Абайдың табиғат лирикасы

1 слайд
САБАҚТЫҢ САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ:ТАҚЫРЫБЫ: Абайдың Абайдың табиғат табиғат лирикасылирикасы Қазақ тілі Қазақ тілі 9 9 ““аа”” сынып сынып Мұғалім: Кусаинова Мұғалім: Кусаинова Саягуль Саягуль ТлеугазиновнаТлеугазиновна

1 слайд

2 слайд
Сабақтың мақсаты:Сабақтың мақсаты: 1. Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас 1. Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдерді қайталау, оның құрмалас сөйлемдерді қайталау, оның жасалу жолдарын бекіту;жасалу жолдарын бекіту; 2. а) Қазақстанның қорықтары жайлы 2. а) Қазақстанның қорықтары жайлы білімін бекіте келе табиғатты қорғауға, білімін бекіте келе табиғатты қорғауға, қоршаған ортаны сүюге шақыру, қоршаған ортаны сүюге шақыру, экологиялық тәрбие беру;экологиялық тәрбие беру; ә) Абайдың табиғат лирикасы туралы ә) Абайдың табиғат лирикасы туралы мәлімет бере отырып, ақынның мәлімет бере отырып, ақынның шығармашылығын оқушыларға терең шығармашылығын оқушыларға терең меңгерту; меңгерту; 3. Жаңа сөздермен оқушылардың сөздік 3. Жаңа сөздермен оқушылардың сөздік қорын дамыту, ауызекі сөйлеу дағдысын қорын дамыту, ауызекі сөйлеу дағдысын қалыптастыру.қалыптастыру.

2 слайд

3 слайд
Құрмалас сөйлем

3 слайд

4 слайд
Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем Басыңқыдағы іске бағыныңқыда айтылған іс немесе бағыныңқыдағы іске басыңқыдағы іс қарсы қойыла айтылған сабақтасты қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем деп атаймыз.

4 слайд

5 слайд
Қарсылықты бағыныңқылы Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемсабақтас құрмалас сөйлем Сұрақтары:Сұрақтары: Қайтсе де? Не етсе де? Қайтсе де? Не етсе де? Қайткенмен? Қайткенмен? Не еткенмен?Не еткенмен? А) Есімшеге көмектес септік А) Есімшеге көмектес септік ––мен жалғауы мен жалғауы қосылуы арқылы. қосылуы арқылы. Күн жарқырап тұрғанмен, Күн жарқырап тұрғанмен, қатты қатты аяз.аяз. Ә) Шартты райлы етістікке да, де шылауы Ә) Шартты райлы етістікке да, де шылауы жалғас жалғас келуі арқылы. келуі арқылы. Тез жүрсе де, пойызға үлгермей Тез жүрсе де, пойызға үлгермей қалды. қалды. Б) Б) ––а, -е, -й жұрнақты көсемше түрінен болады.а, -е, -й жұрнақты көсемше түрінен болады. Сабақ оқуға уақыттары аз бола тұра, Сабақ оқуға уақыттары аз бола тұра, емтиханды емтиханды жақсы тапсырды.жақсы тапсырды.

5 слайд

6 слайд
Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемді табыңыз. Ол сөйлемге синтаксистік талдау жасаңыз. 1. Тыңдаушы ықыласты болса, сөйлеуші шешен болады. 2. Ыбырайдың әкесі ерте қайтыс болып, ол атасы Балқожа бидің тәрбиесінде өсті. 3. Маржан қатты шаршап келгендіктен, жөнді сөйлеспеді. 4. Көктем келгенімен, күн әлі де салқын. 5. Көпжасар кітап алмақ болып кітапханаға барды.

6 слайд

7 слайд
Алматы қорығыАлматы қорығы Қазақстандағы ең Қазақстандағы ең бай бай қорықтардың қорықтардың бірі. Іле бірі. Іле Алатауының Алатауының орталығында орталығында 1931 жылы 1931 жылы ұйымдастырылдұйымдастырылд ы. Жер көлемі — ы. Жер көлемі — 71 мың гектар. 71 мың гектар. Қорықта бұғы, Қорықта бұғы, елік, арқар, елік, арқар, тауешкі, таутеке, тауешкі, таутеке, жайран, қабан, жайран, қабан, жайра, суыр, жайра, суыр, барыс, ілбісін, барыс, ілбісін, аю, түлкі, аю, түлкі, борсық; құстан борсық; құстан ұлар, шіл, ұлар, шіл, кекілік, кекілік, қырғауыл, қырғауыл, тазқара, бүркіт тазқара, бүркіт және басқалары және басқалары бар. бар.

7 слайд

8 слайд
Қорғалжын қорығыҚорғалжын қорығы Теңіз-Қорғалжын Теңіз-Қорғалжын ойпатыныңойпатының оңтүстік- оңтүстік- батыс бөлігін алып батыс бөлігін алып жатыр. Бұл жатыр. Бұл –– еліміздегі ең ірі еліміздегі ең ірі табиғи қорық, ол табиғи қорық, ол Астананың оңтүстік-Астананың оңтүстік- батысынан 130 батысынан 130 шақырым шақырым қашықтықта қашықтықта орналасқан. Теңіз-орналасқан. Теңіз- Қорғалжын ойпаты Қорғалжын ойпаты дала мен шөл дала мен шөл даланың түйісінде, даланың түйісінде, Қазақ ұсақ Қазақ ұсақ шоқыларын шоқыларын Көкшетау Көкшетау қыраттарынан бөле-қыраттарынан бөле- жара орналасқан. жара орналасқан. Қазір қорыққа Қазір қорыққа дүниежүзілік табиғи дүниежүзілік табиғи мұра аймағы мұра аймағы мәртебесі берілген.мәртебесі берілген.

8 слайд

9 слайд
Марқакөл қорығыМарқакөл қорығы Шығыс ҚазақстанШығыс Қазақстан облысында, Оңтүстік облысында, Оңтүстік Алтайдың шығысында Алтайдың шығысында Марқакөл Марқакөл қазаншұңқырында қазаншұңқырында орналасқан. Ол орналасқан. Ол солтүстігінде Күршім, солтүстігінде Күршім, оңтүстігінде Азутау оңтүстігінде Азутау жоталарының жоталарының арасында арасында орналасқан Алтайға орналасқан Алтайға тән тән тектоникалық ойпатты тектоникалық ойпатты алып жатыр. Көл 1 алып жатыр. Көл 1 449,3 449,3 метрлік абсолюттік метрлік абсолюттік биіктікте жатыр. Ең биіктікте жатыр. Ең биік биік нүктесі нүктесі —— 3304,5 метр. 3304,5 метр.

9 слайд

10 слайд
Ақсу-ЖабағылыАқсу-Жабағылы қорығы қорығы 1927 жылы құрылған. Атауы екі өзеннің атынан құралған: Ақсу және Жабағылы. Әсіресе Ақсу өзені өзінің өтуге ыңғайсыз тік жағасымен ерекшеленеді. Жалпы ауданы - 85,3 мың га. Мұнда Талас Алатау солтүстік-батыс шатқалы мен Өгем шатқалының көркем биік таулы ландшафты кіреді. Қорықта өсімдіктің 1404 түрі, аңдардың 47 түрі, құстың 239 түрі мекен етеді.

10 слайд

11 слайд
НаурызымНаурызым қорығы қорығы 1934 жылы 1934 жылы Қазақстанның ең Қазақстанның ең оңтүстік оңтүстік массивіндегі массивіндегі қарағай орманы қарағай орманы орналасқан орналасқан Наурызым Наурызым қарағайлы орманын, қарағайлы орманын, және суда жүзетін және суда жүзетін жұмыртқалы жұмыртқалы құстардың мекені құстардың мекені көлдерді сақтау көлдерді сақтау мақсатында мақсатында құрылған. Аумағы - құрылған. Аумағы - 87,7 мың га. 87,7 мың га. Қорықта өсімдіктің Қорықта өсімдіктің 961 түрі, 39 түрлі 961 түрі, 39 түрлі аңдар мен 239 түрлі аңдар мен 239 түрлі құстар кездеседі. құстар кездеседі. Ерекше тіршілік Ерекше тіршілік иелерінің қатарына иелерінің қатарына өте сирек кездесетін өте сирек кездесетін ақ қарқара жатады.ақ қарқара жатады.

11 слайд

12 слайд
Барсакелмес қорығыБарсакелмес қорығы Қызылорда Қызылорда облысында 1939 облысында 1939 жылы құрылған. жылы құрылған. Арал теңізініңАрал теңізінің   біратаулы біратаулы аралында аралында орналасқан. орналасқан. Аумағы Аумағы –– 30 мың 30 мың га. Флорада 250 га. Флорада 250 түрлі өсімдік саны түрлі өсімдік саны бар. Жануарлар бар. Жануарлар әлемінде 56 түрлі әлемінде 56 түрлі жануарлар жануарлар түрлері - құлан, түрлері - құлан, жайран, сайғақ, жайран, сайғақ, қарсақ, қасқыр қарсақ, қасқыр тіршілік етеді. тіршілік етеді. Құстың 203 түрі Құстың 203 түрі бар.бар.

12 слайд

13 слайд
Абай ҚұнанбаевАбай Құнанбаев (1845-1904)(1845-1904) Абай Құнанбаев 1845 жылы Семей Абай Құнанбаев 1845 жылы Семей облысының Шыңғыстау өңiрiнде дүниеге облысының Шыңғыстау өңiрiнде дүниеге келген. Алғашында Абай өз аулында келген. Алғашында Абай өз аулында жалдамалы молдадан бiлiм алды. Кейiн жалдамалы молдадан бiлiм алды. Кейiн ауқатты Құнанбай баласын Семейдегi ауқатты Құнанбай баласын Семейдегi Ахмет Ризаның медресесiне оқуға бердi. Ахмет Ризаның медресесiне оқуға бердi. Медреседе ол Шығыс әдебиетiн көп Медреседе ол Шығыс әдебиетiн көп оқыды, қаладағы орыс мектебiне барып оқыды, қаладағы орыс мектебiне барып жүрдi. Мектепте жүрген шағында ақындық жүрдi. Мектепте жүрген шағында ақындық талабын байқата бастады. Алайда аға талабын байқата бастады. Алайда аға сұлтан Құнанбай Абайдың қаладағы оқуын сұлтан Құнанбай Абайдың қаладағы оқуын аяқтатпады. Абайдың әндерi, өлеңдерi аяқтатпады. Абайдың әндерi, өлеңдерi қазақ даласына кең тарады. Абай қазақ даласына кең тарады. Абай шығармаларының терең пәлсапалық шығармаларының терең пәлсапалық ойлары ойлары –– кейінгі ұрпаққа қалған өшпес кейінгі ұрпаққа қалған өшпес мұра.мұра.

13 слайд

14 слайд
Табиғат лирикасы Сыншы Композитор Философ Махаббат лирикасы Аудармашы Ұлы ақын

14 слайд

15 слайд
ЛирикаЛирика Бүгін біз Абайдың табиғат лирикасы Бүгін біз Абайдың табиғат лирикасы жайында сөз етпекпіз. Ең алдымен жайында сөз етпекпіз. Ең алдымен «лирика»деген сөзге түсініктеме беріп алайық.«лирика»деген сөзге түсініктеме беріп алайық. Лирика дегеніміз - ақынның ішкі жан-Лирика дегеніміз - ақынның ішкі жан- дүниесінің сезім күшімен тебірене толқуы, өз дүниесінің сезім күшімен тебірене толқуы, өз басының көңіл-күйі, күйініш-сүйініші. басының көңіл-күйі, күйініш-сүйініші.  Лириканың 4 түрі бар.Лириканың 4 түрі бар.   1. Философиялық 1. Философиялық 2. Саяси 2. Саяси  3. Махаббат 3. Махаббат 4. Табиғат4. Табиғат..

15 слайд

16 слайд
АБАЙДЫҢ ТАБИҒАТ АБАЙДЫҢ ТАБИҒАТ ЛИРИКАСЫЛИРИКАСЫ Абайдың табиғат лирикасы жалаң келмей, Абайдың табиғат лирикасы жалаң келмей, жамыраңқы келеді. Оның пейзажы қимылға, жамыраңқы келеді. Оның пейзажы қимылға, адаммен қарым-қатынасқа, мағыналыққа толы. адаммен қарым-қатынасқа, мағыналыққа толы. Абайдың пейзажы біздің қанымызға дарып, Абайдың пейзажы біздің қанымызға дарып, санамызға сіңіп кеткен. Көктем келсе, біз санамызға сіңіп кеткен. Көктем келсе, біз Абайдың сөгілген бұлтын, ойнаған найзағайын Абайдың сөгілген бұлтын, ойнаған найзағайын еске аламыз. Жаз шықса, біз Абайдың көкорай еске аламыз. Жаз шықса, біз Абайдың көкорай шалғынына аунағандай боламыз. Күз болса, біз шалғынына аунағандай боламыз. Күз болса, біз Абайдың дымқыл су бүріккен тұманына Абайдың дымқыл су бүріккен тұманына шомылғандай әсерленеміз. Қыс түссе, біз шомылғандай әсерленеміз. Қыс түссе, біз қалтыраған ақ сақалды шалды көз алдымызға қалтыраған ақ сақалды шалды көз алдымызға елестетеміз. Абайдың самалы, сағымы, желі, елестетеміз. Абайдың самалы, сағымы, желі, жаңбыры, үскірігі, аязы баяғы күйінде жаңбыры, үскірігі, аязы баяғы күйінде тұрғандай сезінеміз. Оның байлығы тұрғандай сезінеміз. Оның байлығы баршамызға жетіп жататындай. Абайдың бір баршамызға жетіп жататындай. Абайдың бір ұлылығы осында.ұлылығы осында.

16 слайд

17 слайд
Өлеңдерді оқыңдар, ақынның табиғат лирикасына назар аударыңдар Қыс Ақ киімді, денелі, ақ сақалды, Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды. Үсті-басы ақ қырау, түсі суық, Басқан жері сықырлап келіп қалды. Жазғытұры Жазғытұры қалмайды қыстың сызы, Масатыдай құлпырар жердің жүзі. Жан-жануар, адамзат анталаса, Ата-анадай елжірер күннің көзі.

17 слайд

18 слайд
ЖелсізЖелсіз түндетүнде жарықжарық айай ЖелсізЖелсіз түндетүнде жарықжарық айай,, СәулесіСәулесі судасуда дірілдепдірілдеп,, АуылдыңАуылдың жаныжаны тереңтерең сайсай,, ТасығанТасыған өзенөзен күрілдепкүрілдеп.. ҚалыңҚалың ағашағаш жапырағыжапырағы СыбырласыпСыбырласып өздіөзді--өзіөзі,, КөрінбейКөрінбей жердіңжердің, , топырағытопырағы,, ҚұлпырғанҚұлпырған жасылжасыл жержер жүзіжүзі.. ТауТау жаңғырыпжаңғырып , , әнән қосыпқосып ҮргенҮрген итит пенпен айтаққаайтаққа.. КелмепКелмеп пепе едіңедің жолжол тосыптосып ЖолығуғаЖолығуға аулаққааулаққа??

18 слайд

19 слайд
Сөздікпен жұмыс:Сөздікпен жұмыс: Жалаң – отдельныйЖалаң – отдельный Жамыраңқы – Жамыраңқы – многогранныймногогранный Толы – полныйТолы – полный Дарып – внедряться, Дарып – внедряться, впитатьсявпитаться Сіңіп кеткен – Сіңіп кеткен – впиталсявпитался Сөгілген – Сөгілген – распоротьсяраспороться Көкорай шалғын – лугКөкорай шалғын – луг Аунағандай боламыз – Аунағандай боламыз – как будто как будто повалялисьповалялись Бүріккен – брызгатьБүріккен – брызгать Әсерленеміз – Әсерленеміз – вдохновитьсявдохновиться Қалтыраған – Қалтыраған – дрожащийдрожащий Самалы – ветерокСамалы – ветерок Сағымы – миражСағымы – мираж Баршамызға – всемБаршамызға – всем Үскірігі – лютый Үскірігі – лютый морозмороз Жетіп жататындай Жетіп жататындай - хватит- хватит

19 слайд

20 слайд
Тест сұрақтарына жауап Тест сұрақтарына жауап беруберу 1. Абай Құнанбаев кім? 1. Абай Құнанбаев кім? а) ақын ә) дәрігер б) әртіса) ақын ә) дәрігер б) әртіс 2. Абай жасынан қандай 2. Абай жасынан қандай болды?болды? а) ақылсыз ә) ынталы, а) ақылсыз ә) ынталы, зерек зерек б) білімсіз б) білімсіз 3. Абай Құнанбаев қайда 3. Абай Құнанбаев қайда оқыды?оқыды? а) училищеде ә) институтта а) училищеде ә) институтта б) медреседеб) медреседе 4. Ақын қысты кімге теңеген? 4. Ақын қысты кімге теңеген? а) гүлге ә) малға а) гүлге ә) малға б) адамғаб) адамға 5. Ақ киімді” сөзін аудар.5. Ақ киімді” сөзін аудар. а) белая борода а) белая борода ә) белая одежда ә) белая одежда б) белая бумага б) белая бумага 6. Абайдың шын аты кім?6. Абайдың шын аты кім? а) Әбдікәрім ә) Ибраһим а) Әбдікәрім ә) Ибраһим б) Әбдірахманб) Әбдірахман 7. Абай қай жылы туды?7. Абай қай жылы туды? а) 1845 ә) 1935 б) 1965а) 1845 ә) 1935 б) 1965 8. Абай Құнанбаев қайда 8. Абай Құнанбаев қайда оқыды?оқыды? а) Қостанайда ә) Алматыда а) Қостанайда ә) Алматыда б) Семейдеб) Семейде 9. Абай қазақ халқын неге 9. Абай қазақ халқын неге шақырды? шақырды? а) мәдениетке, білімге ә) а) мәдениетке, білімге ә) ойнауға ойнауға б) қыдыруғаб) қыдыруға 10. “Зерек” сөзін аудар 10. “Зерек” сөзін аудар а) умный ә) способный а) умный ә) способный б) красивыйб) красивый

20 слайд

21 слайд
Сұрақтар:Сұрақтар: 1. 1. Абай Құнанбаев кім?Абай Құнанбаев кім? 2. Ол қай жылы туған?2. Ол қай жылы туған? 3. Абай жасынан қандай болды?3. Абай жасынан қандай болды? 4. Абайдың табиғат лирикасына 4. Абайдың табиғат лирикасына арналғ...

21 слайд