Тұтығуды түзету жолдары

МЕКТЕПТЕГІ КОРРЕКЦИЯЛЫҚ-ЛОГОПЕДИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ

Дұрыс сөйлеу адамға жаңа әлемді ашады..

Н.М.КАРАМЗИН.

Толыққанды сөйлеуді қарым-қатынас құралы ретінде қалыптастыру, қоршаған ортаны тануды дамыту, баланың қоғамда бейімделуі мектеп педагогы жұмысының маңызды компоненттерінің бірі болып саналады. Мектепте коррекционды логопедиялық жұмыс балалар контингентінінң ерекшелігін ескере отырып жасалады. Мектеп оқушыларының құрамы өте күрделі.

Біздің мектептің оқушыларының басты контингенті жалпы тіл кемістігі  және оқу мен жазудың бұзылуы бар балалар болып саналады.

Жалпы тіл кемістігі дегеніміз сөйлеу жүйесінің бұзылуы, орталық жүйке жүйесінің немесе сөйлеу аппаратының (алалия, дизартрия, ринолалия) перифериялық бөлімінің шартты органикалық ұтылуы.

Жалпы тіл кемістігі бар балаларда сөйлепойлау қызметінің жетіспеушілігі тілдік білім мен дағды қалыптасуына әсерін тигізеді. Бұл сөйлудің барлық жақтары есту мен интеллект кезінде ауызша және жазбаша формаларының дамудан қалуына әсер етеді. Аталған кемістіктері бар және басқа да жоғары психикалық функциясы бар балалар жақсы оқи алмайды, мектеп бағдарламасын меңгере алмайды, сондықтан жалпы білім  беретін мектептердегі бастауыш сыныпта олардың 50%  үлгермейтіндіктен білімі тежелген категорияға ауыстырылады. Ал егер берілген категориядағы балаларға біздің мектептің мамандары уақытында мамандандырылған көмек көрсеткен жағдайда нәтижесінде олар мекен-жайы бойынша басқа да мектептерде оқи алады.

Сөйлеу паталогиясының әртүрлі түрлеріне олардың коррекциясы мен оқу әдісін таңдауға дифференциалдық жақындауды талап етеді.

Коррекционды логопедиялық жұмысты жоспарлағанда алдымен балалар комплексті тексерілуден өтеді.

Берілген тексерілудің мақсаты – сөйлеу қызметінің бұзылу дәрежесін, психологиялық ерекшеліктерін, денсаулық қалпын, жеке даму жолдарын анықтау.

Сөйлеу қызметі дамымай қалған балалармен жұмыс логопедиялық тексерілуге тоқталады, оқымысты Г.А.Волкованың әдісін пайдаланамыз, ал биылғы жылдан бастап Т.А.Фотекова өңдеген бағаның баллдық-деңгей жүйесі бар сөйлеу қызметін тексеру әдісін қолданамыз. Оқушылармен таңысу олардың жеке іс-қағаздары, медициналық картасы мен анамнезаны қараудан басталады. Олардың өмірлерінде алғаш болған жағдайларды бақылаймыз. Бұл баланың сөйлеу қызметінің жағдайы туралы, мінез-құлқы туралы, эмоционалды сапасы туралы, баланың тәртібі туралы құнды материал аламыз.

Бақылау үшін өте ыңғайлы жағдайлар: сыныпта және серуендегі ойындар, сабақ пен қоңырау уақытындағы қызметі, ата-аналармен кездесу кезіндегі баланың тәртібі. Бұл жағдайларды таңдау қалыпты жағдай емес. Бала ойын қызметінде ойынға беріліп біраз ашылады. Осындай уақытта белсеңді сөйлеу қызметінің жағдайын анықтауға болады.

Содан логопедиялық кабинетте баламен жеке әңгімелесу жүргізіледі. Нәтижесі баланың ауызша мен жазбаша сөйлеуін тексеру журналына және сөйлеу картасын жазады.

Балалардың сөйлеу паталогиясын тереңдете оқу жеке логопедиялық жұмыстың жолдарын нақты салуға, сөйлеу қызметінің дефектісінің қиындығы мен структурасына тәуелді балаларды топшаларға бөлуге,  сөйлеу дамуының динамикасын қарастыруға мүмкіндік береді.

Баланың комплексті тексерілу нәтижесі психолого-методико-педагогикалық консилиум отырысында қаралады, барлық мамандардың жұмысы құрылады, жеке шығару картасы, жеке жоспарлар, коррекциялық бағдарламалар жасалады.

Логопедиялық жұмыстың мазмұны сөйлеу қызметінің ауыр бұзылуы бар балаларға арналған арнайы жалпы білім беретін мектептердің Бағдарламасын ескеріп құрылады. Біздің мектеп оқушыларының мәселелерін ескеріп логопед әдістемелік бірлестігі Т.В.Фильечеваның, Г.В.Чыркинаның, Р.Е.Левинаның, Н.С.Жукованың Е.М.Мастюкованың, Л.С.Волкованың, Н.В.Нищеваның коррекциялық жұмысының жүйесін пайдалана өздерінің бағдарламаларын өңдеді. Сөйлеу қызметі бұзылған балаларға арналған мектепте оқу кезінде балалрға бағдарламалық материалды меңгеру үшін көмектің үш негізі бағыты белгіленеді:

• Толық құнды сөйлеу қызметін қалыптастырғанда олардың арасындағы орындалмай қалған жұмыстарға бағытталып, арнайы әдістер мен қабылдауды пайдалану арқылы барлық сабақтарды өткізу;

• Арнайы логопедиялық жаттығуларды өткізу;

• Сөйлеу тәртібін сақтау.

Сөйлеу бұзылуларының жұмысы бойынша коррекция комплексті жасалады.

Сөйлеу қызметі бұзылған балалар туралы айтып отырғандықтан жеке және фронтальды логопедиялық жаттығулар негізінде қалыптасатын логопед жұмысы басты мәселе болады. Жеке логопедиялық жаттығу логопед-мұғалімге оқу кезінде жеке жақындауды максималды іске асыруға және келесі есептерді шешуге мүмкіндік жасайды:

• Фонематикалық процесстердің толыққанды қалыптасуы;

• Анализ дағдылары мен сөздің дыбыс-буындық синтезінің қалыптасуы;

• Күрделі буын структаралы сөздердің дұрыс дыбысталу дағдыларының қалыптасуы;

• Айтылудың интонациялық ұйымдастырылуы және ритмико-әуендік дағдыларының қалыптасуы;

• Сөздік қорын байыту;

• Сөз тіркестерін пайдалану, сөйлемдегі сөздердің байланысы, әртүрлі синтаксистік конструкцияларының модельдері жолдарымен сөйлеу байланысын грамматикалық рәсімдеуді дамыту.

• Айтылудың байланысының қалыптасу білімі мен дағдыларын қалыптастыру.