Ұлы Дала мұрагері – Қазақ халқы қалай қалыптасты 6 сынып

ҰМЖ бөлімі:

Қазақ халқының қалыптасуы

Мектеп

Дмитрий Карбышев атындағы №16 орта мектеп

Күні: 06.03.18ж

Мұғалімнің аты-жөні: Джангагзиева А.Т.

Сынып: 7

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы

Ұлы Дала мұрагері – Қазақ халқы қалай қалыптасты

Оқу мақсаттары

6.1.1.3 – ежелгі және ортағасырлар тарихының оқиғалары арасында байланыс орнату

арқылы қазақ халқы қалыптасуының негізгі кезеңдерді анықтау;

Сабақтың мақсаты

Берілген бөлімде қазақ халқының қалыптасу үрдісінің аяқталуы, «Қазақ», «Алаш» атауларының шығу тегі, жүздердің пайда болу себептері қарастырылады

Бағалау критерийлері

• «Қазақ» атауының шығу тегі туралы бірнеше ғылыми пікірлер жазылған мәтінді оқып сұрақтарға жауап береді, деңгейлік тапсырмаларды орындайды;

• «Қазақ және Алаш терминдерінің шығу тарихы» туралы зерттеу жүргізеді;

• кескін картаға үш жүздің аумағын және шежіре ағашында үш жүз руларын және өз руының қай жүзге кіретінін белгілейді.

Тілдік

мақсаттар

Тілдік дағдылардың төрт қағидасы әртүрлі әрекеттерде қолданылады:

- мәтін бойынша деңгейлік тапсырмалар: тарихи мәтін құрастыру, сызбаны толтыру, суреттермен хабарлама дайындау және мәтіндегі қателерді табу, тұжырымдарды тиісті ұғымдармен толықтыру, сәйкестендіру, картаға түсіру, талдау және т.б. орындайды (тыңдалым - жазылым, оқылым - жазылым, оқылым-айтылым );

- «Қазақ» атауының шығу тегі туралы бірнеше ғылыми пікірлер жазылған мәтінді талқылайды, түсіндіреді (оқылым және айтылым дағдылары)

Пәнге қатысты лексика мен терминология:

- Халық, консолидация, этносаяси бірлестік, этнос, этноним, ұлт, миграция, ассимиляция, қазақ, алаш, жүз, ру, ата - аймақ.

Диалогқа/жазылымға қажетті тіркестер:

- Дерекке сүйене отырып айтсақ ...

- «Қазақ» атауының шығу тегі туралы деректерге тоқталсақ, ...

- Біздің тобымыздың пікірі бойынша...

- Келесі себептер/факторлар әлеуметтік/экономикалық/ саяси/ мәдени болып табылады, себебі, ...

• Бұл оқиға /өзгеріс маңызды болды / айтарлықтай, өйткені…

Құндылықтарды дарыту

- тұлға аралық қарым -қатынасты дамытуға және бағалауға мүмкіндік беретін жұптық және

топтық жұмыстарды қолдану;

- жеке тұлғаның пікірін ескеру және әрбір ойдың құндылығын құрметтеу;

- өз ұлтын, халқын құрметтеу және мақтаныш сезімін қалыптастыру;

Пәнаралық байланыстар

Дүниежүзі тарихы, қазақ әдебиеті, география пәндері

АКТ қолдану дағдылары

• презентациямен және интернет материалдарымен жұмыс барысында, қажетті ақпаратты мұқият тыңдау, іздеу, табу, сұрыптау, анықтау, салыстыру дағдыларын дамыту;

• интерактивті тақтамен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіру

Бастапқы білім

Қазақстан территориясындағы ерте орта ғасырлық мемлекеттердің этникалық құрамын, миграция бағыттарын және қазақ халқының қалыптаса бастау үрдісіне моңғол шапқыншылығың кедергі келтіргенін түсінеді.

Моңғол империясының ыдырауы нәтижесінде құрылған мемлекеттердің саяси картасы мен этникалық құрамын біледі.

Сабақ барысы

Сабақтың кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ресурстар

Сабақтың басы

5 минут

5 минут

- Сынып жаңа тақырыптың «Халық», «Алаш», «Жүз», «Қазақ» негізгі ұғымдары жазылған карточкалармен 4 топқа бөлінеді.

Б. ОЙ ШАҚЫРУ. ТАҚЫРЫПҚА ШЫҒУ

Қола дәуірінен бүгінгі заманымызға дейінгі Қазақстан көрінісі бейнеленген суреттерді көрсете отырып, оқушыларға сұрақтар қою:

1. Суреттен не байқап тұрсыздар?

2. Екі суреттің бір - бірімен қандай байланысы бар?

3. Суреттен қандай ақпарат аламыз?

4. Екі суреттің бір-бірімен тарихи сабақтастығы неде деп ойлайсыздар?

Осы қойылған сұрақтар арқылы жаңа тақырыпқа шығу және сабақтың мақсаттары мен бағалау критерийлерімен таныстыру.

Осыдан кейін сыныпқа өздерінің топ аттарының мәні мен мағынасын таныстыру тапсырылады. Оқушылар алдыңғы сабақтарда алған білімдерін қолданады.

1-топ: ЭТНОС - өз тілі, қалыптасқан мәдениеті,өзіндік ұлттық

мінез-құлқы бар және тұрақты бір аумақта өмір

сүретін халық

2-топ: ХАЛЫҚ - қандай да бір аумақта тұрақты дамыған адамдар

жиынтығы

3-топ: ҰЛТ - белгілі бір аумақта тарихи қалыптасқан бірыңғай тілі,

мәдениеті, психологиясы, ділі (менталитеті), салт-

дәстүрі, шаруашылығы, өмір салты бар халық

4-топ: ҚАЗАҚ- көне түрік тілінде «еркін адамдар»

Т «Өзіңді тап» Ұғымдар мен терминдердің дұрыс мағынасы

(топтық жұмыс)

Дескриптор.

• Ұғымдар мен терминдерді дұрыс мағынасымен сәйкестендіреді

- үлестірмелі материалдар;

суреттер

Түрлі түсті қағаз, фломастер, стикерлер

Сабақтың ортасы

10 минут

5 минут

2 минут

3 минут

5 минут

ТАЛДАУ (саралап оқытуға арналған тапсырма түрлері )

Т. 2-тапсырма. Мәтін бойынша орындалады. Қазақ халқының қалыптасуы ресурсын танысқаннан кейін топтар өздеріне берілген жеке тапсырмаларды орындайды. Бұл деңгейлік тапсырмалар оқушылардың сөйлеу қабілетін және топтық жұмыс дағдыларын білім мен түсініктерін, басқа да тілдік дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Соңында бір-бірін дұрыс жауаптарымен бағалайды.

Этнос тобы. Тарихи мәтін құрастыру

Дескриптор.

• Берілген жазбалардан тарихи мәтін құрастырады

• Кем дегенде 10 сөлем

Халық тобы. Сұрақтарға жауап беріу

1. "Қазақ» сөзі кездескен сөздік қалай аталады?

2. “Қазақ” сөзі кездесетін сөздік қай жылы жазылған?

3. Бұл сөздік қай мемлекетте жазылған ?

4. Бұл сөздікте “қазақ” сөзі қандай мағына береді?

5. «Қазақ» атауы көне түрік тілінде қандай мағына білдіреді?

6. Қазақ хандығының негізін салған сұлтандар ?

7. Қазақ халқының құрамына кірген тайпалар?

Дескриптор.

• Берілген сұрақтарға жауап береді

• Кем дегенде 5 сұраққа жауап беруі керек

Ұлт тобы. Суреттермен хабарлама дайындау

Дескриптор.

• Берілген суреттерден тақырыпқа сай хабарлама дайындайды

• Кем дегенде 7 хабарлама

Қазақ тобы. Мәтіндегі қателерді табу

- "Қазақ" термині туралы ғалымдар арасында бір ғана пікір бар. Бір деректерде "қазақ" атауы туралы "Қазақ» сөзі тұңғыш рет 1242 жылы жазылған араб - француз сөздігінде кездеседі. Бұл сөздікте «қазақ» ұғымы, «сарбаз», «жауынгер» деген мағынада түсіндіріледі.

«Қазақ» атауы көне түрік тілінде «малшылар» деген мағынаны білдіреді.

   Өзбек пен Берке сұлтандар қазақ халқының қалыптасуына, Қазақ хандығының құрылуының негізін салды. Жәнібек пен Керей хан тұсында олардың қоластындағы барлық халық «өзбек» деп атала бастады. Біртіндеп «түрік» атауы, Қазақстан аумағын мекендеген, сыртқы бет - әлпеті, тілі, мәдениеті ұқсас адамдардың  біртұтас біріккен тобын қалыптастырды.

    Қазақ халқының құрамына арғын, найман, дулат, барлас, үйсін, қаңлы, қыпшақ, алшын, монғол, қоңырат, уақ, боржігін, жалайыр, табын, адай және башқұрт басқа да тайпалар кірді. Бұл тайпалардың ортақ тілі – татар тілі болды. Нәсілдік белгілері – монғолоидтық.

Дескриптор.

• Берілген мәтіннен қателерді табады

• Кем дегенде 10 қате табу керек

Т. «Дәлелде» Қазақ тайпаларының бір “халық” болып

қалыптасуын дәлелдеу (топтық жұмыс)

Дескриптор.

• Тарихи кезеңдерде орын алған процестерді жазады

• Кем дегенде 4 процесс жазу керек

М. Халықтың халық болып қалыптасуы үшін қажетті бірнеше шарт бар екенін атап өту:

• халықтың өзіне тән мәдениетінің қалыптасуы;

• халық мекендеген аумағының қалыптасуы;

• өзін бір халықтың өкілі санайтын елдік, халықтық сананың орнығуы;

• халықтың тілінің қалыптасуы;

• халықтың ортақ атауының қалыптасуы;

• халықтың өзіне тән антропологиялық бет пішінінің қалыптасуы.

Т «Сәйкестендір» (топтық жұмыс)

Дескриптор.

• Авторлар мен ғылыми пікірлерді сәйкестендіреді

• Кем дегенде 10 сәйкестік табу керек

Ж. Қорытынды. Бағалау. (жұптық жұмыс)

Б. Тұжырымдардың «қате-дұрыс» екендігін табу

1. Б.з.б.1 мыңжылдық–б.з.б.1 мың жылдықтың басында қазақ жерінде монголоидтық өңді андрон тайпалары өмір сүрген.

2. Қазақ жерінде өмір сүрген-сақ тайпалары,тілі жағынан түркі тілдес болған.

3. Біздің заманымыздың І мың жылдықтың ортасынан бастап Қазақстан аумағының біраз жерін түркі тілді тайпалар мекендеді.

4.  VI ғ. ежелгі түрік мемлекеттері - Түрік, Батыс Түрік қағанаты, Шығыс Түрік, кейінірек Қарлұқ және Оғыз мемлекеттері, Қимақ қағанаты мен Қыпшақ хандығы құрылды. 

5. XI-XII ғ.ғ. Ертістен Еділге (Волгаға) дейінгі ұлан - байтақ жерде

мекендеген түрік тайпалары мен рулары өздерін «қазақтар» деп атаған.

6. Ғалымдардың пікірінше, қазақ халқының құрылуы ХІІІ ғ аяқталған.

7.   ХІV-ХV ғ. алғашқы жартысында Қазақстан аумағын мекендеген

 тайпалар  бір тілде – түрік тілінде сөйледі.

8. Халық дегеніміз - тілі, тұрмыс - тіршілігі, рухани мәдениеті ортақ, бір-бірімен туысқан, сыртқы бет - бейнесі ұқсас, белгілі бір жерде бірлесіп мекендеген адамдар қоғамы.

9. "Қазақ» сөзі тұңғыш рет 1245ж жазылған грек-латын сөздігінде

кездеседі.

10. «Қазақ» атауы көне түрік тілінде «отырықшы» деген мағынаны

білдіреді.

11. Академик В.В.Радлов «Қазақ» сөзінің мағынасы тәуелсіз,ерікті адамдар деп жазады.

12. Қазақ халқының құрамына қимақ, оғыз, сармат, қарлұқ, қарақытай,бұлақ, қайлар және басқа да тайпалар кірді.

Дескриптор.

• Тұжырымдардың «қате-дұрыс» екендігін табу

• Кем дегенде 10 дұрыс жауап табу керек

Таратпа материал

Суреттер

Таратпа материал

Кесте

Суреттер

Кесте

Таратпа тапсырма

Сабақтың соңы

5 минут

Бағалау.

І. Өзін-өзі бағалау

Өқушының аты-жөні:

ІІ. Топтық бағалау.

Таптың атауы:

Рефлексия. Бекіту

1. Мен мынаны білдім ...

2. Маған қызық болғаны ...

3. Маған қиын болғаны ...

СІЗ ӨЗ ШЕЖІРЕҢІЗДІ БІЛЕСІЗ БЕ ?

Ж. Шежіре ағашында өз руының қай жүзге

кіретінін белгілеу (стикер жапсыру)

Бағалау парағы

Бағалау парағы

Шежіре ағашы