Орындаған;Әбілқасым Зарина

Эссе

Ыбырай Алтынсариннің “Кел, балалар, оқылық!” өлеңіне талдау

Кіріспе

Қазақ публицистикасының дамуына үлкен үлес қосқан тұлғалардың бірі — Ыбырай Алтынсарин. Оның шығармашылығы ұлттық білім мен ағартушылықтың қалыптасуына зор әсер етті. Ыбырай Алтынсарин тек ақын емес, сонымен қатар қоғам қайраткері, ағартушы педагог ретінде де қазақ халқының санасын оятуға, жастарды білім алуға шақыруға күш салды. Оның шығармалары ұлттық тәлім-тәрбие мен халықты білімге ынталандыруға бағытталған. Ыбырай Алтынсариннің өлеңдері, әсіресе, оның балаларға арнап жазған туындылары, қазақ қоғамының оқу-ағарту саласындағы мәселелерді көтерді. Олардың бірі — “Кел, балалар, оқылық!” өлеңі. Бұл туындыда ол балаларды оқу мен білімге шақырып, олардың келешегіне бағыт беретін маңызды өсиеттер қалдырды.

Негізгі бөлім

Ыбырай Алтынсариннің «Кел, балалар, оқылық!» өлеңі – тек ағартушылыққа шақыру ғана емес, терең философиялық мәнге ие шығарма. Ақын білім мен ғылымды жай ғана қажеттілік ретінде емес, адам өмірінің негізгі мәні, оның рухани кемелденуінің жолы ретінде сипаттайды. Өлеңнің әрбір жолында адамның өмірлік мақсаты, дамуы, қоғамдағы орны туралы тұспалды ойлар бар.

«Бір Аллаға сыйынып,

Кел, балалар, оқылық!»

Бұл жолдарда Ыбырай Алтынсарин білімді тек материалдық қажеттілік емес, рухани қажеттілік ретінде көрсетеді. «Бір Аллаға сыйынып» деп басталуы тегін емес. Ақын мұнда Алланы еске алу арқылы білімнің қасиеттілігін көрсетеді. Бұл білімнің адамның өміріне мән беретін, оны нұрландыратын құндылық екенін білдіреді.

«Кел, балалар, оқылық!» – Бұл жай ғана шақыру емес, бұл болашаққа ашылған есік. Ақын балаларды оқуға шақыру арқылы оларды жаңа өмірге, жаңа әлемге қадам басуға үндеп отыр. Мұндағы «кел» сөзі – білім жолына кір деген мағынада қолданылып тұр.

«Оқығанды көңілге

Ықыласпен тоқылық.»

Ақын білімді жай ғана жаттап алу емес, оны жүрекпен қабылдау керек екенін ескертеді. Мұндағы «көңілге тоқу» – білімді ішкі түйсікпен сезіну, оны терең түсіну деген мағынаны білдіреді. Білімді тек есте сақтау емес, оны санамен ұғыну маңызды.

«Оқысаңыз, балалар,

Шамнан шырақ жағылар.»

Бұл жолдардағы «шам» мен «шырақ» – білімнің символы. Ақын білімді қараңғыда жол көрсететін шамға теңейді. Бұл жерде үлкен философиялық астар жатыр:

«Шам» – білім алудың бастамасы, алғашқы жарық.

«Шырақ» – терең білім, адамның өмірін нұрландыратын, жол көрсететін күш.Басқаша айтқанда, адамның ішіндегі надандық қараңғылығын білім сәулесі жойып, оны жаңа, жарқын өмірге жетелейді.

«Тілегенің алдыңнан

Іздемей-ақ табылар.»

Мұнда ақын білімнің шынайы құндылығын көрсетеді. Егер адам білімді жүрегімен қабылдаса, ол ешқашан өмірде адаспайды. «Тілегенің алдыңнан» деген тіркес адамның еңбегін, табандылығын білдіреді. Яғни, білім ізденіс пен еңбектің нәтижесінде өздігінен келеді.Бұл жердегі терең мағына – адам білімді сырттан күтпей, өз еңбегімен, өз еркімен алуы керек. Егер адам оқуға ынталы болса, оған барлық мүмкіндіктер ашылады.

Ыбырай Алтынсарин бұл өлеңінде тек балаларға емес, бүкіл қоғамға үндеу жасап отыр. Оның әрбір жолы қазақ халқының болашағына қатысты үлкен ойларға жетелейді.Білім – адамның жарығы, бағыт берушісі, құтқарушысы. Сондықтан бұл өлең әрбір ұрпақ үшін өзекті болып қала береді.

Ыбырай Алтынсариннің «Кел, балалар, оқылық!» өлеңі XIX ғасырда да, қазіргі заманда да өз маңызын жоймаған шығармалардың бірі. Ақын білімді тек жеке жетістік емес, халықтың дамуы үшін шешуші құрал ретінде қарастырады.

Өлең жазылған кезеңде қазақ қоғамында сауатсыздық кең таралған еді. Алтынсарин білімді надандық қараңғылығынан шығаратын жарық деп көрсетіп, халықты өркениетке жетелейтін күш ретінде бағалады. Ол заман үшін оқу жаңа кәсіптерді игеріп, ұлттың болашағын сақтау жолы болды.

Бүгінде білім – ғылым мен технологияның қозғаушы күші. Ақынның «Оқысаңыз, шамнан шырақ жағылар» деген жолдары қазіргі ақпараттық дәуірде де өзекті. ХХІ ғасырда білім бәсекеге қабілетті болудың, экономикалық және рухани дамудың негізі болып қала береді.

Қорытынды:

«Кел, балалар, оқылық!» – бұл жай ғана балаларға арналған өлең емес, бұл қазақ қоғамының даму жолын көрсететін, оның болашағын айқындайтын рухани бағдар. Өлеңде білімнің материалдық, рухани және әлеуметтік маңыздылығы ерекше айқындалады.Өлеңнің басты философиялық мәні – білім алу әрбір адамның өміріндегі жарық, ол болашаққа жол ашады. Алтынсариннің бұл үндеуі әр дәуірдің ұрпағына арналған және бүгін де өз құндылығын сақтап отыр.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі;

1) https://abai.kz/post/38322

2) https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%AB%D0%B1%D1%8B%D1%80%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BD

3) https://altynsarin.rnpb.kz/altynsarin-adebi-kyzmet/altynsarin-publicistika-kk