ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ПЕДАГОГИКА АКАДЕМИЯСЫ МЕЖДУНАРОДНАЯ АКАДЕМИЯ ПЕДАГОГИКИ

Нагимаева Аманай Мукановна Алматы облысы, Қарасай ауданы, «Л.Н.Толстой атындағы орта мектеп » КММ

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Ыбырай Алтынсарин – тілшілердің тәлімгері

«Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім – мектептің жүрегі»

Ыбырай Алтынсарин

Ыбырай Алтынсарин – қазақ халқының ұлы ағартушысы, жазушы және қоғам қайраткері, оның еңбектері мен жазған шығармалары қазақ тілі мен білім беру ісінің дамуына орасан зор ықпал етті. Ол өз дәуірінде халықты сауаттандыру жолында үлкен еңбек сіңіріп, қазақ халқының болашағын айқын көре білген тұлға болды. Ыбырайдың жазған туындылары, оның оқу-ағарту саласында қолданған әдістемелері қазіргі тіл мамандары үшін баға жетпес мұраға айналды. Осы тұрғыдан алғанда, Ыбырай Алтынсаринді тілшілердің тәлімгері ретінде қарастыру өте орынды. Бұл эсседе біз оның еңбектері арқылы тіл мен білім саласындағы оның рөлін талқылаймыз. Қазақ тілінің дамуы мен оның қолдану аясының кеңеюі қазіргі тілшілердің басты мәселелерінің бірі. Бұл тұрғыда Ыбырай Алтынсариннің еңбектері бізге үлкен үлгі бола алады. Ол өзінің шығармалары арқылы қазақ тілін ғылым мен білімнің тіліне айналдыруға тырысты. Ыбырайдың жазбалары қазақ тілінің байлығын, көркемдігін және оның мүмкіндіктерін көрсете білді. Әсіресе, оның жазған оқулықтары, атап айтқанда «Қазақ хрестоматиясы», қазақ тілінде білім беру жүйесінің негізін қалады. Бұл кітаптарда Ыбырай қазақ балаларына ана тілінде оқудың маңыздылығын түсіндіріп, білімге деген сүйіспеншілікті оятуға тырысты. Ыбырайдың еңбектерінің басты ерекшелігі – оның қарапайым тілде жазылуы және халыққа түсінікті болуы. Ол өз шығармаларында қазақтың күнделікті өмірінен алынған мысалдар мен оқиғаларды пайдаланып, оқырманға ой тастап отырды. Оның «Кел, балалар, оқылық» атты өлеңі қазақ балаларына білімнің маңыздылығын түсіндірудің тамаша мысалы. Бұл өлеңде Ыбырай білім алудың жолдарын қарапайым тілмен жеткізе білді. Оның шығармалары қазақтың ұлттық рухын оятуға және халықты білімге жетелеуге бағытталған. Ыбырай Алтынсариннің әдістемелік тәсілдері мен шығармаларының артықшылықтары көп, бірақ белгілі бір қиындықтар да болған. Ол кезеңде қазақ қоғамында білім алу мүмкіндіктері шектеулі болды, ал Ыбырай өз әдістемелері арқылы бұл шектеулерді жоюға тырысты. Оның оқулықтары мен әдістемелері сол уақыттағы білім жүйесін жетілдіруге үлес қосты. Дегенмен, қазақ қоғамы ол кезде дәстүрлі көзқарастарды ұстанғандықтан, Ыбырайдың жаңашыл идеялары бастапқыда көпшілік тарапынан қолдау таппай, қарсылықтарға ұшыраған кездері де болды. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ПЕДАГОГИКА АКАДЕМИЯСЫ МЕЖДУНАРОДНАЯ АКАДЕМИЯ ПЕДАГОГИКИ Ыбырайдың шығармаларында қолданған тілдік құралдары ерекше шеберлікпен жазылған. Ол қазақ тілінің байлығын көрсетіп қана қоймай, оқырманға оны тиімді әрі түсінікті жеткізді. Мысалы, оның шығармаларында кездесетін нақыл сөздер, мақал-мәтелдер, әңгімелері арқылы қазақ халқының ұлттық ерекшеліктерін де көрсете білді. Ыбырай тіл шеберлігі арқылы білімнің халыққа қалай жеткізілуі керектігін де көрсетті. Ыбырай Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығы оның жеке тәжірибесімен тығыз байланысты. Ол өзі ашқан мектептер арқылы қазақ балаларына білім беруді өзінің басты мақсатына айналдырды. Оның алғашқы қазақ мектебін ашып, онда қазақ балаларына білім беруі – оның әдістемесінің тиімділігін көрсететін айқын мысалдардың бірі. Ол өзінің педагогикалық тәжірибесінде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудағы әдістемелерін жетілдіріп отырды. Ыбырай Алтынсарин қазақ тілін дамытуға зор үлес қосқан тұлға. Оның еңбектері қазіргі заманда да өзекті болып қала береді, өйткені ол қазақ тілінің болашағын алдын ала көре білді. Ыбырайдың жазған оқулықтары мен шығармалары қазақ тілі мен мәдениетінің дамуына және білім беру жүйесінің нығаюына негіз болды. Оны тілшілердің тәлімгері деп атауға толық негіз бар деп ойлаймын, себебі оның еңбектері бүгінгі таңда да педагогтарға үлкен үлгі болып отыр. Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.https://www.bing.com/search?pglt=41&q=%D1%8B%D1%8E%D1%8B%D1%80 %D1%8B%D0%B0%D0%B9+%D0%B0%D0%BB%D1%82%D1%8B%D0%BD% D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BD+%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D0 %B0%D0%BB%D0%B0&cvid 2. Ы.Алтынсарин өмірі мен шығармашылығы — Ulagat