Білім беру ұйымының атауы:

ШЖҚ «Талғар жоғары медициналық колледжі» МКК

Ұзақ мерзімді жоспарлау тарауы:

1. Тірі организмдердің алуан түрлілігі

1.1 Тірі организмдердің әртүрлілігі

Оқытушының аты-жөні:

Есимкулова Шарафат

Күн:

Топ:

Қатысты:

Қатыспады:

Сабақ тақырыбы.

Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдері.

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары

ЕБҚ білім алушылары үшін де осы оқу мақсаттары қарастырылады

• Жер бетінде тірішіліктің қалыптасу кезеңдерін сипаттай алады.

• Жер бетіндегі тіршіліктің пайда болуының алғы шарттарымен танысады.

Оқыту

нәтижелері

ЕБҚ білім алушылары үшін де осы оқу нәтижелері қарастырылады

• Жерде тіршіліктің пайда болуы тураллы көзқарастар мен теорияларды жіктей алады.

• Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдерін жіктей алады.

• Тіршілік ұғымымен танысады.

Бағалау критерийлері

ЕБҚ білім алушылары үшін де осы бағалау критерийлері қарастырылады

• Тіршілік ұғымына анықтама береді

• Тіршіліктің қалыптасу кезеңдерін жіктейді.

• Теориялардың айырмашылықтарын сипаттайды.

Түйінді тұжырым

Жүйелер – жер бетіндегі тіршіліктің қалыптасу кезеңдері құрылым мен тәртіпті қамтамасыз ететін өзара әрекеттесу жиынтығынан құрылған.

Пәндік тұжырым

Салдар – жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдері бақыланатын немесе сандық тұрғыдан бағаланатын әсерлер, нәтижелер бұрынғы оқиғалармен байланысы.

Қоршаған орта – жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдерінде популяцияға , қоғамдастыққа әсер ететін және олардың өмір сүруіне, эволюциясы мен дамуына әсер ететін барлық биотикалық және абиотикалық факторлар.

Сабақ барысы

Оқытушы әрекеті

Білім алушылар әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

минут

15 мин

Жаңа сабақты бастау 20 мин

Білу

10 мин

Түсіну,

Қолдану

Ұйымдастыру кезеңі:

1.Білім алушылармен амандасу, түгендеу.

2. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру.

«Тілек ағашы» әдісі. Білім алушылар тілек ағашына жапсырылған жүрекшелерді алып, ішіндегі тілекті сыныптасына айтады.

Мақсаты:білім алушыларды ақпараттандыру, назарларын сабаққа аударту,ой қозғау

ЕБҚ :-Екінші топ жергілікті қоғамға бейімделуде қиындықтарға тап болған балалар (қандастар).Білім алушы шеңберде пайдалы ақпарат айтуы тиіс.Ыңғайлы орта қалыптастырамын.

Бағалау критерийлерімен таныстырамын.Білім алушыларға бағалау парақтары таратылады.

Үй тапсырмасын еске түсіру сұрау

«А,В,С» әдісін қолдану» әдісі арқылы өткен тақырыпты сұрау, білім алушылар бір-біріне сұрақ қою арқылы өткен тақырыпты естеріне түсіреді. А - сұрақ қояды. В - жауап береді. С – айтқан жауаптарды бақылайды, толық болмасатолықтырады. Оқушылар топта үшеуден отырады. А– сұрақ қоюшы, В –жауап беруші, С– бақылаушы рөлін атқарады. Бақылаушы қажетті жерлерін түртіп алып, әңгіме соңында қорытындыбереді

ЕБҚ : ауызша және жазбаша жауаптарын қабылдаймын

«Gimkit» платформасы арқылы білім алушыларға тест тапсырмасын беремін

Жаңа сабақтың тақырыбын ашу

«Атаулар туралы үш сұрақ» әдісі.

Білім алушыларға интерактивті тақтада жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдері көрсетіледі.Қайда?Қалай?Қандай? сұрақтарын қою арқылы алдыңғы білімдерін еске түсіреді

ЕБҚ raptivity-да осы сұрақтарға жауап береді, тапсырманы орындайды.Ыңғайлы орта қалыптастырамын

Жаңа сабақты түсіндіру

Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдері.Білім алушылар біле бермейтін қызықты ақпараттармен бөлісемін.

ЕБҚ үшін ақпараттардың жеткізілуін қадағалаймын

«Мәтінмен жұмыс»

(Жұптық жұмыс)

Мәтін беремін

Ғаламшардың геологиялық өткендері. Тіршілік қалыптасуының бастапқы кезеңдеріндегі жағдайлар

Ғаламшардың геологиялық өткендері. Тіршілік қалыптасуының бастапқы кезеңдеріндегі жағдайлар. Соңғы ғылыми деректер бойынша Жердің жасы - 4,6 млрд жыл. Ғаламшардың терең қабаттарында заттардың өте баяу, бірақ тетенше күшті балқымалы қозғалыстары үнемі өтіп жатады. Жанартаудың атқылау белсенділігі, тау түзілу және континенттердің ығуы осыған байланысты жүзеге асады. Бұдан басқа ғаламшарлар қойнауында физикалық қана емес, орасан зор химиялық үдерістер жүріп жатады. Ғалымдар бүгінгі күні ғаламшарымыздьщ геологиялық белсенділігі біртіндеп жоғала бастауы жанартау өрекетінің көмескіленуімен толық дәлелдеді.

https://clck.ru/34hJeT

ЕБҚ үшін қолайлы орта қалыптастырамын.

Білім алушылар оқытушымен амандасады

Білім алушылар тілек ағашына жапсырылған жүрекшелерді алып, ішіндегі тілекті сыныптасына айтады.

Білім алушылар

Бір-біріне сұрақтар қояды, пікірін толықтырады

Өз ойларымен бөліседі

Білім алушылар тест тапсырмасын орындайды

Білім алушылар сұрақтарға жауап береді.Өз ойларымен бөліседі

1. Тіршілік дгенеміз не?

2. Тіршіліктің пайда болуын қалай түсінесіздер?

3. Ағзалар жойылып қайтадан пайда болып отырды, неге олар жойылды ненің салдарынан?

Сабақты мұқият тыңдау,қажет ақпараттарды дәптерге жазып алу.

• Жер бетінде тірішліктің пайда болу алғы шарттарын көрсетіңіз

• Геологиялық құрылыс қаншалықты жер бетіндегі тіршілікке өз әсерін тигізді?

• Миллер зерттеулерін талдаңыз.

Мадақтау арқылы жүргізіледі

http://surl.li/hzonz

Дескриптор:(1-5 балл)

• Сұрақтарға нақты жауап беру

• Тақырыпқа байланысты сұрақ қоя білу

• Тесттен жоғары алған 5 білім алушы жоғары бағаланады

Мадақтау арқылы бағаланады

Орындау қадамдары:

• Мұқият тыңдау

• Түсінбеген тұстарын сұрау

Дескриптор(1-15)

• Геологиялық өзгерістерге тоқталады

• Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу алғышарттарына талдау жасайды

http://surl.li/hzocx

https://clc.ink/3041PuGDS

https://clck.ru/34hHR4

https://clck.ru/34hHxw

https://clck.ru/34hJ6S

Қосымша 1

https://clck.ru/34hJCr

Қосымша 2

https://clck.ru/34hJDp

https://clck.ru/34hJQ7

Қосымша 2

https://clck.ru/34hJhR

Сабақтың ортасы

минут 25 минут

Түсіну(жеке жұмыс)

ЖҒС тапсырмасы(оқу біліктілігі)

Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарастар мен теориялар

Ғылыми деректер бойынша Күн жүйесіне жататын Жер ғаламшары бұдан 4,5-5 млрд жыл бұрын газды-шаңды тұманнан пайда болған. Ғаламшарға энергия ағысы бір қалыпты түспесе тіршіліктің пайда болуы мен дамуы мүмкін емес. Өйткені тірі организмдердің тіршілігі белгілі бір температуралық жағдайда ғана жүріп отырады. Ертеде ғылыми деректердің аздығынан тіршіліктің пайда болуы туралы түрлі көзқарастар қалыптасты. Ежелгі грек философы Аристотель (б.з.д. IV ғ.) бит - еттен, қандала - жануар шырынынан, шұбалшаң - балшықтан пайда болады деген көзқарасты ұстанды. Грек философиясының негізін салушылар Фалес және т.б., органикалық дүниенің негізін қоршаған ортадағы әр түрлі заттардан іздеді. Фалес ондай негізгі зат су деп есептеді және содан өздігінен тіршілік пайда болды деп қорытынды жасады. Орта ғасырларда да ғылыми деректердің жинақталуына қарамастан тіршіліктің пайда болуы жайлы түрлі көзқарастар орын алды. XVII ғасырдың орта шеніне дейін тіршілік өздігінен өлі табиғаттан пайда болады деген көзқарасты қолдаушылар көп болды. Кейінгі кездегі микроскоптың ашылуына байланысты организмдердің құрылысы жайындағы деректер нақтылана түсті. Осыған сәйкес тіршіліктің өлі табиғаттан пайда болуына күмән келтіретін тәжірибелер жасала бастады.

Талдау

Функционалдық сауаттылыққа арналған тапсырма

Тіршіліктің пайда болуы туралы теориялар.

Тіршіліктің пайда болуы жайында, негізінен, бір-біріне қарама-қарсы екі көзқарас қалыптасқан. Оның біріншісі - тіршілік өлі табиғаттан пайда болған деген абиогенездік теорияға келіп тіреледі.

Екінші көзқарас - биогенездік теория. Бұл көзқарас бойынша тіршіліктің өздігінен пайда болуы мүмкін емес. Тіршіліктің пайда болуы жайындағы бұл екі көзқарас арасындағы өзара келіспеушілік пікір осы күнге дейін жалғасып келеді. Луи Пастер ұсынысы

Тіршіліктің өздігінен пайда болмайтынын дәлелдеу үшін 1860 жылы француз ғалымы, микробиолог Луи Пастер (1822-1895 жж.) арнайы тәжірибе жасады. Ол ұшы латынның S-әрпі тәрізді шыны түтікті қолданды. Л.Пастер шыны ішіндегі қоректік ортаны қайнатып, оны иір иінді түтікпен жалғастырды да, түтіктің ұшын ашық қалдырды. Түтік ішіне ауаның еркін кіруіне мүмкіндік жасалды. Микроорганизмдердің споралары шыны түтіктің иір иініне жиналып, қоректік ортаға түспегендіктен, шыны ішіндегі ерітінді ұзақ уақыт таза қалпында сақталды. Л.Пастер қарапайым ғана тәжірибесі арқылы организм тек тірі организмнен ғана пайда болады деген биогенездік теорияның дұрыстығына көз жеткізді.

ЕБҚ үшін қолайлы орта қалыптастырамын.Тапсырманы ауызша және жазбаша орындай алады.

Функционалдық сауаттылыққа арналған тапсырма

Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы кезеңдері

Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі кездегі көзқарас биопоэз теориясы деп аталады (биохимиялық эволюция теориясы деп те атайды). Бұл теорияны 1947 жылы ағылшын ғалымы Дж. Бернал ұсынды.

Дж. Бернал биогенездің үш кезеңін ажыратты. Оның Бірінші кезеңі — биологиялық мономерлердің абиогендік жолмен пайда

болуы. Екінші кезеңі — биологиялық полимерлердің түзілуі.Үшінші кезеңі — менбраналы құрылымдар мен алғашқы ағзалардың

(протобионттардьщ) пайда болуы.

Қазіргі кездегі биология ғылымының жетістіктеріне сәйкес тіршілік деген ұғымға көптеген

Анықтамалар беріліп жүр.Солардың

Ішінде ғалымы М.В.Волькенштейнніңберген анықтамасы ғылыми тұрғыдан дұрыс деп есептеледі. Бұл анықтама бойынша: "Жер бетінде тіршілік ететін тірі организмдер —

Нәруыздар мен нуклеин қышқылдарының

Биополимерлерінен тұрады

Және олар өзін-өзі реттеп отырады.

организмдер артына өзі тектес ұрпақ қалдырып, тіршілік үнемі жалғасып отырады". Бұл анықтама әлем кеңістігіндегі басқа да ғаламшарларда жер бетіндегі тіршіліктен өзгеше тіршіліктің болуын жокка шығармайды

1.абиогеноз теориясы(тірінің өліден пайда болуы)

2.биогеноз теориясы (тіріден тірінің пайда болуы)

Тіршілік - зат алмасу және көбею сияқты ерекше қасиеттермен

сипатталады. Жердегі тіршілік дегеніміз негізінен нуклейн қышқылдары мен

ақуыздың өзара әрекеттесу функциясы болып табылады. Нуклеин қышқылы-

нуклеотид полимерлері болып табылады, ал ол кезегінде азоттық негізден, центоздан және фосфаттан тұрады. Ақуыздар-бұлар да полимерлер және амин қышқылдардан тұрады, ақуыз функциясы - ферментативтік.

ЕБҚ үшін қолайлы орта қалыптастырамын.Тапсырманы ауызша және жазбаша орындай алады.

Білім алушылар сұрақтарға жауап береді

• Жер бетінде тіршіліктің пайда болу теорияларын талдаңыз

• Бұл теориялардың маңызын түсіндіріңіз

• Теориялардың шығу себебін түсіндіріңіз

• Теориялар неліктен құпталмағандығын анықтаңыз

• Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы теорияларды зерттеген ғалымдарға интеллект карта құрастыру

Білім алушылар сұрақтарға жауап береді

• Абиогенездік және биогенездік теорияларға талдау жасалады

• Л.Пастер зерттеулеріне талдау жасайды

• К.Линней зерттеулеріне талдау жасайды.

Білім алушылар сұрақтарға жауап береді

• Терминдерге анықтама береді

• Кезеңдерді жіктейді

• Кезеңдер маңыздылығына тоқтайды

Дескриптор: (5-20)

• Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы теорияларға талдау жасайды

• Теориялардың маңыздылығына тоқталады

Дескриптор: (5-30 балл)

• Сұрақтарға жауап береді

• Сұрақтарға нақты жауап береді.

Дескриптор: (5-20 балл)

• Кезеңдерге талдайды

• Кезеңдердің маңыздылығын тоқталады

https://clck.ru/34hKg5

Қосымша 3

Қосымша 4

https://clck.ru/34hKM8

Сабақтың соңы

Ой толғаныс.10-минут

Қолдану «Танграмм»

Танграмм құрастырады.Жердегі тіршіліктің қалыптасу кезеңдері.

Білім алушылар пікірталасқа қатысады

• Арнайы факттармен ойларын дәлелдейді

• Өз ойларын білдіреді.

Мадақтау арқылы бағаланады

https://clck.ru/34hKmf

Рефлексия

5- минут.

«ТЕЛЕГРАММА» рефлексиясы. Білім алушыларға желделхатқа арналған қағаз таратылып, ішіне сабақтан кейінгі көңіл күйді жазуды сұрайды. Мәтінде он сөзден көп емес. «Рефлексиялық нысана» әдісі Нысананың суреті төрт бөлікке сызылады: «Белсенді қатыстым», «Қызықты болды», «Түсінікті болды», «Жаңаны білдім». Білім алушылар өз пікірлерін жазады.

Білім алушылар ауызша кері байланыс жасайды

Білім алуышалр мұқият тыңдайды

https://clck.ru/34hKot

Үй

тапсырмасы

5 минут

«Семантикалық карта»

Білім алушылар семантикалық карта жасайды.

• Семантикалық картаны ауызша түсіндіреді

• Жұппен орындауға боалыд

• Семантикалық картаны жердегі тіршілік қалыптасу кезеңдерін сипаттайды.

https://clck.ru/34hK5K

Ғаламшардың геологиялық өткендері. Тіршілік қалыптасуының бастапқы кезеңдеріндегі жағдайлар. Соңғы ғылыми деректер бойынша Жердің жасы - 4,6 млрд жыл. Ғаламшардың терең қабаттарында заттардың өте баяу, бірақ тетенше күшті балқымалы қозғалыстары үнемі өтіп жатады. Жанартаудың атқылау белсенділігі, тау түзілу және континенттердің ығуы осыған байланысты жүзеге асады. Бұдан басқа ғаламшарлар қойнауында физикалық қана емес, орасан зор химиялық үдерістер жүріп жатады. Ғалымдар бүгінгі күні ғаламшарымыздьщ геологиялық белсенділігі біртіндеп жоғала бастауы жанартау өрекетінің көмескіленуімен толық дәлелдеді. Қоршаған ғарышка жылу беру төмендеп кетті.

Қоршаған ғарышка жылу беру төмендеп кетті.Қазіргі замандағы жанартау газының 15%-ы - көміркышкыл газына, 75%-ы - су буы, калған 10°/о-ында метан СН4, аммиак NH3, күкірт косылыстары H2S және SO,, сондай-ақ «қышқыл тұман» және инертті газдардың үлесіне тиеді. Миллер өз тәжірибелерінде дәл осы қоспаларды пайдаланды. Мұндай атмосфераның қазіргі заманғыдан өте маңызды айырмашылығы бар, онда оттегі мен озон болмайды. Сондықтан тотығу (бүлдіру) үдерістері ағзалык және өзге заттардың оттегімен қосылуы болмайды. Ал озон кабатынсыз (қағарғысыз) ультракүлгін сәуле шашу түріндегі орасан мол Күн радиациясынан Жер беті быт-шыт болар еді.

Түсіну

ЖҒС тапсырмасы(оқу біліктілігі)

Тіршіліктің құпия сырларын білу үшін ағылшын философы Ф.Бэкон (1561-1626 жж.) міндетті түрде бақылау, эксперимент жасап зерттеуді ұсынды. Осы ұсынысы арқылы түрлі діни сенімдерге батыл қарсы шықты. Ғалымның эксперимент жасап алынған деректерді талдап салыстыру керек деген көзқарасы жаратылыстану ғылымының дамуына ерекше әсер етті. XVII ғасырдың ортасында италиялық дәрігер Франческо Реди (1626-1698 жж.) тәжірибе жасап, тіршілік өздігінен пайда болады деген теорияға қарсы шықты. Ол 1668 жылы, төрт ыдысқа ет салып, оны ашық қойды да, келесі төрт ыдыстағы еттің бетін дәкемен жапты. Беті ашық ыдыстарға шыбын жұмыртқа салғандықтан, шыбындар өсіп шықты, ал беті дәкемен жабылған ыдыстардан шыбын шыққан жоқ. Реди осы тәжірибесі арқылы шыбынның өзі салған жұмыртқалардан ғана шығатынын, яғни шыбынның өздігінен пайда болмайтынын дәлелдеп берді. 1775 жылы М.М. Тереховский ішінде сорпасы бар ыдысты қайнатып, оның аузын тығыз етіп жауып тастады. Онда ешқандай өзгеріс байқалмады, ал аузы ашық ыдыстағы сорпаның бірнеше тәуліктен соң ашып кеткендігі байқалды. Ол кезде микроорганизмдер жөніндегі ғылыми деректер мардымсыз болатын. Виталистік (латынша - vitalis" - тірі, тіршілігі бар деген ұғым) көзқарастағылар: "аузы жабық ыдысқа "тіршілік күші" кіре алмағандықтан тіршілік пайда болмады, сорпаны қайнатқан кезде "тіршілік күші" өледі, - деген қарсы пікірді ұсынды.