Білім беру ұйымының атауы:

ШЖҚ «Талғар жоғары медициналық колледжі» МКК

Ұзақ мерзімді жоспарлау тарауы:

1. Тірі организмдердің алуан түрлілігі

1.1 тірі организмдердің әртүрлілігі

Оқытушының аты-жөні:

Есимкулова Шарафат

Күн:

Топ:

Қатысты:

Қатыспады:

Сабақ тақырыбы.

Түр түзілудің механизмі. Түр түзілудің оқшаулаушы механизмі.

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары

ЕБҚ білім алушылары үшін де осы оқу мақсаттары қарастырылады

• Түр, түр түзілу ұғымдарымен танысады.

• Түр түзілудің маңызын түсіндіреді.

Оқыту

нәтижелері

ЕБҚ білім алушылары үшін де осы оқу нәтижелері қарастырылады

• Түр мен популяция ұғымдарына анықтама береді.

• Табиға сұрыпталудың маңызын түсіндіреді.

• Түр түзілу түрлеріне анықтама береді.

Бағалау критерийлері

ЕБҚ білім алушылары үшін де осы бағалау критерийлері қарастырылады

• Түр түзілу процесіне сипаттама береді.

• Конвергенция мен дивергенция айырмашылықтарын жіктейді.

• Аллотропиялық, сипатриялық түр түзілуге сипаттайды.

Түйінді тұжырым

Жүйелер – түр құрылым мен тәртіпті қамтамасыз ететін өзара әрекеттесу немесе өзара тәуелді компоненттер жиынтығы болып табылады.

Пәндік тұжырым

Теңгерім-судың ағзаның ішкі ортасын реттеу қасиеті.

Қоршаған орта-түрге сыртқы және ішкі факторлардың әсері.

Сабақ барысы

Оқытушы әрекеті

Білім алушылар әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

минут

15 мин

Жаңа сабақты бастау 20 мин

Білу

10 мин

Түсіну,

Қолдану

Ұйымдастыру кезеңі:

1.Білім алушылармен амандасу, түгендеу.

2. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру.

«Шаңырақ» әдісі» Оқушылар шеңбер болып, түрлі түсті таспалардың бір ұштарын ұстап тұрады. Мұғалім барлық таспалардың екінші ұшын жинап, жоғары көтереді. Шаңырақ пайда болады

Мақсаты:білім алушыларды ақпараттандыру, назарларын сабаққа аударту,ой қозғау

ЕБҚ :-Екінші топ жергілікті қоғамға бейімделуде қиындықтарға тап болған балалар (қандастар).Білім алушы шеңберде пайдалы ақпарат айтуы тиіс.Ыңғайлы орта қалыптастырамын.

Бағалау критерийлерімен таныстырамын.Білім алушыларға бағалау парақтары таратылады.

Үй тапсырмасын еске түсіру сұрау

«Сұхбат алу» Ортаға үш білім алушылар шақырылады. Екі білім алушылар бір-бірімен тақырып бойынша сұхбат құрады. Үшінші білім алушылар түсінгенін әңгімелейді.

ЕБҚ : ауызша және жазбаша жауаптарын қабылдаймын

«Konstruktortestov» платформасы арқылы білім алушыларға тест тапсырмасын беремін

Жаңа сабақтың тақырыбын ашу

«Атаулар туралы үш сұрақ» әдісі.

Білім алушыларға интерактивті тақтада түр, оның түзілу механизмдері берілген, білім алушылар суреттерге қарап жауап береді.

ЕБҚ educreations-да осы сұрақтарға жауап береді, тапсырманы орындайды.Ыңғайлы орта қалыптастырамын

Жаңа сабақты түсіндіру

Түр түзілудің механизмі. Түр түзілудің оқшаулаушы механизмі.Білім алушылар біле бермейтін қызықты ақпараттармен бөлісемін.

ЕБҚ үшін ақпараттардың жеткізілуін қадағалаймын

«Кестемен жұмыс»

(Жұптық жұмыс)

Кестені тотырғызамын

Мәтін беремін

Дивергенция (лат. divergo — кері шегінемін) деп туыс формалардағы белгілердің ажырауын айтады. Ол табиғатта ұдайы жүретін процесс. Эволюция барысында алғашқы бір түрден бірнеше түрлердің шығуын Ч.Дарвин белгілерінің ажырауы немесе дивергенция деп атады.

Конвергенция (лат. convergo — жақындаймын, ұқсаймын) — табиғи сүрыпталу барысында ұқсас бірдей ортада тіршілік етуге байланысты әртүрлі систематикалық топтарға жататын тірі ағзаларда ұқсас сыртқы белгілердің дамуы байқалады, яғни белгілердің жақындасуы. Белгілердің жақындасуы сыртқы ортаның бірдей жағдайларының әсерінен дамиды.

Оқшаулану - ағзалардың бір-бірімен еркін будандасуының (панмиксия) шектелуі.Оқшаулану панмиксия деңгейін төмендетіп туыстық некелесуді жиілетеді. Ал, бұл гомозиготалылар жиілігін көбейтіп популяция генофондтарының айырмашылықтарын тереңдете түседі. Оқшаулану популяцияаралық генотиптік айырмашылықтардың теңесуіне кедергі келтіріп популяцияларда тіршілік мүмкіншілігі жоғары болып келетін генотиптердің сақталуына, таралуына мүмкіншілік туғызады.Оқшауланудың екі түрі белгілі:географиялық оқшаулану

биологиялық оқшаулану.

https://clck.ru/34hJeT

ЕБҚ үшін қолайлы орта қалыптастырамын.

Білім алушылар оқытушымен амандасады

Мұғалім барлық таспалардың екінші ұшын жинап, жоғары көтереді. Шаңырақ пайда болады

Білім алушылар

Бір-біріне сұрақтар қояды, пікірін толықтырады

Өз ойларымен бөліседі

Білім алушылар тест тапсырмасын орындайды

Білім алушылар сұрақтарға жауап береді.Өз ойларымен бөліседі

1. Түрдің пайда болуы оның дамуы сыртқы орта факторларына және қандай факторларға тәуелді атаңыз

2. Популяцияның регрресске кетуі қалай түсінесіз

3. Түр түзілу механизмдері қалай жүзеге асады деп ойлайсыз?

Сабақты мұқият тыңдау,қажет ақпараттарды дәптерге жазып алу.

• Конвергенция және дивергенция ұғымдарына анықтама беріңіздер

• Оқшаулау неге жүретіндігін түсіндіреді

• Оқшаулау болатын ағзаларды атайды

Мадақтау арқылы жүргізіледі

http://surl.li/hzonz

Дескриптор:(1-5 балл)

• Сұрақтарға нақты жауап беру

• Тақырыпқа байланысты сұрақ қоя білу

• Тесттен жоғары алған 5 білім алушы жоғары бағаланады

Мадақтау арқылы бағаланады

Орындау қадамдары:

• Мұқият тыңдау

• Түсінбеген тұстарын сұрау

Дескриптор(1-15)

• Кестені толтыраыд

• Сұрақтарға жауап береді

• Оқшаулау механизмдерін түсіндіреді

http://surl.li/hzocx

https://clc.ink/4820R3FkU

https://clck.ru/34hHR4

https://clck.ru/34hHxw

https://clck.ru/34hJ6S

Қосымша 1

https://clck.ru/34hJCr

Қосымша 2

https://clck.ru/34hJDp

https://clck.ru/34hJQ7

Қосымша 2

Сабақтың ортасы

минут 25 минут

Түсіну(жеке жұмыс)

ЖҒС тапсырмасы(оқу біліктілігі)

Аллопатриялық түр түзілу

(аллопатрия: гр. allos — басқа, бөтен, patrіs — отан) — бастапқы түрдің оқшау аймақтарында орналасқан бір немесе бірнеше аралас өскіндерінен (популяцияларынан) жаңа түрдің түзілуі. Бұл кезде бір түр ареалы бірнеше бөліктерге бөлініп кетеді. Мыс., Солтүстік Еуразияның қоңыржай климатты орман алқабын алып жатқан інжугүл ареалы мұз басу дәуірінде бірнеше бөліктерге бөлініп кеткен. Қазір бұл өсімдіктің тек жылу сүйгіш түрлері ғана Жерорта теңізі маңында, Кавказда түрлі өскіндер құрып тіршілік етуде. Аллопартиялық түр түзілу түр ареалының кеңеюіне де байланысты болады.

Талдау

Функционалдық сауаттылыққа арналған тапсырма

Түр түзілу

Қазіргі кезде түр түзілу құбылысы дизруптипті (ағылш. dіsrupt – бөлініп кету) сұрыпталу негізінде түсіндіріледі. Америкалық ғалым Э.У. Майр (1904 – 2000) түр түзілудің негізгі 3 қағидасын атайды:

) филетикалық түр түзілу – бастапқы ескі түрдің өзінен бірте-бірте жаңа түр түзіліп, түр санының өзгермеуі. Мысалы, бастапқы А түрден жаңа В түр пайда болады (АВ);

) буданды түр түзілу – бастапқы екі түрдің қосылуынан жаңа бір түрдің пайда болып (АБВ), табиғатта түр санының азаюы;

) дивергентті түр түзілу – бастапқы бір түрден жеке топтардың бөлінуі арқылы екі не одан да көп түрдің пайда болуы (ААБ). Түр түзілу процесі бір түрге жататын организмнің өз ішінде жеке топтардың бірте-бірте бір-бірінен оқшаулануы нәтижесінде жүріп отырады.

ЕБҚ үшін қолайлы орта қалыптастырамын.Тапсырманы ауызша және жазбаша орындай алады.

Функционалдық сауаттылыққа арналған тапсырма

Симпатриялық түр түзілу бастапқы түр ареалының ішінде жүреді. Мұның бірінші жолы- картотиптің тез арада өзгеруіне байланысты (автополиплоидия) жаңа түрдің түзілуі. Өсімдіктерде туыстығы жақын түрлердің хромосома сандары еселеніп келген топтары белгілі. Мысалы, хризантема туысында хромосома саны екі немесе бірнеше рет еселеніп артқан, яғни 9,18,27,36,45,...,90 хромосомалы формалары болады. Сол сияқты темекі және картоп туысының өсімдіктерінде негізгі хромосома саны 12, бірақ табиғатта 24,48,72 хромосомалы формалары кездеседі. Мұндай жағдай түр түзілу автополиплоидия немесе бастапқы ата тектің хромосома санының еселеніп артуына байланысты болады. Қазіргі кезде полиплоидия құбылысы табиғатта көптеп кездеседі, тәжірибе жүзінде де мейоздық бөліну кезіндегі хромосомалардың ажырауын тоқтату арқылы қолдан полиплоидты формалар алынады. Полиплоидты формалар әдетте ірі, мол өнімді және қатаң физикалық-географиялық жағдайларда тіршілік етуге төзімді келеді. Жануарлар арасында бұл құбылыстың айтарлықтай эволюциялық рөлі жоқ.

Симпатриялық түр түзілудің келесі жолы- маусымдық немесе экологиялық оқшаулану нәтижесінде жаңа формалардың қалыптасуы. Табиғатта өсімдіктердің айқын көзге түсетін көптеген маусымдық формалары тіршілік етеді. Мысалы, сылдырмақшөп өсімдігінің ерте гүлдейтін және кеш гүлдейтін формалары бар, олар өзара шағылыса алмайды. Сол сияқты өрістегіш балықтардың жаздық және күздік нәсілдері болады. Олар өзара генетикалық жағынан оқшауланған түр -қосарлы болып табылады.

Экологиялық оқшаулану кезінде қалыптасып келе жатқан формалар арасында әзер байқалатындай ғана морфологиялық айырмашылықтар болуы мүмкін.

https://clck.ru/34hKVY

ЕБҚ үшін қолайлы орта қалыптастырамын.Тапсырманы ауызша және жазбаша орындай алады.

Білім алушылар сұрақтарға жауап береді

• Аллотропиялық түр түзілу ұғымына анықтама береді

• Аллоттропиялық түр түзілуге мысал келтіреді

• Аллотропиялық түр түзілудің маңызы қандай екекндігін атайды

Білім алушылар сұрақтарға жауап береді

• Түр түзілу қағидаларын атаңыз

• Ч.Дарвин зерттеулерін талдаңыз

• Түр мен популяция айырмашылықтарын атаңыз

• Түр түзілудің бейімделу қабілеттерін жіктеңіз

• Түр түзілу түрлерін көрсетіңіз

Білім алушылар сұрақтарға жауап береді

• Түр түзілу топтарының себептерін түсіндіреді

• Симпатриялық т.р түзілуге анықтама береді

• Симпатриялық түр түзілу кезеңдерін сипаттайды

Дескриптор: (5-20)

• Аллотропиялық түр түзілудің маңызын сипаттайды

• Аллотропиялық түр түзілу ерекшеліктеріне тоқталады

• Тапсырмаларға қорытынды жасайды

Дескриптор: (5-30 балл)

• Сұрақтарға жауап береді

• Сұрақтарға нақты жауап береді.

Дескриптор: (5-20 балл)

• Симпатриялық түр түзілуге анықтама береді

• Симпатриялық түр түзілудің маусымдық өзгерістеріне анықтама береді

• Түр түзілу құрылымдарын атайды

https://clck.ru/34hKg5

Қосымша 3

Қосымша 4

https://clck.ru/34hKM8

Сабақтың соңы

Ой толғаныс.10-минут

Қолдану «Топтық жұмыс»

Түр түзілу механизмдеріне SWOT талдау жасайды.

Білім алушылар пікірталасқа қатысады

• Арнайы факттармен ойларын дәлелдейді

• Өз ойларын білдіреді.

Мадақтау арқылы бағаланады

https://clck.ru/34hKmf

Рефлексия

5- минут.

«Таңдау» әдісі» Оқушыларға бес пікір жазылған парақ беріледі. Оқушылар өздерінің сабаққа қатысу деңгейі мен ынтасын білдіретін сөздердің астын сызады.

1.Мен сабақ қызықты / қызықсыз болды деп ойлаймын. 2. Мен сабақта көп нәрсені үйрендім / үйренгенім аз болды. 3. Мен басқаларды мұқият / зейінсіз тыңдадым. 4. Мен пікірсайыстарға жиі / сирек қатыстым. 5.Мен сабақтағы өз жетістіктеріме ризамын / риза емеспін.

Білім алушылар ауызша кері байланыс жасайды

Білім алуышалр мұқият тыңдайды

https://clck.ru/34hKot

Үй

тапсырмасы

5 минут

«Ойлан, жүптас, бөліс» әдісі арқылы тақырыпты оқып, ойланып, топтың ішінде оқушылар өзара бір-біріне түсіндіріп көмек береді.Топқа түсініксіз болған ақпараттарды талдау үшін мұғалім көмек береді

• Білім алушылар топқа түсініксіз болған ақпараттарды талдау үшін мұғалім көмек береді

• Білім алушылар ақпараттарды талдайды.

https://clck.ru/34hK5K

Түр түзілу, жаңа түрдің пайда болуы – өте күрделі әрі ұзақ уақыт аралығын қамтитын эволюциялық процесс. Жаңа түрдің пайда болуын алғаш рет Чарлз Дарвин табиғи сұрыптау тұжырымдамасында ерекше атап көрсетті (1859).эволюциялық процесс

Ол өзінің тұжырымдамасын дивергенция деп атады. Дарвиннің пікірі бойынша кез келген ірі жүйелік топтар (өсімдіктер де, жануарларда да) бастапқы бір ғана ата-тектен пайда болып, олар кейіннен кейбір белгілері арқылы бір-бірінен ажырай бастаған. Мұны монофилетикалық теория деп атайды.

Транспирация-судың өсімдік арқылы қозғалу процесі және оның жапырақтары, сабақтары және гүлдері сияқты өсімдіктің сыртқы мүшелері арқылы булануы. Су өсімдіктің тіршілігі үшін өте маңызды, бірақ тамырдан келетін судың аз ғана бөлігі өсу мен метаболизм қажеттіліктері үшін тікелей пайдаланылады. Қалған 99-99,5% Транспирация арқылы жоғалады. Жапырақ беті стоматалар деп аталатын құрылымдармен жабылған және өсімдіктердің көпшілігінде стоматалардың көп бөлігі жапырақтың төменгі жағында орналасқан. https://clck.ru/YF3Ts

https://clck.ru/34hJYk

Фотосинтез-фотосинтетикалық пигменттердің қатысуымен көрінетін жарықтың энергиясын органикалық заттардың химиялық байланыстарының энергиясына айналдырудың күрделі химиялық процесі https://clck.ru/9cLaR

https://clck.ru/34hJXY

Су ішу ағзаға әр түрлі әсер етеді. Суық су ішу метаболизмді жақсартады және салмақ жоғалтуға көмектеседі. Дене суық H ішкеннен кейін температураны көтеру үшін көп энергия жұмсауға мәжбүр₂O. Бұл сіз көп калория жұмсайтыныңызды білдіреді. Бір зерттеуде, артық салмағы бар жас әйелдерге сегіз апта бойы таңғы ас, түскі және кешкі астан жарты сағат бұрын шамамен 2 кесе суық су ішуге нұсқау берілді. Зерттеудің соңында әйелдер салмақ жоғалтуды, дене салмағының индексінің төмендеуін және дене құрамының көрсеткіштерін жақсартады.Арықтауға көмектеседі

Жеңіл дегидратация көңіл -күй мен энергия деңгейіне теріс әсер етеді. Адам денесінің үштен екісі судан тұрады, сондықтан дененің сусыздануы дененің көптеген қызметтеріне әсер етеді. Зерттеулерде дегидратация шаршаудың, ашудың, шатастықтың жоғарылауымен, көңіл -күйдің бұзылуымен және күш -жігердің төмендеуімен байланысты болды.Шаршағанды басады

Сусыздандыру стрессті тудыратыны белгілі. Шаршау, ашулану, жағымсыз көңіл -күй мен когнитивті мәселелердің бәрі сіз сусызданған кезде артады. Стресстен аулақ болыңыз және күні бойы су ішіңіз. Көңіл күйді көтереді

Су ішу сізге ұзақ уақыт жұмыс істеуге және бұлшықет спазмының алдын алуға көмектеседі. Су ағзадағы буындарды майлауға көмектеседі. Жаттығу кезінде қанша су ішу керектігін білмейсіз бе? Бұл сіздің салмағыңызға, қаншалықты терлегеніңізге, белсенділік деңгейіңізге және ауа райына байланысты әр түрлі факторларға байланысты.Белсенді әрекетке көмектеседі.