың денсаулығына қауіп төндіреді, өйткені бактериялар мен жағымсыз иістердің таралуы жиілеп отыр. [2]

Шешу жолдары

Ақтау қаласындағы қалдықтарды басқару саласында анықталған мәселелер қаланың экологиялық тұрақтылығына, санитарлық жағдайына және тұрғындардың өмір сапасына тікелей әсер етеді. Бұл проблемалардың күрделілігі тек жеке шараларды емес, кешенді, жүйелі және ұзақ мерзімді шешімдерді талап етеді. Қазіргі жағдайды жақсарту үшін инфрақұрылымды жаңарту, цифрлық технологияларды енгізу, басқару жүйесін жетілдіру және қоғамның экологиялық мәдениетін қалыптастыру бағыттарында нақты қадамдар жасау қажет. Төменде осы проблемаларды тиімді шешуге бағытталған ең қолайлы және нәтижелі ұсыныстар берілген. [3]

1.Қоқыс контейнерлерін жаңарту

Smart-Press контейнерлері – қоқысты автоматты түрде қысып, иісті толық ұстап тұратын, толған кезде хабар беретін ақылды контейнерлер.

Артықшылықтары:

• бір контейнер 3–5 есе көп қоқыс сыйдырады;

• Қоқыстың қаншалықты толғанын анықтайтын датчиктер

• Қаланың көркін құртпайды

• иіс шықпайды;

• жануарлар ақтара алмайды;

• күн энергиясымен жұмыс істейді;

• тасымалдау шығыны 40% қысқарады.

Бұл жүйе Ақтаудың желді ауа райы, ыстық климаты және қоқыс көлемі үшін ең тиімді шешім. [3]

2.Қоқыс жинау жүйесін оңтайландыру

• Қоқыс жинау кестесін цифрландыру және нақты уақыт режимінде бақылау.

• Қоқыс шығаратын компаниялар арасындағы үйлестіруді жақсарту.

• Толған контейнерлерге жедел қызмет көрсету жүйесін енгізу

3.Тұрғындардың экологиялық мәдениетін арттыру

Clean Control System

Қоқыс тастаған адамды тұрғындар QR-код арқылы фотоға түсіріп, хабарлай алады. Коммуналдық қызмет 24 сағат ішінде ескерту немесе айыппұл қолданады. Жүйе қоғамдық бақылау арқылы адамдардың мінез-құлқын тез өзгертеді, бюджетке жеңіл және кез келген жерде қолданылады.

EcoPoints

Тазалық жасаған тұрғындарға QR арқылы балл беріледі, оны жеңілдіктерге немесе сыйлықтарға қолдануға болады. Жүйе мотивация мен бақылауды біріктіріп, жастар мен туристік аймақтарда тиімді жұмыс істейді.

Жүйелердің артықшылықтары мен тиімділігі

1. Мінез-құлыққа әсері: Қоқыс тастауды бақылау және ынталандыру арқылы адамдардың тәртібі 3–4 аптада өзгереді.

2. Бюджетке тиімді: Қымбат камералар немесе смарт-контейнерлер қажет емес, тек QR-тақтайшалар мен сервер жеткілікті.

3. Көп жерде қолдану мүмкіндігі: Жүйелер жағалау, саябақ, көшелер сияқты кез келген қоғамдық орынға енгізілуге жарамды.

4. Қоғамдық қатысу: Тұрғындар өз қаласының тазалығына тікелей ықпал етеді; деректер нақты әрі ашық түрде қол жетімді.

5. Мотивация мен бақылау үйлесімі: Айыппұл + балл жүйесі адамдарды белсенді тартады, жастар мен туристік аймақтарда тиімді, қоқыс көлемін азайтады.[4]

4. Негізгі идея “Waste-to-Energy: Ақтау қаласының қоқысын энергияға айналдыру”

Ақтау қаласында тұрмыстық қатты қалдықтарды тек көму емес, оларды инсенерация немесе пиролиз арқылы энергияға айналдыратын заманауи зауыт салу — қаланың экологиялық өрісін жеңілдететін және энергия тапшылығын азайтатын болашаққа бағытталған шешім. Бұл технология қаланың қоқыс көлемін айтарлықтай төмендетіп, тұрақты электр қуатының қосымша көзін қалыптастырады.

“Waste-to-Energy зауыты : неден тұрады?

• Қоқыс жинау және сұрыптау: қайта өңдеуге жарамды материалдарды бөліп, энергияға жарамды қалдықтарды бөлек жинау.

• Энергия өндіру зауыты: қоқысты өртеу немесе пиролиз арқылы энергияға айналдыру, қала желісіне қосу.

• Эко-бақылау: шығарындыларды сүзгіден өткізу, санитарлық стандарттарды сақтау.

• Қалдықтарды басқару: қалдық көлемін қысқарту, полигондардың толуын төмендету.[5]

Қорытынды

Ақтау қаласындағы қазіргі қалдықтар басқару жүйесі — урбанизация мен туризм қарқынды дамыған ортада жаңаруды талап ететін маңызды салалардың бірі. Қоқыс контейнерлерінің тозуы, заңсыз қалдық тастау орындарының көбеюі, полигондардың толуы және қалдықтарды сұрыптаудың әлсіздігі қаланың санитарлық жағдайына ғана емес, экономикалық және әлеуметтік дамуына да ықпал етіп отыр. Теңіз жағалауындағы шаһардың тазалығы — оның бейнесі, абыройы және болашақ инвестициялардың магниті. Сондықтан қаланың экологиялық саясаты күнделікті коммуналдық қызметтің қарапайым жұмысы ғана емес, стратегиялық даму бағыты болуы тиіс.

Жүргізілген зерттеу көрсеткендей, тазалық мәдениеті тек техникалық инфрақұрылымға емес, қоғамның белсенді қатысуына да байланысты. Осы тұрғыдан алғанда Clean Control System және EcoPoints сынды цифрлық жүйелер — заманауи қалаларға тән «ортақ жауапкершілік» қағидатын қалыптастыратын тиімді құралдар. Олар тек бақылау ғана емес, ынталандыру арқылы азаматтардың санасын өзгертуге мүмкіндік береді. Бұл жүйелер енгізілген аймақтарда тәртіп бұзушылықтың айтарлықтай төмендейтіні байқалады, ал тұрғындардың өздері қала тазалығын сақтаудың белсенді мүшесіне айналады.

Инфрақұрылымды жаңарту — мәселенің басқа бір маңызды бөлігі. Smart-Press сияқты энергия үнемдейтін, көлемді азайтатын әрі иісті толық ұстайтын контейнерлер Ақтаудың климаттық ерекшеліктеріне дәл сәйкестенген шешім болып табылады. Олардың енгізілуі қоқыс тасымалдау жиілігін азайтып, қаржылық шығындарды қысқартады, ал қаланың визуалды келбетін айтарлықтай жақсартады.

Осының барлығын толықтыратын негізгі стратегиялық бағыт — Waste-to-Energy жобасы. Қалдықтарды энергияға айналдыру Ақтаудың полигондар жүктемесін төмендетіп қана қоймай, қаланың электр желісіне қосымша қуат көзі береді. Бұл — бір жағынан экологиялық мәселелерді шешетін, екінші жағынан экономикалық тиімділік әкелетін көпқырлы технология. Мұндай зауыт қаланың жасыл даму стратегиясының жүрегіне айнала алады.

Жалпы алғанда, ұсынылған шаралар біріккен кезде қала құрылымын түбегейлі өзгертетін көп деңгейлі жүйе түзіледі:

– тұрғындардың тәртібі реттеледі;

– қоқыс тасымалдау мен контейнерлер жаңартылады;

– экологиялық мәдениет қалыптасады;

– қалдықтар жаңа ресурсқа айналады;

– Ақтау таза, қауіпсіз, технологиялық шаһар ретінде дамиды.

Тазалық — дамудың алғашқы белгісі ғана емес, болашаққа жасалған дұрыс таңдау. Ақтау осы таңдауды жасай алса, қала — Каспий жағалауындағы ең үлгілі экологиялық орталықтардың біріне айналады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі. “Қазақстан Республикасындағы қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару жөніндегі ұлттық баяндамасы”. – Астана, 2022.

2. Маңғыстау облысы әкімдігі. “Ақтау қаласының коммуналдық инфрақұрылымын дамыту жоспары (2020–2025)”. – Ақтау, 2020.

3. UNEP (United Nations Environment Programme). “Global Waste Management Outlook”. – 2021.

4. Bigbelly Solar Inc. “Smart Waste and Recycling System: Product Overview”. – 2023.

5. European Environment Agency (EEA). “Waste-to-Energy: Technologies, Impacts and Trends”. – 2020.