Ұлттық рух пен көркемдік әлем: Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер музейіне сапар

Ұлттық рух пен көркемдік әлем: Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер музейіне сапар

Кіріспе

Қазақстанның бейнелеу өнеріне қомақты үлес қосқан Әбілхан Қастеев негізін қалаған музей – ұлттық рух пен мәдениет көзі іспетті. 2025 жылғы 30 мамырда тәжірибелік жұмыс аясында музейге барып, оның экспозицияларындағы өнер және тарихи мән-маңызын зерттедім. Бұл мақалада музейдің негізгі бөлімдері, экспонаттар және олардың эстетикалық-танымдық құндылығы туралы қысқаша баяндап өтемін.

1. Музейдің қалыптасуы мен рөлі

Қастеев музейі 1976 жылы ашылып, қазақстандық көркемсурет жинақтарын ұлт­тық деңгейде сақтаудың негізгі орталығына айналды. Ескі ғимаратта Қастеевтің өз шығармалары мен Жәңгіра Үмбетов, Федр Болкоев сияқты суретшілердің картиналары орналасты, ал жаңа бөлімде ХХ–ХХІ ғасырдағы кескіндеме, графика және заманауи өнер туындылары көрсетіледі. Ғылыми-зерттеу бөлімдері жастар мен мамандарға арналған семинар, шеберхана және көрме форумын ұйымдастырады, мұражай­дың тек сақтау ғана емес, білім орталығы екенін дәлелдейді.

2. «Пейзаж шеберлері» залы

Залдағы алғашқы туындылар – Қастеевтің табиғат көріністері:

• «Алматы маңындағы жазғы таң»: күн сәулесі шалғынды жапқан етіп бейнеленіп, таудың көлеңкелері мен өзеннің сыртызым көрінісі көрерменді тыныштыққа бөлейді.

• «Қарқаралы таулары»: биік шыңдардың күрең тондарындағы композиция қазақ табиғатының сүйпілдек тамыры мен рухани кеңдігін айшықтайды.

Сонымен қатар:

• Ж. Үмбетовтің «Балбалар» (1991) – теріге өрнек бастыру мен «құшкон» техникасын пайдаланып, ұлттық қолөнердің нәзік өрнегін ұсынады.

• Ф. Болкоевтың «Семейдегі Ертіс өзені көпірінің құрылысы» (1934) – кенепте майлы бояумен жұмысшылар мен техника бейнеленіп, индустрияландыру кезеңіндегі қоғамдық-саяси идеологияны жеткізеді.

Бұл зал суреттің көркемдік тілін ұлттық дәстүрмен үйлестіре отырып, өнер мен тарих арасындағы байланысқа көз жеткізуге мүмкіндік береді.

3. «Портрет дәстүрі» залы

Тарихи тұлғалар портреттері ұлттың рухани үнін жеткізеді:

• Қастеевтің «Әл-Фараби туралы ойлар» – философиялық дәстүр мен кітапханалық фон арқылы ақын-ұстаз бейнесіне ерекше құрмет көрсетеді.

• «Ыбырай Алтынсарин портреті» – ұлттық ағартушы идеясын, білімге құштарлықты суреттейді.

Оған қоса тәуелсіздік кезеңіндегі ел қайраткерлері мен мәдениет өкілдерінің бейнелері арқылы қазіргі Қазақстанның рухани-мәдени карта­сы уақытша кеңістікте айқындалады.

4. «Суретшілер мектебі» залы

Мұнда Қастеевтің шәкірттері мен заманауи суретшілердің туындылары жинақталған:

• А. Иханованың «Байқоңырдағы күн батуы» – ғарыш алаңындағы саябыр жайлы сәтті бейнелеп, ұлттық дәстүр мен ғылым арасындағы жарқын үйлесімді көрсетеді.

• «Солтүстік дала» оқу-жаттығу бейнесі арқылы дала кеңдігін және ұлттық табиғат дәстүрін айқындайды.

Қастеев мектебінің сабақтастығын көрсететін Мұратбек Баймұқанов және басқа шәкірттердің жұмыстары ұлттық кескіндеменің жаңғыру жолдарын бейнелейді.

5. «Заман талғамы» залы

Жаңа бөлімде ХХІ ғасырдағы көркем экспонаттар мен цифрлық жобалар ұсынылған:

• К. Ахметовтің «Ұлы дала дыбыстары» – VR-құрылғы арқылы кескінді «микроскопиялық» деңгейде зерделеп, домбыра үні мен дала тынысын цифрлық пішінде ұсынады.

• Заманауи суретшілер Л. Снегер мен Т. Әбдікаримнің деконструкциялық туындылары өткен дәстүр мен қазіргі эстетиканы үйлестірген ізденістерін көрсетеді.

Интерактивті панельдер мен QR-кодтар арқылы көрермен туынды авторы, техникалық және тарихи мәліметтерді үзік-үзік оқи алады.

Қорытынды

Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер музейіне барған тәжірибе– ұлттық өнердің даму жолын толықтай көруге, тарихи-мәдени құндылықтарды зерде­леуге, сондай-ақ заманауи технологиялар арқылы шығарма тілін кеңейтуге мүмкіндік берді. «Пейзаж шеберлері» залындағы табиғат суреттері, «Портрет дәстүрі» залындағы тарихи тұлғалар, «Суретшілер мектебі» мен «Заман талғамы» бөлімдеріндегі экспонаттар көркемдік-рухани сабақтастықтың үлгісін көрсетеді.

Бұл сапар ұлттық рухтың көркемдік тұтастығын, мәдени мұраны сақтау мен жаңғыртудағы музей қызметінің маңызын, сонымен бірге келешектің зерттеу бағыттарын айқындады. Мәдениеттанушы ретінде мен музейде жинаған ақпаратты әрі қарай ғылыми зерттеу, мақалалар мен жобалар әзірлеу үшін пайдалану мақсатым бар. Қастеев музейі – ұлттық өнер мен рухани әлемді оқыту мен тануға, өткен мен қазіргі уақыт арасындағы көпір салуға қызмет ететін қазына.