Зертханалық жұмыстар 10- сынып биология (ҚГБ)

№ 1. Зертханалық жұмыс «Нәруыздардың құрылымына әр түрлі жағдайлардың әсері. 269-бет

Мақсаты: түрлі жағдайлардың нәруыздар құрылымына әсерін зерттеу.

Құрал-жабдықтар: 1.сынақ сынауықтарының (пробирка) жиынтығы. 2. концентрлі сілті. 3. концентрлі қышқыл (сірке, азот, күкірт немесе тұз) 4. крахмал. 5. термостат. 6. қыздырғыш. 7.йод ерітіндісі (дәріханалық)

Жұмыс барысы

• 5 сынақ сынауығын сілекеймен толтырыңдар.

• 1-сынақ сынауығын ешқандай өзгеріссіз, 37-40 градус температурада термостатқа салып қойыңдар.

• 2-сынақ сынауығын қайнағанға дейін ашық отта қыздырып, содан соң салқындағанға дейін тұғырда (штатив) қалдырыңдар.

• 3-сынақ сынауығына бірнеше тамшы концентрлі сілтіні (құрғақ күйіндегі NaOH немесе KOH алуға болады) тамызып, оны шыны таяқшамен араластырыңдар.

• 4-сынақ сынауығына бірнеше тамшы концентрлі қышқыл (әртүрлі 2 сынақ сынауығына, мысалы, сірке және азот қышқылдарын алуға болады) ерітіндісін тамызып, оны шыны таяқшамен араластырыңдар.

• 5 сынақ сынауығын сілекеймен толтырыңдар.

• 1-сынақ сынауығын ешқандай өзгеріссіз, 37-40 градус температурада термостатқа салып қойыңдар.

• 2-сынақ сынауығын қайнағанға дейін ашық отта қыздырып, содан соң салқындағанға дейін тұғырда (штатив) қалдырыңдар.

• 3-сынақ сынауығына бірнеше тамшы концентрлі сілтіні (құрғақ күйіндегі NaOH немесе KOH алуға болады) тамызып, оны шыны таяқшамен араластырыңдар.

• 4-сынақ сынауығына бірнеше тамшы концентрлі қышқыл (әртүрлі 2 сынақ сынауығына, мысалы, сірке және азот қышқылдарын алуға болады) ерітіндісін тамызып, оны шыны таяқшамен араластырыңдар.

Қорытынды кестесі

№2. Зертханалық жұмыс «Биологиялық нысандарда нәруыздың болуын анықтау» 270-бет.

Мақсаты: «Биологиялық нысандардағынәруыздын болуын анықтау»

Құрал-жабдықтар: 1. Сынақ сынауыктарының жиынтығы. 2. Жұмыртқа нәруызы. 3. Желатин (ерітіндісі). 4. Казеин (ерітіндісі). 5. Сахарозаның ерітіндісі. 6. Реактивтер: 10% натрий гидроксидінің ерітіндісі;1% мыс сульфатының массалық үлесі бар ерітінді.

Жұмыс барысы:

1. Бес сынак сынауығына мына заттарды салындар: 1) cy; 2) жумыртканаруызы; 3) желатин ерiтiндiсi; 4) казеин ерiтiндiсi; 5) сахароза ерітіндісі.

2. Әр шыны түтікке 2 мл-ден 10% натрий гидроксидінің ерітіндісін және 5-6 тамшы 1% мыс сульфатынын массалык улесi бар ерітіндісінкосындар.

3. Әрбір сынауыктардағы қоспаны шыны таяқшамен араластырындарнемесе шайкандар.

4. Түсі өзгергенше сынауықтарды 10 минут белме температурасында калдырыңдар.Егер ерітіндінің түсі өзгермесе, оларга 1 мл 1% мыс сульфатының массалык улесi бар ерiтiндiсiн косындар.

Бақылаудан алынған нәтижелердi кестеге толтырындар.

Қорытынды жазба:

Түстің қарқындылығы ерітіндідегі нәруыздың мөлшеріне байланысты болатынын ескеріңдер. Бұл осы реакция нәруызды сандық бағалау үшін пайдалануға мүмкіндік береді. Ерітіндінің түсі полипептидтік тізбектің ұзындығына байланысты. Нәруыздар көгілдір-күлгін түсті болады; олардың гидролизінің нәтижесінде түзілген заттар (поли- және олигопептидтер)- қызыл немесе қызғылт түсті.

Зерттелген үлгілердегі нәруыздың құрамы туралы қорытынды жасаңдар.

№3.Зертханалық жұмыс "Жасуша мембранасына әртүрлі жағдайлардың әсері»

271-бет.

Мақсаты: Жасуша мембранасына әртүрлі жағдайлардың әсерінаныктау.

Құрал-жабдықтар: 1. Сынак сынауықтарының жиынтығы (6 дана).2. Концентрлi негiз. 3. Концентрлі кышкыл (сірке, азот, күкірт неме-се туз). 4. NaCl тұзының 70-80% концентрлі ерітіндісі. 5. Қыздырғыш.6. Дистилденген су. 7. Физиологиялық ерітінді (0,9% концентрлі NaCl).8. Жануарлардың немесе адам қанының үлгілері.

Жұмыс барысы:

1. Сынақ сынауықтарының 1/4 бөлігіне дейін физиологиялық ерітінді,сынауықтардың 1/4 бөлігіне қан құйыңдар.2. Каны бар препаратты микроскоппен карап, жасушанын калай өзге-ретініне көңіл бөліңдер.3. Бір сынауықты өзгеріссіз қалдырындар.4. Екінші сынауыкты кайнаганға дейін отта кыздырындар.Қалған 4 сынак сынауығының 1/3 бөлігіне дейін төмендегі ерітінді-лердi:концентрлі негiз;концентрлi кышкыл (күкірт);концентрлі 70-80% NaCl-ның тұзды ерітіндісін;дистилденген суды бiртiндеп куйындар.5. Сынак сынауықтарындағы ерiтiндiлердi 7-10 минутка калдырыңдар(кан жасушаларымен өзара әрекеттесуін қамтамасыз етіңдер).6. Әрбір сынауықтың ішіндегі заттарды микроскопиялап, алынганнәтижелердi кестеге жазындар.

7. Алынған нәтижелердi түсiндiрiндер. Әртүрлі жағдайлардынжасушаларға және олардың жай-күйiне әсері туралы тұжырымдаржасандар. Сыртқы ортаның әсерінен жасушаның мөлшері және пiшiнiнiңөзгеруі онын мембранасының өзгеруiнсiз жүруі мүмкін емес екендігін дәлелдендер.

№4.Зертханалық жұмыс "Жасушаның беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасын анықтау« 272-бет.

Мақсаты: эритроциттердi мысалға келтiрiп, беттік ауданнын жасушакөлеміне әсер ету катынасынын мәнiн есептеп үйрену. Беттік ауданныңжасуша көлемiне және пiшiнiне қатынасынын байланысын анықтау.

Құрал-жабдыктар: 1. Окулык. 2. Циркуль немесе сызуға керек құралдар жинағы. 3. Калькулятор.

Жұмыс барысы :

1. Берілген дерекпен танысындар.Беттік ауданның көлемге катынасы әртүрлі факторларга байланыстыболатыны белгілі. Ғалымдар эритроциттердің көлемінің беттік ауданынакатынасынын өзгеруі олардың мөлшеріне байланысты болатынын зерттеді.Эритроциттердің орташа көлемі 87 микронз, ал онын ауданы 120-130 ми-крон, екені белгiлi. Бiрак кейбiр патологиялар (анемия) кезiнде микроци-тоз деп аталатын ұсак эритроциттер немесе мегацитоз деп аталатын өте iрiэритроциттер кездеседі.

2. Эритроциттердің ауданы мен көлемінің бірнеше мәндерінкарастырындар.

3. Жасушалар мөлшерінің өзгеруі олардың қасиеттерін қалай өзгертетіні туралы қорытынды жасандар.

Қорытынды :

№5.Зертханалық жұмыс "Вариациялық қатар мен қисыққа құрылған модификациялық өзгергіштікті зерттеу« 273-бет.

Мақсаты: тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын өзгергіштікті аныктау. Вариация катарын құрып үйрену.

Құрал-жабдықтар: 1. Ағаштың бір бұтағынан алынған жапырақтар.2. Лавршие жапырағы (ен кем дегенде 100 дана). Лавршие жапырағын алдын ала уйден өлшеп келеді, алынган нәтижелерді дәптерге жазады.

Қорытынды:

М

• Геномдык мутацияны оқып білу

• 1. Гендік мутация типтерін аныктандар:

• Мутантты емес ген - жабайы типтiн табиғи аллелi:ТАЦ-ААА-ГАТ-АЦЦ-ГЦЦ-ЦГА-ТГЦ-АЦТ Модельдеу бойынша тапсырманы орындауды бастау үшін генетикалык коджане онын касиеттері туралы материалды еске түсiрiндер. Мынадай сұрактарға жауап берiндер.1. Бул генде канша триплет бар? Осы геннiн нуклеотидтерi мен триплеттеріннемiрлендер.2. Бул нәруызда аминқышқылынын кандай мөлшері болатынын болжандар.3. Генетикалык код кестесін пайдаланып, осы нәруыздағы аминкышкылының дұрыс ретін көрсетіндер.4. Генетикалык код кестесін пайдаланған соц, нәруыздагы аминқышкылдарынын мөлшері туралы көзқарастарың өзгерді ме?

Мынадай гендiк-нүктелік мутациялардын моделiн жасандар:

1) 5 нуклеотидті Т-ға ауыстыру:

2) 12 нуклеотидті Т-ға ауыстыру:

3) 13 нуклеотидті Т-га ауыстыру;

4) 2 нуклеотидті Т-ға ауыстыру.

5) 4 нуклеотидтiн жойылуы;

6) 4 нуклеотидтiн екi еселенуі.

Берілген сұрақтарға жауап беріндер. Моделiн жасаган мутациялар кандай типке жатады?- Олар бір-бiрiнен мәні және жүрген өзгерістер типі бойынша айырмашылық жасай ма?- Осы мутациялардын аркайсысынын кандай салдары болуы мүмкін?Салдары калай айырмашылық жасайды? П. Хромосомалык мутация типтерін анықтаңдар.Мутантты емес хромосома болiктерi агылшын әрпiмен, ал центромерасы(бірінші реттік керілу) - болып белгiленетiн бастапкы хромосома:SFDWRHJY.LNVZ

Модельдеу бойынша тапсырманы орындауды бастау үшін хромосома материалды еске тусiрiндер, мынадай сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Бул хромосома кандай типке жатады?2. Берілген сызба бойынша ген санын анықтауға бола ма? Моделi жасалган хромосомалык мутацияларды қарастырындар:

1) SFDHJY.*LNVZ

2) DWRHJY-*LN

3) SFDSFDWRHJY*LNVZ

4) SFDWRHJY*.LNVNVNVZ

5) SFDWRHJY.*LNVZ

6) SFDVNL*YJHRW Z

7) SFЩЖЧЫФY*.LNVZ

Моделi жасалган мутациялар кандай типке жатады? Жауаптарындытусiндiрiндер және негiздендер. Осы мутациялардын агзага калай әсер ететінінанықтауға бола ма? Жауаптарынды түсiндiрiндер.Үйлестiрiлген хромосомалык мутациялар моделін жасай аласындар ма?Мысалы: SFSFSFЩЖЧЫФY.*LNVNVNVZ

III. Кариограмма бойынша геномдық мутация типтерін анықтаңдар.