ТРАНСФОРМАТИВТІ КӨШБАСШЫЛЫҚ: МЕКТЕПТІ ТИІМДІ БАСҚАРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ

Досаева Г.Д.

«М.В. Ломоносов атындағы №38 Қазақстан-Ресей гимназиясы» КММ директоры

Қазіргі білім беру жүйесінде мектеп басшысының рөлі тек әкімшілік функциялармен шектелмейді. Заманауи мектептің тиімді басқаруы көшбасшыдан инновациялық көзқарас, стратегиялық ойлау және ұжымды шабыттандыру қабілетін талап етеді. Трансформативті көшбасшылық – мектептің білім беру сапасын арттыруға, педагогикалық ұжымның әлеуетін дамытуға және оқушылардың әл-ауқатын қамтамасыз етуге бағытталған басқару тәсілі. Бұл мақалада трансформативті көшбасшылықтың теориялық негіздері, оның мектеп басқаруындағы маңызы және тиімді қолдану жолдары қарастырылады.

Трансформативті көшбасшылық теориясы алғаш рет Дж. М. Бернс (1978) еңбегінде ұсынылды және кейіннен Басс пен Аволио (1994) зерттеулерінде дамытылды. Бұл модель көшбасшыны ұжымды өзгерістерге бағыттайтын, ортақ мақсаттарға жетуге ынталандыратын және жеке тұлғалардың әлеуетін ашуға көмектесетін тұлға ретінде сипаттайды. Мектеп контексінде трансформативті көшбасшылық төрт негізгі компонентке сүйенеді: идеалдандырылған ықпал (мұғалімдерге үлгі болу), шабыттандырушы мотивация (ортақ мақсаттарды айқындау), интеллектуалды ынталандыру (инновацияларды ынталандыру) және жеке қолдау (жеке қажеттіліктерді ескеру).

Қазақстандағы білім беру жүйесінде трансформативті көшбасшылықтың маңызы ерекше. Ұлттық білім беру реформалары, цифрлық трансформация және жаһандық бәсекеге қабілетті мамандар дайындау қажеттілігі мектеп басшыларынан жаңа тәсілдерді енгізуді талап етеді. Трансформативті көшбасшы мектептің стратегиялық дамуын қамтамасыз етіп, педагогтар мен оқушылардың шығармашылық әлеуетін ашуға ықпал етеді.

Мектепті тиімді басқарудағы трансформативті көшбасшылықтың басты маңызы:

1. Ортақ мақсаттар мен құндылықтарды қалыптастыру.

Трансформативті көшбасшы мектептің миссиясы мен көзқарасын анықтау арқылы ұжымды біріктіреді. Мысалы, мектептің стратегиялық жоспары оқушылардың академиялық жетістіктерін арттыруға, ұлттық құндылықтарды дәріптеуге және инклюзивті орта құруға бағытталуы мүмкін. Басшы мұғалімдерді осы мақсаттарға жетуге ынталандырып, олардың кәсіби мақсаттары мен мектептің стратегиялық жоспары арасындағы байланысты нығайтады.

2. Педагогтардың кәсіби дамуын қолдау.

Мектеп басшысы мұғалімдердің біліктілігін арттыруға бағытталған бағдарламаларды ұйымдастыру арқылы трансформативті көшбасшылықты жүзеге асырады. Мысалы, семинарлар, коучинг сессиялары және халықаралық тәжірибе алмасу бағдарламалары мұғалімдердің заманауи педагогикалық әдістерді меңгеруіне көмектеседі. Зерттеулер көрсеткендей, мұғалімдердің кәсіби дамуы оқушылардың академиялық нәтижелеріне тікелей әсер етеді (Darling-Hammond, 2017).

3. Инновацияларды енгізу

Трансформативті көшбасшы мектепте инновациялық технологияларды енгізуге ықпал етеді. Мысалы, цифрлық платформаларды (Google Classroom, Moodle) оқу процесіне интеграциялау немесе STEAM әдістемелерін қолдану оқушылардың шығармашылық және аналитикалық дағдыларын дамытады. Басшы мұғалімдерді жаңа технологияларды қолдануға ынталандырып, оларға қажетті ресурстар мен қолдауды қамтамасыз етеді.

4. Мектеп мәдениетін нығайту

Трансформативті көшбасшы мектепте өзара сыйластық, ынтымақтастық және ашықтыққа негізделген мәдениет қалыптастырады. Ол ата-аналармен, жергілікті қоғамдастықпен және басқа мүдделі тараптармен тиімді қарым-қатынас орнатады. Мұндай мәдениет оқушылардың әлеуметтік және эмоционалды дамуына оң әсер етеді.

Трансформативті көшбасшылықты жүзеге асырудың бірнеше басты тетіктері бар. Олар:

• Стратегиялық жоспарлау: Мектептің ұзақ мерзімді даму жоспарын әзірлеу, онда оқушылардың академиялық және әлеуметтік жетістіктеріне басымдық беріледі.

• Командалық жұмыс: Мұғалімдердің, ата-аналардың және оқушылардың қатысуымен шешім қабылдау процесіне тарту.

• Кері байланыс механизмі: Мұғалімдер мен оқушылардан үнемі кері байланыс алу және оны мектепті дамыту үшін пайдалану.

• Ресурстарды тиімді басқару: Мектеп бюджетін, уақытты және адам ресурстарын тиімді пайдалану.

• Үздіксіз оқу: Басшының өзі біліктілігін арттырып, білім беру саласындағы жаңа трендтерді меңгеруі.

Трансформативті көшбасшылық – мектепті тиімді басқарудың заманауи моделі, ол білім беру сапасын арттыруға, педагогтардың әлеуетін дамытуға және оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал етеді. Мектеп басшысы ортақ мақсаттарды қалыптастыру, инновацияларды енгізу және мектеп мәдениетін нығайту арқылы білім беру ортасын түбегейлі өзгерте алады. Қазақстандағы білім беру реформалары аясында трансформативті көшбасшылық мектептердің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың және жас ұрпақты болашаққа дайындаудың маңызды құралы болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Burns, J. M. (1978). Leadership. Harper & Row.

2. Bass, B. M., & Avolio, B. J. (1994). Improving Organizational Effectiveness through Transformational Leadership. Sage Publications.

3. Darling-Hammond, L. (2017). Teacher education around the world: What can we learn from international practice? European Journal of Teacher Education, 40(3), 291–309.