Ұлы державалар бәсекелестігі: XXI ғасырдағы АҚШ пен Қытайдың стратегиялары

Тезис

Кіріспе

XXI ғасырда халықаралық қатынастар жүйесінде түбегейлі өзгерістер орын алып жатыр. Бұрынғы биполярлы әлем тәртібі мультиполярлы модельге ауыса бастады. Бұл процесте АҚШ пен Қытайдың арасындағы стратегиялық бәсекелестік ерекше маңызға ие. Бұл екі держава халықаралық саясаттың әртүрлі салаларында – экономика, технология, әскери қуат пен идеологиялық ықпал тұрғысынан белсенді түрде бәсекеге түсіп отыр. Бұл тезисте осы бәсекелестіктің табиғаты, себептері мен салдарлары қарастырылады.

АҚШ-тың XXI ғасырдағы стратегиясы

АҚШ өзінің ғаламдық көшбасшылығын сақтап қалу үшін бірқатар стратегияларды жүзеге асыруда. 2001 жылдан кейін қабылданған Буш доктринасы алдын ала соққы беру қағидатына негізделіп, терроризммен күрес аясында АҚШ-тың халықаралық аренадағы белсенділігін арттырды. Сонымен қатар:

• «Pivot to Asia» стратегиясы — 2011 жылы Обама әкімшілігі ұсынған бұл стратегия АҚШ-тың Азия-Тынық мұхиты аймағындағы ықпалын нығайтуға бағытталды.

• Экономикалық құралдар — АҚШ әлемдік сауда ұйымдары мен трансұлттық корпорациялар арқылы экономикалық үстемдігін сақтауға тырысады.

• Қорғаныс шығындары — Пентагон бюджетінің жоғары болуы АҚШ-тың әлемнің әр түкпірінде әскери базалар ұстауына мүмкіндік береді.

Қытайдың XXI ғасырдағы стратегиясы

Қытай бейбіт өрлеу тұжырымдамасын ұстанып, жұмсақ күш элементтерін пайдалана отырып, өзінің халықаралық беделін арттыруда. Елдің басты стратегиялары:

• «Бір белдеу — бір жол» бастамасы (BRI) — 2013 жылы Си Цзиньпин ұсынған бұл жоба Еуразия кеңістігінде Қытайдың экономикалық ықпалын арттыруға бағытталған.

• Жасанды интеллект, 5G және жоғары технологиялар саласындағы инвестициялар — Қытай болашақтың технологиялық көшбасшысы болуға тырысады.

• Әскери модернизация — Халық-азаттық армиясының қуатын арттыру арқылы Қытай аймақтық державадан ғаламдық деңгейге көтерілуге ұмтылуда.

АҚШ пен Қытай бәсекелестігінің салдары

Екі держава арасындағы шиеленістің бірнеше маңызды салдары бар:

1. Халықаралық ұйымдарға қысым — АҚШ пен Қытай БҰҰ, ДСҰ секілді құрылымдарда ықпал үшін күресуде.

2. Аймақтық тұрақсыздық — Оңтүстік Қытай теңізі, Тайвань мәселесі мен Солтүстік Корея дағдарысы екі ел арасындағы шиеленісті күшейтуде.

3. Технологиялық «қырғи-қабақ соғыс» — TikTok, Huawei, ChatGPT сынды платформалар мен компаниялар бәсекенің негізгі алаңына айналды.

4. Үшінші елдерге қысым — Қазақстан, Үндістан, Еуропа Одағы елдері сияқты елдер екі жақтың да қысымына ұшырауда.

Қорытынды

АҚШ пен Қытай арасындағы бәсекелестік XXI ғасырдың халықаралық тәртібін айқындаушы факторлардың бірі болып отыр. Бұл бәсекелестік тек әскери немесе экономикалық ғана емес, сонымен қатар мәдени, технологиялық және идеологиялық деңгейлерде де жүріп жатыр. Қазақстан сияқты мемлекеттер үшін бұл жағдай жаңа мүмкіндіктермен қатар, жаңа қауіптерді де туындатады. Сондықтан еліміз көпвекторлы сыртқы саясатты жалғастыра отырып, өз ұлттық мүдделерін барынша тиімді қорғауы қажет.