"Әдебиеттік оқу пәні бойынша әдеби-теорияларды оқыту жолдары"

1 слайд
Ж.Досмұхамедов атындағы жоғары педагогикалық колледжі Курстық жұмыс Пәні: «Қазақ тілі» Тақырыбы: ««Әдебиеттік оқу пәні бойынша әдеби-теориялық ұғымдарды оқыту жолдары»» Орындаған: Орынбасаров Е.Қ Мамандығы:0501000 «Бастауыш білім беру Жетекшісі:Темрешева Алтынай Жауарбековна

2 слайд
Мазмұны Кіріспе.................................................................................................................3 1-тарау. Бастауыш сыныптардағы тіл дамыту \ әдебиеттік оқу\ сабақтарының маңызы................................................................................................................5 1.1.Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың теориялық негізі...5 1.2.Әдебиеттік оқу пәнінің базалық мазмұны 2,3,4-сыныптарда..................8 2-тарау. Әдебиеттік оқу пәні бойынша әдеби-теориялық ұғымдарды оқыту жолдары...............................................................................................................11 2.1 2-3 сынып Әдебиеттік оқу құралының құрылымы мен құрылысы \Алматы Атамұра баспасы, 2018\.....................................................................................12 2.2 2-3-4 сынып Әдебиеттік оқу құралына енген материалдар мен көркем шығармаларды оқытудың әдіс- тәсілдері.........................................................16 2.3 Әдебиеттік оқу пәніне енген әдеби-теориялық ұғымдар және оларды оқытудың тәсілдері............................................................................................19 3-тарау.Практикалық бөлім..............................................................................28 Қорытынды.........................................................................................................33 Пайдаланған әдебиеттер....................................................................................35

3 слайд
Зерттеудің өзектілігі: «Әдебиет пен өнер болмаған жерде-ұлтта ұлы бола алмайды»(Ғ.Мүсірепов) Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мақсат-саналы ұрпақ тәрбиелеу.болашақ ұрпақ қоғам иесі. Сол келешек қоғам иелерін жан – жақты жетілген, ақыл парасаты мол мәдени – ғылыми өресі озық азамат етіп тәрбиелеу біздің де қоғам алдындағы борышымыз. Оқушының ой - өрісінің, сана – сезімінің жан – жақты дамуы бастауыш сыныптан басталады. Бастауыш сыныпта оқушылардың тіл орамдылығын арттырып, өмірге көзқарасын қалыптастырса, ой өрісін кеңейтіп, сөздік қорын байытады.Балаларды жақсыға үйретіп, жаманнан жиренуге тәрбиелейді. Біздің жарқын болашағымыз - өскелең жас ұрпақтың біліктілігімен байланысты. Жас ұрпақ - өркениетті тәрбие шуағына шомылса ғана, білім нәрімен сусындаса ғана мемлекетіміздің көсегесі көгереді, егеменді ел баянды болады. Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ екені ақиқат. Зерттеу жұмысының мақсаты : Бастауыш мектепте әдебиеттік оқу сабағын оқыту барысында оқушылардың сөздік қорын, сөз мәдениетін қалыптастыруда оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін ашып көрсету ; Зерттеу болжамы : Әдебиеттік оқу пәнін игерту арқылы бастауыш сынып оқушыларының ой жеткізуін, байланыстырып сөйлей алу дағдысын қалыптастырамыз.Әдеби – теориялық ұғымдарды оқытып,бейнелі сөздерді түсіндіреміз. Зерттеу әдістері: Зерттеу тақырыбы бойынша сұрақ-жауап, бақылау, байқау, әңгімелесу әдістері қолданылды. Психологиялық, педагогикалық, және әдістемелік әдебиеттермен танысып, бастауыш сыныптарда жүргізілген іс- тәжірибелерді сараптау жұмыстары жүргізілді. Зерттеу жұмысының құрылымы : Курстық жұмыс кіріспеден,екі тараудан,практикалық бөлімнен,қорытындыдан,әдебиеттер тізімінен тұрады.

4 слайд
Зерттеу жұмысының міндеттері: 1 2 3 Б астауыш сыныптардаоқушыларының сөзік қорын, сөз мәдениетін қалыптастырудағы теориялық білімдер мен педагогикалық еңбектерге тоқталып, шолу жасау. Бастауыш сыныпта әдебиеттік оқу сабағында оқушылардың сөздік қорын, сөз мәдениетін дамытып, қалыптастырудың тиімді жолдарын құру. Бастауыш сынып оқулықтарының балалардың сөздік қорын байытудағы мағызын ашып,ұсынылған бағыттарды практикалық қолдана білу

5 слайд
Әдебиеттік оқу Әдебиеттік оқу мақсаты:бастауыш сынып оқушыларының көркем шығарманы сезіммен қабылдауы, түсінуі, санасында қайта жаңғырта алуы және шығармадан қабылдағанын өзінің шығармашылық әрекетінде жүзеге асыруға ұмтылуы арқылы функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Оқушылардың әдеби сауатын ашу негізінде рухани байыту, оқу дағдыларын және оқырмандық біліктілігін қалыптастыру, әдеби-эстетикалық талғамын жетілдіре отырып, ізгілікті- елжанды дара тұлға тәрбиелеу. Әдебиеттік оқу пәнінің міндеттері: 1) әдеби көркем шығармаларды оқыту арқылы қазақтың рухани қазынасын меңгерту; 2) коммуникативтік (айтылым, тыңдалым, оқылым, жазылым) дағдыларын қалыптастыру; 3) ауыз әдебиетінің, отандық және әлемдік балалар әдебиетінің озық үлгілерімен таныстыру арқылы оқушыларға адамдардың өзара түсінісуі, сыйластық, құрмет сезімдері, адамгершілік қасиеттері, өзінің және өзгенің іс-әрекетіне жауапкершілікпен қарай білуі сияқты ізгілікті қасиеттерді қалыптастыру;

6 слайд
А.Байтұрсынұлы «Әдебиет танытқыш»(1926ж) Қ.Жұмалиев «Әдебиет теориясы»(1938ж) З.Қабдолов «Сөз өнері»(1976ж) З.Қабдолов«Әдебиет теориясының негіздері» (1970ж) А .Байтұрсынұлы «Әдебиет танытқыш» еңбегіне ғалымдардың пікірлері: Тілші-ғалым Р.Сыздықова : «Байтұрсыновтың «Әдебиет танытқыш» атты көлемді еңбегі- әдебиеттану ғылымы мен қазақ әдебиеті тарихына арналған тұңғыш зерттеу жұмысы...Мұнда автор көптеген жайттарды өзі шешіп, көптеген ұғымдарға терминдік атаулар ұсынады, – деп жазады. Академик З.Қабдолов: «Ахаң қалыптастырған әдеби теориялық терминдерге мұқият жауапкершілікпен қараған жөн. Ахаң терминдерін жапа-тармағай жіпке тізе бермей, таңдау керек, сөйтіп барып талдау керек»

7 слайд
1.2 «Әдебиеттік оқу» пәнінің базалық мазмұны 2,3,4 – сыныптарда О қу материалы 7 тараудан тұрады. Оқу аясы екі бөлімнен тұрады: · Көркем шығарма бөлімі. · Ғылыми-танымдық шығармалар бөлімі. Көркем шыгарма бөлімі балалар әдебиетінің екі саласын қамтиды: · Ауыз әдебиеті үлгілері. · Жазба балалар әдебиеті үлгілері. Оқу материалы 8 тараудан тұрады. Оқу аясы екі бөлімнен тұрады: · Көркем шығарма бөлімі. · Ғылыми-танымдық шығармалар бөлімі. Көркем шыгарма бөлімі балалар әдебиетінің екі саласын қамтиды: · Ауыз әдебиеті үлгілері. · Жазба балалар әдебиеті үлгілері. Оқу материалы 8 таарудан тұрады. Оқу аясы екі бөлімнен тұрады: · Көркем шығарма бөлімі. · Ғылыми-танымдық шығармалар бөлімі. Көркем шығарма бөлімі балалар әдебиетінің екі саласын қамтиды: · Ауыз әдебиеті үлгілері. · жазба балалар әдебиеті үлгілері.2,3,4 сыныптарында әдебиеттік оқу аптасына 3 сағаттан,жылына 102 сағат оқытылады.

8 слайд
2.1 2-3 сынып «Әдебиеттік оқу» құралының құрылымы мен құрылысы Қ азіргі таңда мектеп балаларды мақсатты түрде оқыта отырып,олардың бойларына сыртқы ортамен араласа алатын,мәдениеттілігі жоғары,адамгершілігі мол адам тәрбиелеу. Адамгершілікке тәрбиелеу процесі тілдік процесс болып табылады.Өйткені адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұнын игеру үшін қажетті рухани және практикалық іс- әрекет тілдік әрекет түрінде жүзеге асады. Сонымен,бастауыш сатыда баланы оқыту мен тәрбиелеуге байланысты тілдің рөлі мынадай: 1) әдебиеттік оқуға тәрбиелеу ( қарым-қатынас құралы, халықтың салт-дәстүрі мен тарихын сақтаушы,ұлттың атрибуты, мемлекеттің мәртебесі, ұлттың абыройы мен ар- ожданы,ұлттың мақтанышы, ұлттың басқа рухани байлығын сақтаушы және тағы да басқа); 2) әдебиеттік оқуға тәрбиелеу принциптері(тәрбиелеудің мақсаты мен міндеттерін әдебиеттік оқуға қою, тәрбиелеу процесін әдебиеттік оқуда мотивтендіру,тәрбие мазмұнын әдебиеттік оқуда тұжырымдау және пайдалану, сана мен мінез- құлықтың бірлігі принципімен,еңбекке тәрбиелеу принципімен, ұжымда тәрбиелеу принципімен,педагогикалық жетекшілікті оқушылардың бастамашылдығымен және дербестігімен біріктіру принципімен, оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін есепке алу принциптерімен, педагогикалық ықпалдардың сабақтастығы мен жүйелілігі принципімен ,мектеп,отбасы және қоғам талаптарының бірлігі принципімен байланысы); 3)тілдік формалары немесе құралдары түріндегі әдістері (оқушылардың көзқарастары мен сенімін қалыптастырудың әдісі немесе тәсілі ретіндегі әңгімелесу,көркем әдебиет, бұқаралық ақпарат құралдары,этика саласындағы қарапайым түсініктер мен ұғымдарды қалыптастырудағы сұрақтар: мұғалім сөзінен оның ерік-жігерін, мәдениетін,тұлғасын сезіну, ойлап сөйлеу, айтатын сөзді жоспарлау, сыпайы сөйлеу, сөз бен істің бірлігі, теріс мінез-құлыққа ескерту жасау,қылықтарды айыптау және тағы да басқалар).

9 слайд
Әдебиеттік оқу пәні арқылы мұғалім мына мәселелерді шешеді: а) оқу пәні ретіндегі әдебиеттік оқуға қызығушылықты арттырады; ә) онсыз қоғамдық процестің дамуын түсіну мүмкін емес,шындықты танудың ерекше формасы ретіндегі оқушылардың сөз өнерінің табиғаты жөніндегі түсініктерін кеңейтеді; б) тұлғаның шығармашылық қабілетіне әдебиеттік оқу тигізетін ықпалды, оның дамытушылық рөлін көрсетеді; в) сөз өнерінің тәрбиелік мәнін,оның адам тұлғасын қалыптастырудағы рөлін,адамның рухани,адамгершілік дүниесіне оның тигізетін ықпалын ашады; г) әдебиеттік оқудың теориясы мен тарихынан хабардар болуды,оның байлығын және мүмкіндіктерін белгілі бір білімдерді игермей меңгеру мүмкін еместігін көрсетеді;

10 слайд
2-3-4 сынып «әдебиеттік оқу» құралына енген материалдар мен оқулықтағы көркем шығармаларды оқытудың әдіс-тәсілдері Бастауыш сатысында баланың оқу дағдысын талапқа сай қалыптастыру, дұрыс сөйлеуге төселдіру,өз ойын әдебиеттік оқуда емін-еркін жеткізуге баулу мен сөйлеу шеберлігін арттыру – «Әдебиеттік оқу» пәніне тән оқу әрекеттері десек,оны үйрету теория түрінде емес, жүйелі ұйымдастырылатын дамытушылық сипаттағы тапсырмаларды орындау арқылы жүзеге асырылады. Қазақ даласында тіл дамыту мәселесіне алғаш көңіл қойып,негізін салған ғалым – Ыбырай Алтынсарин.Ол өз еңбектерінде оқушылардың шығармашылығын арнайы сөз қылмаса да, «Мен әуелі оларға зат есімге ғана жататын зат аттарын үйретемін;содан кейін зат есімді олардың сынымен қосып: ақ адам* деген сөйлемдерді құрып үйретемін» деген тұжырымы аңғартады.

11 слайд
Әдебиеттік оқу пәніне енген әдеби-теориялық ұғымдар және оларды оқытудың тәсілдері 2-сыныптан басталатын «Әдебиеттік оқу» пәнінде алдымен халық ауыз әдебиетінен басталады.Мұнда ертегі, өтірік өлең, жұмбақ, жаңылтпаш, мақал-мәтелдер, аңыздар, шешендік сөздер мен мысалдар берілген. Ертегі – қиялмен қисынын келтіріп, қызықты ету мақсатымен шығарған әңгімелер.Мысалы 2-сыныпта «Құмырсқа және бидай дәні», «Арыстан мен қозы», «Мысық пен тышқандар» ертегілері берілген. Өтірік өлең- ертегінің қысқаша мазмұны, қырық ауыз қисынын келтіріп өтірік өлең айтқан адамға хан қызын берем деген.(А.Байтұрсынов) Әсірелеу ( гипербола ) – затты шамадан тыс асырып айту. Мысал, «Қобыланды батыр» жырынан: Көлденең жатқан көк тасты Тіктеп тиген тұяғы Саз балшықтай иледі. Эпитет - заттар мен құбылыстарды сипаттайтын бейнелі сөз. Мысалы, К.Салықовтың «Отан» (4- сынып) Алтын шапақ,жасыл бағың,кең дала

12 слайд
Композиция – көркем шығарманың құрылысы. Мысалы,4-сыныпта «Ақдауыл хан» 1.Сюжеттің басталуы ханның ауырып қалуы 2.Дамуы ханның ем іздеуі 3.Шиеленісуі ханның ашулануы 4.Шарықтау шегі туған жерге сапары 5.Аяқталуы ханның жазылуы Аллегория -оқырманның не көрерменнің санасына,қиялына ерекше әсер ететіндей,образ жасаудың бейнелеуші құралы,көркемдік тәсіл.Түлкі-қу,қоян-сужүрек т.б. Мысалдағы аллегорияны ашу жұмысын бастауыш сыныпта мынандай тәсілмен іске асыруға болады. Мұнда мысалда суреттелген оқиғаға ұқсас оқиға іздестіріледі. Айталық, И.А. Крыловтың «Қарға мен түлкі» мысалы оқылғаннан кейін, біреудің қолындағы нәрсесін алып алу өмірде кездесе ме деген сұрау қою арқылы, ондағы негізгі ойды түсінуге жеңілдік жасалады. Кейбір жағдайда мысалда суреттелген оқиғаға өмірде болатын ұқсас оқиға табу жұмысы мысал оқымас бұрын, алдын ала дайындық әңгіменің барысында жүргізіледі. Мысал – өнегелі ойды тұспалдап жеткізетін, көбіне өлең түрінде келетін, сюжетті, шағын көлемді көркем шығарма. Мысал тақырыбы сан алуан, кейіпкерлері аң, құс, балық, өсімдік дүниесі, кейде оқиғаға адам да қатыстырылады. Негізгі сюжетке қоса, нақыл түрінде келетін түйіндемесіде болады.

13 слайд
Аллитерация – бірыңғай дауыссыз болып басталуы. Мысал, Б.Тобаяқов «Тәуелсіздік » Тәуелсіздік, Сенсің сыйым ең қымбат. Басымызға баға жетпес бердің бақ! Қайталау – бір сөздің бірнеше рет қайталануы Мысал,Алтын ұя - Отан қымбат, Құт- берекең - атаң қымбат. Бұларды оқытуда жаңартылған білім беру мазмұны бойынша төменде берілген әдіс-тәсілдерді қолдануға болады. «Алдын-ала берілген атаулар» Мұғалім сабақ басынд...