БІЛІМГЕ ҰМТЫЛЫС ПЕН РУХАНИ ТӘРБИЕ ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИННІҢ ҮЛГІСІ

Сейилханова Нуршат Саришановна

Маңғыстау облысының білім басқармасының

Бейнеу ауданы бойынша білім бөлімінің

«Ә.Жанкелдин атындағы жапы білім беретін

мектеп» КММ-нің тарих,құқық пәнінің

мұғалімі

Аннотация

Ыбырай Алтынсарин – қазақ халқының ағартушысы, педагогі және жазушысы, оның еңбектері білімге ұмтылу мен рухани тәрбиенің маңыздылығын насихаттауға негізделген. Ол қазақ даласында алғашқы мектептер ашып, білімнің жарық сәулесі арқылы халықты өркениетке жетелеуге күш салды. Оның шығармаларында адалдық, еңбекқорлық, адамгершілік және ғылым-білімге деген құштарлық терең көрініс тапқан. Бұл мақалада Ыбырай Алтынсариннің оқу-ағарту саласындағы рөлі мен оның рухани-адамгершілік тәрбиеге қосқан үлесі талданады.

Ыбырай Алтынсарин – қазақ даласындағы білім мен рухани тәрбиенің негізін қалаушылардың бірі. Ол халықты білімге жетелеуді басты мақсат етіп, мектептер ашып, оқу құралдарын жазды. Алтынсарин еңбектерінде адамгершілік, адалдық, еңбекқорлық сияқты қасиеттерді насихаттай отырып, білім мен рухани тәрбиенің тығыз байланысын көрсетті. Оның шығармалары жас ұрпақтың сана-сезімін оятып, оларды ізгілікке, еңбекке баулыды. «Кел, балалар, оқылық!» өлеңі арқылы ол білімнің маңыздылығын ерекше атап өтті. Сонымен қатар, «Бай баласы мен жарлы баласы» сияқты әңгімелері арқылы әділдік пен еңбектің қадірін көрсетті. Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық мұрасы бүгінгі күнге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ. Оның идеялары қазіргі заманғы білім беру мен рухани тәрбиенің негізі болып қала береді.

Annotation

Yyrai Altynsarin – kazak khalkynn agartushysy, pedagogi zhane zhazushysy, onyn yenbekteri bilimge umtylu men rukhani tarbienin manyzdylygyn nasihattauga negizdelgen. Ol kazak dalasinda algashky mektepter ashyp, bilimnin zharyk saulesi arkyly halykty orkenietke zheteleuge kush saldy. Onyn shygarmalarynda adaldyk, enbek korlyk, adamgershilik zhane gylym-bilimge degen kushtarlyk teren korinis tapkan. Bulkalada Ybyray Altynsarinnin oku-agart salasyndagi roli men onyn rukhani-adamgershilik tarbiege koskan ulesi taldanady. Yyrai Altynsarin – kazak dalasyndagi bilim men rukhani tarbienin negizin kalaushylardyn biri. Ol halykty bilimge zheteleudi basty maksat etip, mektepter ashyp, oku kuraldaryn zhazdy. Altynsarin enbekterinde adamgershilik, adaldyk, enbekkorlyk siyakty kasietterdi nasihattai otyryp, bilim men rukhani tarbienin tigyz baylanysyn korsetti. They are shygarmalary zhas urpaktyn sana-sezimin oyatyp, olardi izgilikke, enbekke baulydy. "Kel, balalar, okylyk!" oleni arkyly ol bilimnin manyzdylygyn er

Кіріспе:

Ыбырай Алтынсарин – қазақ халқының рухани және ағартушылық тарихында ерекше орын алатын ұлы тұлға. Оның еңбектері тек білім беру саласының негізін қалаумен ғана шектелмей, қазақ қоғамын рухани жаңғыртуда да маңызды рөл атқарды.

Ыбырай Алтынсарин – қазақ халқының ағартушысы, педагогикалық ойдың негізін қалаушы, әрі рухани тәрбиеші. Ол білім беру мен рухани тәрбиенің өзара үйлесімін қалыптастырып, қазақ қоғамын жаңғыртудың іргетасын қалады. Ыбырайдың өмірі мен шығармашылығы ұлт болашағы үшін білім мен тәрбиенің қаншалықты маңызды екенін көрсететін жарқын үлгі.

Ыбырай Алтынсариннің өмір жолы

Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы Қостанай облысында дүниеге келді. Жас кезінен білімге құштар болып өскен Ыбырай Орынбордағы орыс-қазақ мектебінде оқыды. Бұл мектепте алған білімі оның ағартушылық қызметінің негізін қалады. Ол Торғай өңірінде қазақ балаларына арналған мектеп ашып, білімге жол ашты. Бұл мектептің ерекшелігі – онда қазақ балаларына ана тілінде білім берілуімен қатар, рухани-адамгершілік тәрбиеге баса назар аударылды.

Білімге ұмтылыс: Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық қызметі

Ыбырай Алтынсарин қазақ қоғамында білімнің маңыздылығын түсініп, елді сауаттандыру жолында еңбек етті. Оның білім беру саласындағы негізгі жетістіктері:

1. Мектеп ашу: Ыбырай 1864 жылы Торғай қаласында алғашқы қазақ мектебін ашты. Кейінірек Қостанай, Ақтөбе, Ырғыз сияқты аймақтарда мектептер ашуға атсалысты.

2. Оқулықтар жазу: Ол қазақ балаларына арналған «Қазақ хрестоматиясы» оқулығын жазды. Бұл кітап балалардың білімін жетілдірумен қатар, рухани құндылықтарды сіңіруге бағытталған.

3. Мұғалімдер даярлау: Ыбырай ұстаздарды оқыту ісіне ерекше мән берді. Оның пікірінше, білікті ұстаздар ғана балалардың санасына білім мен тәрбиені сіңіре алады.

Рухани тәрбие: Ыбырай Алтынсариннің құндылықтары

Ыбырай Алтынсарин білім берумен қатар, рухани тәрбиені басты орынға қойды. Ол баланы тек сауатты етіп қана қоймай, оны адамгершілікке, еңбекқорлыққа және ізгілікке баулуды мақсат етті. Оның шығармаларында рухани құндылықтар айқын көрінеді:

Адамгершілікке шақыру: Ыбырай «Асыл шөп», «Бай баласы мен жарлы баласы» секілді шығармалары арқылы адалдық пен шыншылдықты насихаттады.

Еңбекқорлықты дәріптеу: «Өнер-білім бар жұрттар» өлеңінде білімге ұмтылған халықтардың жетістіктерін мысалға келтіріп, еңбексіз жетістікке жету мүмкін еместігін көрсетті.

Білім мен діннің үйлесімі: Ыбырай исламның гуманистік қағидаларын дәріптеп, оны біліммен ұштастырды. Оның «Мұсылмандық тұтқасы» еңбегі рухани тәрбиенің айқын үлгісі болды.

Ыбырай Алтынсариннің білім беру мен тәрбиедегі әдістерін қазіргі білім жүйесімен байланыстыру – оның мұрасын жаңғыртудың тиімді жолы. Бұл байланыс бірнеше аспектілер арқылы көрінеді:

Ыбырай Алтынсариннің педагогикасы мен ХХІ ғасырдағы білім беру жүйесін үйлестіру үшін бірнеше креативті идеяны қарастыруға болады. Алтынсариннің еңбектерінде негізгі орын алған құндылықтар мен әдістерді қазіргі заманғы технологиялармен және білім беру тәсілдерімен біріктіру қажет.

1. Цифрлық платформалар арқылы ұлттық мұраларды насихаттау

Алтынсариннің «Қазақ хрестоматиясы» сияқты шығармаларын негізге алып, интерактивті білім беру платформасын жасау. Мысалы:

Мультимедиа материалдары: Ыбырайдың өлеңдері, әңгімелері бойынша анимациялар жасау.

Ойын форматындағы оқыту: Оның еңбектеріне негізделген квесттер, викториналар мен логикалық тапсырмалар.

2. Құндылықтар негізінде тәрбие беру

Алтынсарин балалардың адалдық, еңбекқорлық, білімге құштарлық сияқты қасиеттерін дамытуға ерекше көңіл бөлді.

Қазіргі уақытта бұл құндылықтарды Soft Skills ретінде оқытуға болады.

Мектеп бағдарламасына оның шығармаларынан үзінділерді енгізу арқылы баланы қоғамға қызмет етуге және өзін-өзі дамытуға ынталандыру.

3. STEAM-пен үйлестіру

Алтынсарин білімнің әмбебаптығына ерекше мән берген. ХХІ ғасырда STEAM (Science, Technology, Engineering, Art, Math) тәсілдерін оның идеяларымен үйлестіруге болады.

Ыбырайдың ауыл шаруашылығы мен қолөнерді дамыту идеяларын жасыл технологиялар немесе робототехника сабақтарында қолдану.

Жергілікті табиғат пен экологияны зерттеу арқылы балаларға практикалық білім беру.

4. Дуалды білім беру жүйесі

Алтынсариннің кәсіби білім беру идеясын қазіргі заманға бейімдеп, ауыл мектептерінде дуалды білім беру жүйесін дамыту:

Мысалы, оқушыларды өндірістік практикаларға тарта отырып, нақты дағдыларға үйрету.

5. Мультимәдени білім беру ортасы

Ыбырайдың ұлттар арасындағы өзара түсіністікке негізделген идеяларын ескере отырып, қазіргі білім беру процесіне этно-мәдени компоненттерді қосу:

Бір мектеп ішінде қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде оқыту бағдарламаларын үйлестіру.

Ұлттық мәдени мұралар бойынша сыныпаралық жобалар ұйымдастыру.

6. Қазіргі заманғы мотивациялық әдістер

Ыбырай балалардың білімге деген құштарлығын оятуға ерекше көңіл бөлді. Осы мақсатта:

Геймификация: Ыбырайдың шығармаларын QR-кодтар арқылы танымдық ойындарға қосу.

Менторлық бағдарлама: Алтынсариннің әдістемелері негізінде педагогтарға арналған заманауи тренингтер ұйымдастыру.

Бұл идеялар қазіргі заманның технологиялық мүмкіндіктерін Алтынсариннің педагогикалық қағидаларымен біріктіре отырып, балаларға білім алуға деген шынайы қызығушылықты оятуға көмектеседі.

Қазіргі заманғы қоғамда білім мен рухани тәрбиенің үйлесімді дамуы – басты мәселелердің бірі. Ғылым мен технология дамыған заманда адамзаттың материалдық жетістіктерімен қатар, рухани құндылықтарды сақтап, ұрпақ тәрбиесіне баса назар аудару маңызды. Осы тұрғыда қазақ ағартушысы Ыбырай Алтынсариннің идеялары ерекше мәнге ие.

Оның ағартушылық еңбектері білім алудың маңыздылығын ғана емес, сонымен қатар адамгершілік, еңбекқорлық, әділдік, мейірімділік сияқты қасиеттерді дамытуды көздейді. Қазіргі білім беру жүйесінде рухани-адамгершілік тәрбие мәселесі өзекті болып отырғандықтан, Алтынсариннің педагогикалық көзқарастарын зерттеу әрі оны бүгінгі білім беру жүйесіне бейімдеу – маңызды міндет.

Зерттеу нәтижелері ұлттық тәрбие мен білім беру үрдістерін жетілдіруге, жас ұрпақтың саналы азамат болып қалыптасуына ықпал ете алады. Осы себепті Ыбырай Алтынсариннің білім мен рухани тәрбие туралы идеяларын зерттеу өзектілігін жоғалтпай, керісінше, қазіргі қоғамда жаңа қырынан бағаланады.

Қорытынды

Ыбырай Алтынсариннің білім мен рухани тәрбие саласындағы еңбектері – қазақ халқының мәдени және рухани өркендеуінің айқын үлгісі. Ол білім арқылы адам санасын жаңғыртып, рухани құндылықтар арқылы қоғамның негізін қалады. Ыбырайдың идеялары қазіргі уақытта да өз өзектілігін сақтап, жас ұрпақты тәрбиелеуде маңызды рөл атқарады. Оның өмірі мен шығармашылығы – білімге ұмтылыс пен рухани тәрбиенің үлгісі ретінде мәңгілік мұра болып қалады.

Ыбырай Алтынсариннің білім мен тәрбиедегі ұстанымдары – қазіргі заманға сай қайта жандануға лайық қазына. Оның идеясын заман талабына бейімдеу арқылы біз білім мен тәрбие жүйесін жаңа деңгейге көтере аламыз.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Ы.Алтынсарин Уикипедия

2. Алтынсарин, Ы. Шығармалар жинағы: үш томдық. – Алматы: Ғылым, 1975–1978.

3. Дербісәлин, Ә. Ыбырай (Ибраһим) Алтынсарин: деректі баян. – Алматы: Арда, 2005. – 216 б.

4. Ғаламтор желілерінен қосымша мтериалдар