Тексерілд: ДОЖЖО Артық Е.Б

Сабақтың барысы:

Оқу мақсаты: 8.1.1.1

«Әдеби шығарманың жанрына байланысты сюжеттік желілерін, эпилог, прологтарды анықтау»
дегеніміз – оқушы шығарманың жанрын (өлең, толғау, поэма, әңгіме, роман және т.б.),
сондай-ақ оның құрылымдық бөліктерін (басы, дамуы, шарықтау шегі, шешімі, пролог, эпилог) ажыратып, шығарманың мазмұндық желісін түсінуі керек дегенді білдіреді.

Пролог дегеніміз не?

Пролог – әдеби шығарманың бас жағында берілетін кіріспе бөлік.
Онда оқиғаның басталуына себеп болған жағдай, уақыты, ортасы, кейіпкерлердің күйі баяндалады.
Яғни, шығармаға дайындық бөлімі сияқты.

Эпилог дегеніміз не?

Эпилог – шығарманың соңғы бөлімі, яғни оқиға аяқталғаннан кейінгі қорытынды ой айтылады.
Мұнда автор оқиғадан шыққан түйінді, негізгі идеяны, немесе болашаққа ой тастауды көрсетеді.

Махамбет Өтемісұлының «Үш қиян» толғауы бойынша түсіндіру

Жанры: Толғау (лирикалық, философиялық сипаттағы поэзия түрі).

Сюжеттік желісі:

• Басы (пролог): Ақын өткен мен бүгінді салыстырып, елдің бұрынғы жайлы, берекелі тұрмысын еске алады.

«Еділдің бойы ен тоғай,
Ел қондырсам деп едім...»
Мұнда ақынның арман-мұраты, ел қамын ойлаған ойы көрінеді.

• Дамуы: Ел бірлігінің бұзылуы, жердің тарылуы, халықтың күйзелісі сөз болады.

«Еділді тартып алған күн,
Етекке қолды салған күн...»
Бұл тұста халықтың ауыр тағдыры, әлеуметтік теңсіздік бейнеленеді.

• Шарықтау шегі: Ақынның ашу-ызасы мен ел тағдырына деген күйініші күшейеді.
  Ол халықты оятуға, намысын қайрауға шақырады.

• Шешімі (эпилог): Толғау соңында Махамбет елдің еркіндігі мен намысы үшін күреске үндейді, болашақ ұрпаққа ой тастайды.
  Бұл бөлім эпилогтық сипатта, өйткені ақын өткенді еске алып қана қоймай, келешекке тәлім мен өсиет айтады.

Қорытындылай келе:

https://youtu.be/j_S8nevRm88?si=CJBYv76-3n_UvV9J

2-тапсырма

https://youtu.be/CRKOhC6Jbus?si=XHkZn6A5xZxc_PXL

Үш қиян» толғауының қысқаша мазмұнымен танысады, дәптерге жазып алады

3-тапсырма.Өлеңді мәнерлеп оқиды , таспадан тыңдайды. Өлеңге сюжеттік талдау жасайды, идеясын ашады

https://youtu.be/aPltY2zjX8o?si=Djjr-gLiLIUcQyFa

М. Мөңкеұлы «Үш қиян» толғауы

Оқу мақсаты:

8.1.2.1 — әдеби шығарманың идеясы мен пафосын ұлттық мүдде тұрғысынан ашу.

Шығарма мазмұны:

Махамбет «Үш қиян» толғауында туған жердің бұрынғы және қазіргі халін салыстырып, халықтың тағдырына алаңдайды. Ол өткен замандағы еркін өмір мен қазіргі езілген халықтың жағдайын қатар қоя отырып, елдің бірлігін, намысын, азаттығын жоғалтпауды мақсат етеді.

Идеясы:

Толғаудың негізгі идеясы – ел бірлігі мен азаттығын сақтау, халықтың рухын көтеру, жер мен ел тағдырына жауапкершілікпен қарау.

Махамбет елдің еркіндігін, намысын жоғалтқан күйін көріп, соған күйінеді. Ол:

«Еділдің бойы — қанды қиян,
Жайықтың бойы — майлы қиян,
Маңғыстаудың бойы — шаңды қиян...»

— деп, халықтың басына түскен ауыртпалықты, отаршылдықтың зардабын бейнелейді.

Пафосы (көркемдік қуаты):

Толғаудың пафосы — елжандылық, еркіндік пен намысқа үндеу, ұлттық рухты ояту.
Махамбет шығармасында ашу мен қайғы, жігер мен рух, намыс пен үміт қатар өріледі. Ол халқын жерін, тілін, елдігін сақтау жолында күреске шақырады.

Мысалы, ақынның:

«Еділді тартып алғаны —
Етекке қолды салғаны...»
деген жолдарында отаршыл саясаттың кесірі мен соған деген қарсылық, күрескер рух айқын сезіледі.

Ұлттық мүдде тұрғысынан:

• Махамбет толғауы — қазақ халқының азаттығын қорғауға үндейтін ұлттық рухтағы туынды.

• Ақынның ойы — халықтың мүддесімен біте қайнасқан.

• Ол өз дәуіріндегі әділетсіздікке қарсы шыққан ұлт азаттық идеясының жаршысы.

• «Үш қиян» арқылы ол болашақ ұрпаққа жердің, елдің қадірін білуді, бірлікті сақтауды аманат етеді.

Қорытынды:

Махамбет Мөңкеұлының «Үш қиян» толғауы — ұлттық рух пен азаттық идеясын асқақтата жырлаған көркем туынды.
Ақынның пафосы – ерлік пен елдікке үндейтін, ұлттық сананы оятатын рухани күш